2016 جىلعى 14 قاراشادا، استانادا جوعارعى سوت سۋديالاردىڭ VII سەزى قارساڭىندا ازاماتتىق پروسەستىك كودەكستىڭ كوممەنتارييىن تانىستىرۋ ءراسىمىن وتكىزدى. بۇل تۋرالى «قامشى» پورتالى ق ر جوعارعى سوتىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ حابارلادى.

ءىس-شاراعا پارلامەنت سەناتىنىڭ كونستيتۋسيالىق زاڭناما، سوت جۇيەسى جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى سەرىك اقىلباي، پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەملەكەتتىك-قۇقىق ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ءاليا راقىشيەۆا، پارلامەنت دەپۋتاتتارى، ورتالىق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، شەتەلدىك ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى، سۋديالار مەن قۇقىقتانۋشى-عالىمدار قاتىستى.

مەملەكەت باسشىسى تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىندا وسىدان ءبىر جىل بۇرىن جاڭا رەداكسياداعى ازاماتتىق پروسەستىك كودەكسكە جاريا تۇردە قول قويدى. «پرەزيدەنت ەل ومىرىندەگى زور ماڭىزعا يە جاڭا كودەكسكە العاش رەت جاريالى تۇردە  قول قويعانىن اتاپ ءوتتى. بۇل تۇرعىندارعا زاڭنىڭ ءمان-ماڭىزىن نەعۇرلىم دۇرىس جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەدى تانىستىرۋ راسىمىنە كەلگەن قاتىسۋشىلارعا سويلەگەن قۇتتىقتاۋ سوزىندە جوعارعى سوت ءتوراعاسى قايرات ءمامي. مەملەكەت باسشىسى تاراپىنان بەرىلگەن مۇنداي جوعارى باعا اقتالدى. بۇگىندە جاڭا كودەكس ەلىمىزدىڭ قۇقىقتىق كەڭىستىگىن تۇبەگەيلى جاقسارتتى دەپ نىق سەنىممەن ايتۋعا بولادى.

 جاڭا كودەكس كۇشىنە ەنگەننەن كەيىن شىعارىلعان سوت اكتىلەرىنە جۇرگىزىلگەن تالداۋ ازاماتتاردىڭ بۇزىلعان قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋ مەن قالپىنا كەلتىرۋدە ءوزىنىڭ زور تيىمدىلىگىن كورسەتتى. ەگەر دە سوت تورەلىگىنىڭ ەسكى جۇيەسىندە ىستەردىڭ جەكەلەگەن ساناتتارى ءبىر جارىم جىلعا دەيىن قارالسا، بۇگىندە ولار ەڭ كوپ دەگەندە 8 ايدىڭ ىشىندە شەشىمىن تابۋدا. ازاماتتىق ىستەردىڭ 82 پايىزدان استامى ءبىر سوت وتىرىسىندا، ال 58 پايىزى – جەڭىلدەتىلگەن ءىس جۇرگىزۋ تارتىبىندە قارالادى. داۋدى شەشۋدىڭ بالامالى تاسىلدەرىن قولدانا وتىرىپ اياقتالعان ىستەردىڭ سانى 70 پايىزعا ارتسا، مەدياسيانى قولدانا وتىرىپ اياقتالعان ىستەر سانى 3 ەسە ارتتى. ازاماتتىق پروسەستىك كودەكسكە ەنگىزىلگەن نورمالار ەلەكتروندى سوت ءىسىن جۇرگىزۋدى جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىك بەردى. «سوت كابينەتى» سەرۆيسى ارقىلى اعىمداعى جىلى 600 مىڭنان استام ەلەكتروندى قۇجات كەلىپ ءتۇستى.

ق.ءمامي ءىس-شاراعا قاتىسۋشىلارعا ۇلت جوسپارىندا جوعارعى سوتقا بەكىتىلگەن بارلىق قادامداردىڭ ءساتتى ورىندالعانىن مالىمدەدى. اتاپ ايتقاندا، بەس ساتىلىدان ءۇش ساتىلى سوت تورەلىگى جۇيەسىنە كوشۋ ىسكە اسىرىلدى، سۋديالاردى ىرىكتەۋ جۇيەسى قاتاڭداتىلدى، قىزمەت ىستەپ جۇرگەن سۋديالارعا قويىلاتىن تالاپتار ارتتى، ازاماتتىق ىستەردى قاراۋعا پروكۋرورلاردىڭ قاتىسۋى قىسقاردى، القابيلەر سوتى قاتىساتىن سالالار مەن تەرگەۋ سۋديالارىنىڭ قۇزىرەتى كەڭەيدى. بۇعان قوسا، سوت تورەلىگى اكادەمياسى، جوعارعى سوتتا ينۆەستيسيالىق داۋلاردى قارايتىن مامانداندىرىلعان القا مەن حالىقارالىق كەڭەس قۇرىلدى.

ق.ءمامي اعىمداعى جىلعى 14 قاراشاداعى جاعداي بويىنشا رەسپۋبليكاداعى بارلىق سوت وتىرىسى زالدارىنىڭ اۋديوبەينەتىركەۋ جۇيەسىمەن 100 پايىزعا جاراقتاندىرىلعانىن ايرىقشا اتاپ ءوتتى. بۇل جۇمىس بارىنشا قىسقا مەرزىمدە ءارى ءتيىستى دەڭگەيدە جۇرگىزىلدى. بۇل سوت تورەلىگىنىڭ ايقىندىعىن ارتتىرۋدىڭ تىكەلەي شارالارى جانە ۇلت جوسپارىنىڭ 20 قادامىن ورىنداۋدىڭ ءىس جۇزىندە اياقتالعانىن بىلدىرەدى.

جۇرگىزىلگەن رەفورمالار قۇقىقتىق قاتىناس سۋبەكتىلەرىنىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن ءتيىمدى قورعاۋعا، سونداي-اق تۇرعىنداردىڭ سوت جۇيەسىنە دەگەن سەنىم دەڭگەيىن ارتتىرۋعا بارىنشا ىقپال ەتەدى. ناتيجەسىندە، نەعۇرلىم ماڭىزدى حالىقارالىق رەيتينگتەردەگى قازاقستاننىڭ كورسەتكىشتەرى جاقساردى. ماسەلەن، اعىمداعى جىلى بۇكىلالەمدىك بانكتىڭ بيزنەستى جۇرگىزۋ جانە ينۆەستيسيالىق احۋالدى جاقسارتۋ رەيتينگىسىندە قازاقستان 190 ەلدىڭ ىشىندە 9 ورىندى يەلەندى. قازاقستان باسەكەگە قابىلەتتىلىكتىڭ عالامدىق يندەكسىندە ءوز كورسەتكىشىن 4 پوزيسياعا (72-دەن 68-گە دەيىن) جاقسارتتى. بۇل قازاقستاندى الەمنىڭ دامىعان 30 ەلىنىڭ قاتارىنا قوسۋداعى سوت جۇيەسىنىڭ قوماقتى ۇلەسى بولىپ تابىلادى.

سوت پروسەسىنە قاتىسۋشىلار اراسىندا جوعارعى سوت جۇرگىزگەن ونلاين-ساۋالناما قورىتىندىسى بويىنشا رەسپوندەنتتەردىڭ 74،4 % سوتتار جۇمىسىنىڭ ساپاسىنا قاناعاتتانۋشىلىق ءبىلدىردى. ساۋالناماعا بارلىعى 16،5 مىڭ ادام قاتىستى.

وسى تۇرعىدا ازاماتتىق پروسەستىك كودەكس كوممەنتارييىنىڭ ءمان-ماڭىزى زور. ول قازىرگى تاڭدا وتە وزەكتى قۇجات بولىپ تابىلادى.

ازاماتتىق پروسەستىك كودەكس كوممەنتارييىن تانىستىرا كەلە، جوعارعى سوتتىڭ مامانداندىرىلعان سوت القاسىنىڭ ءتوراعاسى ايگۇل قىدىربايەۆا اتالعان قۇجات سۋديالار مەن تاجىريبەدەگى زاڭگەرلەر ءۇشىن ناقتى ادىستەمەلىك قۇرال بولاتىندىعىن، ولارعا سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءار الۋان تۇيتكىلدى ماسەلەلەرى بويىنشا دۇرىس باعىت تاڭداۋعا، ازاماتتار مەن زاڭدى تۇلعالاردىڭ مۇددەسىن ءتيىمدى قورعاۋعا كومەكتەسەتىندىگىن اتاپ ءوتتى.

سەنات دەپۋتاتى سەرىك اقىلباي ءوز بايانداماسىندا جاڭا ازاماتتىق پروسەستىك كودەكستى ازىرلەۋ 2010 جىلدان 2020 جىلعا دەيىنگى كەزەڭگە ارنالعان قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىن جانە رەسپۋبليكا سۋديالارىنىڭ VI سەزىندە مەملەكەت باسشىسى العا قويعان مىندەتتەردى ورىنداۋ شەڭبەرىندە جۇرگىزىلگەنىن ايتتى.

ازاماتتىق پروسەستىك كودەكس پەن ونىڭ كوممەنتارييىنىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى ايتا كەلە، بۇۇدب-نىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تۇراقتى وكىلى التانگەرەل مۋنحتۋيا جاڭا اپك-عا سايكەس ينۆەستيسيالىق داۋلاردى قاراۋ بويىنشا مامانداندىرۋدى ەنگىزۋ ينۆەستورلاردىڭ قازاقستاندىق سوت تورەلىگىنە دەگەن سەنىمىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتتى، بۇل ءوز كەزەگىندە بيزنەستى جۇرگىزۋ ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاساپ، مەملەكەت ەكونوميكاسىن جاڭعىرتۋدىڭ سەنىمدى كەپىلى بولا وتىرىپ، ەلىمىزدىڭ ينۆەستيسيالىق احۋالىن تۇبەگەيلى جاقسارتقانىن مالىمدەدى.

جوعارى سوت كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، ادۆوكاتۋرا وكىلى بالگۇل رايسوۆا، ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ سوت ساراپتاماسى ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، پروفەسسور يسيدور بورچاشۆيلي، باس پروكۋراتۋرانىڭ سوتتاردا مەملەكەت مۇددەسىنە وكىلدىك ەتۋ دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ ورىنباسارى مارات ابىشيەۆ  كوممەنتارييدىڭ قۇقىق قولدانۋ تاجىريبەسىندەگى ءرولى تۋرالى پىكىرلەرىمەن ءبولىستى.

ءىس-شارا سوڭىندا كەزدەسۋگە قاتىسۋشىلار ۇسىنىلىپ وتىرعان قۇرال كودەكستىڭ بارلىق نەگىزگى جاڭاشىلدىقتارىن نەعۇرلىم ءتيىمدى ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىن، وتاندىق قۇقىقتىق تاجىريبەنى الەمدەگى ۇزدىك ستاندارتتارعا سايكەستەندىرەتىنىن تاعى ءبىر رەت اتاپ ءوتتى.