ءالىبي ماناشتىڭ فەيسبۋكتە بىرنەشە ساعات بۇرىن جاريالاعان جازباسى قىزۋ تالقىعا تۇسۋدە. قازىرگى قازاق ءۇشىن باسپانا ماسەلەسى بۇرىنعىدان دا وزەكتى ەكەندىگىن بىلەمىز. پاتەر جالداپ جۇرگەن قازاق ءوز ءۇيىم، ولەڭ توسەگىم بولسىن دەپ ارماندايدى. ايلىقتان ايلىققا ءومىر سۇرەتىن حالىققا «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» كومەك قولىن سوزا الادى. بۇل جارناما سوزدەرى ەمەس، تانىستارىمىزدان، كورشى-قولاڭنان ەستىپ جۇرگەنىمىز. ءبىرى اتالمىش بانكتە ەسەپشوت اشىپ ۇلگەرگەن، ءبىرى اشۋدى جوسپارلاپ ءجۇر. دەگەنمەن سوڭعى كەزدە بانك ارقىلى باسپانالى بولۋ ماسەلەسى بويىنشا كوپتەگەن سۇراقتار تۋىنداۋدا. ءالىبيدىڭ مىنا جازباسىنان كەيىن جۇرت كىمگە سەنەرىن بىلمەي دال بولىپ قالدى. اسىقپاي، اپتىقپاي وقىرمان نازارىنا، ەڭ الدىمەن، ەلدى شۋلاتقان ءالىبي ماناشتىڭ باسپاناعا قول جەتكىزۋ جايلى وقيعاسىن وزگەرىسسىز سول قالپىندا نازارعا ۇسىنامىز.
«ەستەرىڭىزدە بولسا، وسىدان ەكى جىل الدىن فەيسبۋكتاعى دوستاردان ءسۇيىنشى سۇراپ «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» ارقىلى پاتەر العانىمدى قۋانا جاريالاعان بولاتىنمىن. سول كەزدە شىن تىلەۋلەس جاندار وزدەرى پاتەر العانداي قۇتتىقتاپ، بىزدە سول كۇنگە جەتسەك دەپ نيەتتەنگەندەرى ەسىمدە. باستاپقىدا باسپانالى بولعانىمىزعا ءماز بولىپ جۇرە بەردىك. جۇرە كەلە سول ءۇي العانداعى ساۋاتسىزدىقپەن قول قويعان كەلىسىم شارتىمنىڭ كوپتەگەن كولەڭكەلى تۇستارىن كورىپ جاعامدى ۇستاپ ءجۇرمىن.
الىستان ەمەس، ءوزىمنىڭ پاتەر العانداعى ماسەلەمدى مەيلىنشە قاراپايىم ءارى تۇسىنىكتى ەتىپ بايانداپ بەرۋگە تىرىسايىن.
مەن مىسالى 6 جىلدا بانكىنىڭ «وركەن» دەپوزيتىنە 6 ميلليون اقشا جينادىم دا، بانك ماعان قوسىمشا 6 ميلليون جانە وزدەرىنىڭ شارتى بويىنشا 10 جىلعا 8 پايىز ۇستەماقىمەن 2 بولمەلى پاتەر الىپ بەردى. بىلاي قاراساڭىز، وتە ادەمى كومەك.
ال ەندى بانك ماعان 6 ميلليون تەڭگە قوسىپ بەردى دەدىم عوي، لوگيكامەن ويلاساق بانك قارىزعا بەرگەن 6 ميللونىنا عانا ۇستەماقى پايىز قوسۋلارى ءتيىس.
ءبىراق ولار وزدەرىنىڭ بەرگەن 6 ميلليونىنا شاققانداعى ەمەس، جيناعان اقشاممەن قوسقانداعى جالپى 12 ميلليونعا ەسەپتەگەندەگى پايىزدى قوسىپ ونى 10 جىلعا كوبەيتىپ بەرىپتى. دەمەك، باستاپقىدا سالعان ءوز اقشامدى بانكتەن ۇستەمە پايىزبەن الىپ وتىرمىن. ايتىڭىزدارشى ادىلەتتىلىك پە؟
بانك قىزمەتكەرلەرىنىڭ تۇسىندىرۋلەرى بويىنشا مەنىڭ سالعان 6 ميلليونىم بانكتىڭ دەپوزيتىندە جاتىر دا، ماعان بولەك 12 ميلليوندى قارىزعا بەرىپ وتىر. وۋ، كوكەلەرىم، مەن ول اقشامدى دەپوزيت قىلمايمىن، اق تەرىنى كوك تەرى قىلماڭدار دەگەنىمە ءبىزدىڭ بانكتىڭ ەرەجەسى سونداي دەپ قۇتىلدى.
جارايدى، وعان دا كوندىك. ەندى، قارىزىمنان ەرتەرەك قۇتىلۋ ءۇشىن بانكىگە بار تاپقان تايانعانىمدى مەيلىنشە كوبىرەك سالىپ ءجۇرمىن. ازاياتىن ءتۇرى جوق. تۇسىنبەگەن تۇيتكىلدەرىمدى سۇراپ تاعى باردىم. سويتسەم، ءالى سول 10 جىلدىق ۇستەماقىنىڭ پايىزىنىڭ قارىزىنان شىعا الماي ءجۇر ەكەنمىن.
كورسەتىلگەن كەستەدەگى سوممادان كوپ ەتىپ تولەسەم دە، كەلىسىمشارتتاعى پايىزدىڭ سومماسى عانا وزگەرىپ، سايكەسىنشە مەرزىمى قىسقارتۋسىز قالادى ەكەن. وعان قوسا، ناقتى قارىزدىڭ دا ءبىر تيىنى ازايمايدى. ەسەپتەپ قاراپ وتىرسام بانكتەن العان 6 ميلليون قارىزىمدى ون جىل ىشىندە تاعى 6 ميلليون قوسىپ قايتارادى ەكەنمىن.
سونىمەن، العاشىندا 12 ميلليونعا العان ءۇيىم 18 ميلليون بولدى.
قاراپ وتىرساڭىز بۇل دەگەن بانكتەردىڭ حالىقتى توناۋى عوي؟! ءبىر كەم دۇنيە، قايران قازاقتى كىم توناماي جاتىر دەيسىڭ. اۋىزى كۇيگەن ۇرتتاپ ىشەر، اڭقاۋ ەلگە ارامزا مولداداي بولعان بانكىگە سىزدەر دە كۇيىپ قالماڭىزدار اعايىن!»
«بەرمەسەڭ، بەرمەي-اق قوي باسپاناڭدى» دەيتىن زامان ەمەس ءقازىر. پاتەر جالداپ تۇرۋ تەك جۇيكەنى عانا ەمەس، قالتانى دا جۇقارتاتىنى راس. «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنە» ۇمىتپەن قارايتىن قازاق قانشاما. ءالىبيدىڭ جازعانىنا سەنسەك، ءۇمىتىمىز بەكەر بولماق. ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىن ءبىلۋ ءۇشىن، ءسىز بەن بىزدەگى ءۇمىت وتى سونبەسىن دەپ بانككە حابارلاسقان بولاتىنبىز. كەڭەسشىلەردىڭ ءتۇسىندىرۋى بويىنشا، ەگەر ازامات قالاعان ەسەپشوت اشىپ، وعان تاڭداعان ءتاريفى («باستاۋ»، «وركەن» دەگەندەي) بويىنشا بىرنەشە جىلدا بەلگىلەنگەن سومانى (قانشا جىل، قانداي سوما تاڭدالعان باعدارلاماعا تىكەلەي بايلانىستى) اي سايىن تۇراقتى تۇردە سالىپ تۇرسا، بانك بارلىق تالاپ ورىندالعان كەزدە تۇرعىن ۇيگە قاجەت قالعان سومانى نەسيە ارقىلى بەرەدى. مىسالى، 3 جىل 3 ايدا باستاۋ ءتاريفى بويىنشا 3 ميلليون جينادىڭىز دەلىك. تۇرعىن ءۇي العان كەزدە پايىزدىق ۇستەمەنى تەك بانك بەرگەن اقشاعا عانا تولەيسىز. ال، ەگەر تالاپقا ساي اي سايىن اقشا قۇيماي، بىردە تولەپ، بىردە كەشىكتىرىپ نەمەسە ەسەپشوت اشپاي، بانككە 3 ميلليون تەڭگەمەن بىردەن كەلىپ نەسيە سۇراساڭىز، بانك سىزگە نەسيە مولشەرىن 6 ميلليون دەپ بەلگىلەپ بەرەدى. سايكەسىنشە 6 ميلليوننىڭ نەسيەسىن تولەيسىز. سەبەبى «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى»، ەڭ الدىمەن، اتاۋىنىڭ ءوزى ايتىپ تۇرعانداي جيناق بانكى.
ءالىبي ماناش اقشانى قالاي جينادى، اي سايىن قالاي تولەپ تۇردى الدە جيناماي بىردەن قۇيدى ما دەگەن زاڭدى سۇراقتار تۋىندايدى. بەلگىلى بولعانداي، ءالىبي ماناش 6 جىل بويى تۇراقتى تۇردە اقشا سالىپ، 6 ميلليون جيناماعان. «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» ءباسپاسوز-حاتشىسى ايبار ولجايدىڭ اتالمىش «الدانۋعا» بايلانىستى بەرگەن جاۋابى مىنانداي بولدى: «ءسىز پوستىڭىزدا 6 جىل جينادىم دەپ شىندىققا ءسال جاناسپايتىن اقپارات تاراتقاندىقتان، استانا فيليالىن ابىگەرگە سالۋعا تۋرا كەلدى. سىزگە مەنەدجەر حابارلاسۋى قاجەت. ءبىراق، جيناۋ دەگەن 6 ميلليوندى نەسيە الارعا 1 اي قالعاندا قوتارىپ سالا سالۋ ەمەس ەكەنىن ءوزىڭىز دە تۇسىنەسىز دەپ ويلايمىن». «قانشا دەگەنمەن 6 ملن. تەڭگە وزىنىكى ەمەس پە؟ نەگە پايىز قوسىپ، ءوز اقشاسىن وزىنە پايىزبەن بەرگەن» دەگەن فەيسبۋك قولدانۋشىسىنىڭ سۇراعىنا ايبار مىرزانىڭ بەرگەن جاۋابى: «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق جۇيەسى جابىق سيستەما، وعان سىرتقى فاكتورلار اسەر ەتپەيدى. 100 جىل وسىلاي الەمدە جۇمىس ىستەپ كەلەدى. سيستەمانىڭ پارامەترلەرىن بۇزباۋ كەرەك، ءسال بۇزىلسا پيراميداعا اينالادى دا، بانكروتقا ۇشىرايدى. ءبىز سالىمشىلاردىڭ 435 ملرد.تەڭگەسىن جيناپ وتىرمىز. تازا حالىقتىڭ اقشاسى. ءبىر تيىنىن جەلگە ۇشىرۋعا حاقىمىز جوق».
«تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنە» بايلانىستى وقيعانىڭ وسىلاي ءتامامدالعانىنا، نەسىن جاسىرايىق، ءبىز دە ريزامىز. ايتەۋىر ءبىر كۇنى بانكتىڭ باعدارلاماسى بويىنشا تۇرعىن ۇيگە قول جەتكىزەمىن دەگەن قازاقتىڭ ءۇمىتى سونبەيتىنىنە قۋانىشتىمىز.
قامشىگەر: جازيرا بايدالى
پىكىر قالدىرۋ