ERG كومپانياسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن حالىقارالىق «باتىرلار جولىمەن» جوباسى اياسىندا ستارايا رۋسسا قالاسىندا باسپا ءسوز تۋرى ءوتتى دەپ جازادى قامشى اقپاراتتىق اگەنتتىگى. اتالمىش تۋر ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ اياقتالىپ، فاشيستىك گەرمانيانىڭ جەڭىلىس تاپقان كۇنىنە وراي ۇيىمداستىرىلدى. قازاقستاننان رەسەيگە وننان استام ب ا ق وكىلدەرى باردى. باسپا ءسوز تۋرىنىڭ ءدال نوۆگورود وبلىسى ستارايا رۋسسا قالاسىندا ءوتۋى بەكەر ەمەس. 

1942 جىلدىڭ اقپان مەن مامىر ايلارى ارالىعىندا 16-شى نەمىس ارمياسىنىڭ 2ء-شى ارميالىق كورپۋسىنىڭ نەگىزگى كۇشتەرى ءدال وسى جەردە قورشاۋعا الىنعان. نوۆگورودتاعى توروپەسكو-حولمسك، دەميانس اسكەري وپەراسياسى ءساتتى وتۋىنە قازاقستاندا جاساقتالعان اسكەري بولىمدەر ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان. ونىڭ ىشىندە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى تولەگەن توقتاروۆتىڭ سۇبەلى ۇلەسىن ايتپاسقا بولماس. تولەگەن توقتاروۆ ءبىر كۇندە 150-دەن استام ءفاشيستىڭ كوزىن جويعان. 1942 جىلى جاۋدىڭ 7 اسكەرىن جويىپ، ەكەۋىن تۇتقىنعا العان. ءدال وسى جىلدىڭ 9 اقپانىندا باتىر بورودينو اۋىلى ءۇشىن بولعان ۇرىستا دۇشپاندار مەن روتانىڭ ارا قاشىقتىعى 100 م. قالعاندا  ول العا ۇمتىلدى. جاۋ كەيىن شەگىندى.

باسپا ءسوز تۋرىنىڭ العاشقى كۇنى قازاقستاننان كەلگەن ءبىر توپ جۋرناليستەر قاۋىمى ستارايا رۋسسا قالاسىنداعى مۇراجايعا باس سۇقتى. وندا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە اسكەردىڭ كيگەن كيىمى، پايدالانعان ىدىس-اياقتارى مەن قارۋ-جاراقتار، سوعىس تۋرالى حابار بەرىپ وتىرعان گازەت، جۋرنالدار ساقتالعان.

وندا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، 3ء-شى ەكپىندى ارميانىڭ 8-گۆارديالىق اتقىشتار ديۆيزياسى 1075-پولكى قۇرامىنداعى 23ء-شى اتقىشتار پولكىنىڭ اۆتوماتشىسى تولەگەن توقتاروۆ تۋرالى دەرەكتەر cاقتالعان.

سوعىس جىلدارىندى ەرلىكپەن قازا تاپقان  مۇحامەدقۇل يسلامقۇل تۋرالى دا دەرەكتەر بار. ول 1073 اتقىشتار توبىنىڭ كومانديرى بولعان. مۇحامەدقۇل يسلامقۇل سوعىستاعى ەرلىگى ءۇشىن قىزىل جۇلدىز وردەنىمەن ماراپاتتالعان. باتىردى ماسكەۋ تۇبىندەگى بورودينودا قازا تاپتى دەپ ويلاپ، 2014 جىلعا دەيىن جاتقان جەرىن ىزدەستىرىپ، تاپپاعان. كەيىننەن ونىڭ تولەگەن توقتاروۆ جەرلەنگەن جەردە كومىلگەنى بەلگىلى بولدى.

باسپا ءسوز تۋرىنىڭ ەكىنشى كۇنى قازاقستاندىق ب ا ق وكىلدەرى ەۋرازيالىق توپ قۇرامىنداعى اليۋمينيي ءوندىرىسى ديۆيزيونىنىڭ «قازاقستان ءاليۋمينييى» اق جانە «قازاقستان ەلەكتروليز زاۋىتى» اق جۇمىسكەرلەرىنەن جاساقتالعان «مايدان جولى» پاتريوتتىق ىزدەستىرۋ جاساعىنى قوسىلىپ، بىرلەسىپ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە مايدان دالاسىندا قالعان مينا، وق دارىلەر، جاۋىنگەرلەردىڭ سۇيەگى، اسكەريلەردىڭ ءقابىرىن ىزدەدىك. سونىڭ ناتيجەسىندە باتىرلاردىڭ سوعىس كەزىندە كيگەن كاسكالارىن تاپتىق. ونىڭ ىشىندە نەمىس اسكەرىنىڭ دە كاسكالارى بار. سوعىس ۋاقىتىندا جارىلماي، كومىلۋ كۇيىندە قالعان مينالار تابىلدى.

ستارايا رۋسسا قالاسىن نەمىس اسكەرى تەك 1943 جىلى عانا بوساتقان. ول ۋاقىتتا بارلىق ءۇي قيراپ، ءتىرى جان قالماعان. كوشەدە تەك ءبىر شىركەۋ مەن بىرنەشە ءۇي عانا قيراماعان.

نەمىس اسكەرى تۇتقىنعا العان سترايا رۋسسا قالاسىنىڭ تۇرعىندارىنىڭ كۇشىن پايدالانىپ ورماننىڭ ورتاسىنان جول سالۋ ماقساتىندا تۇتقىندارعا تاس توسەتكەن. ىزدەستىرۋ توبىمەن جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا ءدال سول جولمەن ءجۇرىپ وتتىك. جول ءالى دە ساقتالعان. وسىدان 75 جىل بۇرىن كەسكىلەسكەن ۇرىس وتكەن ورمانمەن ءجۇرىپ وتتىك.

ايتا كەتەيىك، «مايدان جولى» پاتريوتتىق ىزدەستىرۋ جاساعى توعىز جىلدان بەرى قازاقستان مەن رەسەي اۋماعىندا جۇمىس جاساپ كەلەدى. العاش 28 پانفيلوۆشىلاردىڭ ەرلىگىن قايتالاعان پاۆلودارلىق باتىر پاۆەل دۋبوۆىيدىڭ باسىنا گرانيتتەن ەسكەرتكىش ورناتتى.

ال 2009 جىلى سينياۆينسك توبەسىندەگى ۇرىس بولعان جەردى زەرتتەۋگە قاتىستى. 2010 جىلى سينياۆينسك توبەسىنە ەسكەرتكىش ورناتتى. وسى ۋاقىتقا دەيىن تالاي ىستەر اتقارىپ كەلدى. جانە وسىنداي ابىرويلى ىستەرىن ارى قاراي دا جالعاستىرا بەرمەك.

«مايدان جولى» ىزدەستىرۋ توبى تولەگەن توقتاروۆ پەن باسقا دا جاۋىنگەرلەردىڭ جاتقان جەرىن سىرلاپ، تازالىق جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە.

تولەگەن توقتاروۆ نوۆگورود وبلىسى ستارارۋسسكوە اۋدانى براكلوۆسا اۋىلىندا جەرلەنگەن.

ستارايا رۋسسا قالاسىندا تولەگەن توقتاروۆتىڭ اتىنا ءبىر كوشە بەرىلگەن. قازاقستاندىق جۋرناليستەر اتالمىش كوشەگە بارىپ ءتۇسىرىلىم جۇمىستارىن جۇرگىزدى. كوشەنىڭ اتاۋى تولەگەن توقتاروۆتىڭ اتىندا بولعانىمەن، باتىردىڭ ەسىمى قاتە جازىلعانى قىنجىلتتى. الايدا تولەگەن توقتاروۆتىڭ ەسكەرتكىشىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا كەلگەن رەسەيدىڭ قازاقستانداعى باس كونسۋلدىعىنىڭ باس كونسۋلى ەرمەك پىرىمبەتوۆكە قاتەلەر جايىندا جۋرناليستەر تاراپىنان ءۋاج ايتىلدى. جاقىن ۋاقىتتا اتالمىش قاتەلىك تۇزەلەدى دەگەن ۇمىتتەمىز.

قازاقستاندىق ب ا ق وكىلدەرىنىڭ رەسەيدىڭ نوۆگورود وبلىسى ستارايا رۋسسا قالاسىنا كەلۋدەگى باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى - تولەگەن توقتاروۆ ەسكەرتكىشىنىڭ اشىلۋىنا قاتىسۋ.

ەڭ الدىمەن اتالمىش قالاداعى «پوبەدا» ساياباعىندا ەسكەرتكىشتى اشۋ ويدا بولعان ەكەن. الايدا وندا تەك ستارايا رۋسسادا دۇنيەگە كەلگەندەردىڭ عانا ەسكەرتكىشى ورناتىلادى ەكەن. وسىعان بايلانىستى اكىمشىلىك قالانىڭ باسقا بولىگىنەن جەر ءبولىپ بەردى.

ەسكەرتكىشتىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا ايتىپ وتكەندەي رەسەيدىڭ قازاقستانداعى باس كونسۋلدىعىنىڭ باس كونسۋلى ەرمەك پىرىمبەتوۆ، جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرى، جەرگىلىكتى ب ا ق، سترايا رۋسسا قالاسىنىڭ تۇرعىندارى قاتىستى.

ەسكەرتكىش اشىلماس بۇرىن سوعىستا قازا بولعانداردىڭ قۇرمەتىنە 1 مينۋت ۇنسىزدىك جاريالاندى. سوعىس تاقىرىبىندا اندەر شىرقالدى. جەرگىلىكتى مەكتەپتىڭ وقۋشىلارى ۇستەرىنە تولەگەن توقتاروۆتىڭ سۋرەتى بەينەلەنىپ، ەسىمى جازىلعان جەيدەلەردى كيدى.

"مادان جولى" ىزدەستىرۋ توبىنىڭ مۇشەلەرى ارنايى گراموتالارمەن ماراپاتتالدى. ولار قازاقستاننىڭ پاۆلودار قالاسىنداعى "قازاقستان ەلەكتروليز زاۋىتى"، مەكتەپتە جۇمىس ىستەيتىن قىزمەتكەرلەر ەڭبەك دەمالىسىن الىپ ارنايى ىزدەستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن كەلگەن ەرىكتىلەر. 

وسىلايشا ستاراس رۋسسا قالاسىندا سالتاناتتى تۇردە تولەگەن توقتاروۆتىڭ ەسكەرتكىشى ورناتىلدى. قازاق باتىرىنىڭ ەسكەرتكىشى شىعىسقا قاراي، وتانى قازاقستانعا ساعىنىشپەن كوز سالىپ تۇرعانداي.

الماتى-استانا، استانا-سانكت-پەتەربۋرگ، سانكت-پەتەربۋرگ-ماسكەۋ، ماسكەۋ-استانا، استانا-الماتى

قامشىگەر: اسەم المۇحانبەت