قىتايداعى ونەرتاپقىش قانداسىمىز ەركىنبەك مۇحتاربەك ۇلى ەكسپو-2017 كورمەسىنە ءوزى جاساعان قازاقي ۇلگىدەگى اۋە شارمەن شانحايدان استاناعا ۇشىپ كەلەتىنى تۋرالى حابارلاعان ەدىك.

ول دەگەنىنە جەتىپ، جىبەك جولىن كوكتەي ءوتىپ، استاناعا EXPO كورمەسى ءۇشىن جاساعان اۋەشارىن ارنايى اكەلدى. ماۋسىمنىڭ 9-ى كۇنى اشىلۋ سالتاناتى وتكەن، ءۇش ايعا جالعاساتىن ۇلتتىق كورمەگە ەرەكشە ىقىلاس كورسەتىپ كەلگەن قوناقپەن قامشىنىڭ استاناداعى ءتىلشىسى ارنايى سۇحباتتاستى.

قوش كەلدىڭىز ەركىنبەك مىرزا! قازاقتىڭ باس كيىمى  ۇلگىسىندە ءسىز جاساعان اۋە شاردىڭ داقپىرتى ەلگە وزىڭىزدەن ءبىر جىل بۇرىن جەتكەن ەدى. ەرەكشە جوباڭىز تۋرالى ايتساڭىز؟         

باس كيىم تاريحتا ەجەلدەن بار. قازاق قۋانسا «بورىگىن اسپانعا اتادى». باس كيىمدى حالقىمىز اياقاستى قويمايدى، تىزەدەن جوعارى ۇستايدى. باس كيىمنىڭ كيەسى دە بار دەپ جاتادى. باتىر مەن بالۋانعا شاپانمەن قوسا باس كيىم كيدىرىپ جاتادى. باس كيىم - بىردەن-بىر قۇرمەتتەلەتىن كيىم. ۇشاردىڭ الدىندا بۇل باس كيىمدى مەن عانا كيىپ تۇردىم، ال قازاقتىڭ قاسيەتتى باس كيىمى اسپانعا ۇشقان ساتتە ونىڭ استىنداعى حالىقتىڭ ءبارى باس كيىمدى كيدى دەۋگە بولادى. بۇل ىنتىماق پەن  سىيلاستىقتىڭ، قۇرمەت پەن  تىنىشتىقتىڭ  نىشانى. ەلباسىمىز دا حالىقارالىق ارەنادا بەيبىتشىلىك پەن تىنىشتىقتى ناسيحاتتايدى. بىزدىكى دە سول پرەزيدەنت باستاعان ساياساتقا، ەلدىڭ تويىنا دەگەن قۇرمەتتەن تۋعان جوبا.

وسى اۋە شارىن جاساۋ بارىسىندا قانداي قيىندىقتار كەزدەستى؟ حالىقارالىق كورمەگە ءتول تۋىندىڭىزدى ۇسىنۋىڭىزدىڭ باستى سەبەبى نەدە؟

ەلىمىزدە ۇلكەن توي بولىپ جاتىر. توي دەگەندە قۋ باس دومالايدى. قازاقتا ءبىر ۇيدە توي بولسا، سول ۇيگە اعايىن-تۋىس، باۋىردىڭ بارلىعى جينالادى. EXPO قازاقستاننىڭ عانا ەمەس بارشا قازاقتىڭ تويى عوي. كەلىپ اركىم قولىنان كەلگەنشە قىزمەت جاساۋعا ءتيىس. ارحيتەكتور رەتىندە مەن دە قانداس باۋىرلارىمنىڭ  تويىنا سىيىمدى الىپ كەلدىم.

ال شاردى جاساۋ بارىسىندا كەزدەسكەن قيىندىقتارعا كەلسەك، مەن بۇل شاردى 11 جىل بويى ارماندادىم. ەڭ اۋەلى بەيجىڭدە وقىپ جۇرگەن كەزدە ءتۇس كوردىم. تۇسىمدە باقشا ۇستىنە اۋە شارىنا ءمىنىپ، ۇشىپ ءجۇر ەكەنمىن. سودان ويدان-وي تۋىپ، سىزبا نۇسقاسىن جاساپ شىقتىم. ارتىنان ءبىر قاعازبەن ەشتەمە شەشىلمەسىن ءبىلىپ، زاڭدى تۇردە راسىمدەي باستادىم. جاساپ شىعارۋعا رۇقسات الدىم. ەڭ سوڭىندا بارلىعى قارجىعا كەلىپ تىرەلدى. سونىمەن بۇل ءىستىڭ اياقتالمايدى دەگەن ويمەن باسقا جۇمىستارىمدى اتقارىپ جۇرە بەردىم. حالىقارالىق ەكسپو كورمەسىنىڭ استانادا وتەتىنىن ەستىگەن سوڭ، قايتا قولعا الدىم. 1-2 جىل قولىمنان كەلگەنشە قاراجات جينادىم. ارتىنشا جاساپ شىعاراتىن زاۋىت ىزدەدىم. باعاسى قولجەتىمدى زاۋىت تاپقان سوڭ قولىمدا بار اقشانى بەرىپ، دايىن بولۋىن كۇتتىم. جارتى اقشاسى تولەنگەن شاردى الىپ 5-10 كۇن سىناقتان وتكىزدىك. كوپشىلىككە قارجىىنىڭ جەتپەي تۇرعانىن ايتىپ، ءبىراز جەردىڭ ەسىگىن قاقتىم. كەيىن تولىقتاي شىعۋىنا ءوزىمنىڭ بىرگە وسكەن دوسىم كومەكتەستى. باستى ماقساتىم، مادەنيەتىمىزدى كورسەتەتىن، ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدى تانىتاتىن قۇندى ءبىر دۇنيە جاساپ شىعارۋ بولدى. كورمەگە كەلگەن شەت ەل ازاماتتارى ءبىزدىڭ ەلدىڭ مادەنيەتىن اۋىز تولتىرىپ ايتىپ ءجۇرۋى ءۇشىن تىرىستىم.

ارحيتەكتورمىن دەدىڭىز، ءوزىڭىزدى تانىستىرىپ وتسەڭىز؟

مەن شىڭجاڭنىڭ بۇراتالا  وبلىسىندا تۋعانمىن. اتا-انام وقىتۋشى. اكەم دۇنيەدەن ەرتە وزعان. ءاربىر قازاق بالاسى وتانعا ءوز ۇلەسىن قوسۋعا نيەت ەتىپ جاتسا، الداعى جىلدا قازاقستان بۇدان دا بيىك شىڭداردى باعىندىرادى. مەنى تانىتاتىن باسكيىمى بەينەلەنگەن وسى اۋەشار. تومەن جاعىندا التىن اتتىڭ بەينەسى بار. سەبەبى ءبىز ات ۇستىندە وسكەن حالىقپىز. كەز-كەلگەن زاتتى جاساۋ بارىسىندا حالقىمىزدىڭ تاريحىن كورسەتىپ وتىرۋىمىز قاجەت.

الدا قانداي جوبالار جاساۋ ويىڭىزدا بار؟

ويىمدا قوناق ءۇي سالۋ جوسپارى بار. ول ءقوناقۇيدىڭ  جوعارىسىنان قاراعاندا  قازاقستاننىڭ تۋى كورىنەدى.  جانىنا بارساڭىز قوناق ءۇي، ال ەكى جاعىنان قىران قۇستىڭ قوس قاناتى كورىنىپ، قوناعىنا قۇشاعىن ايقارا اشقان جەتى جۇلدىزدى قوناق ءۇي. ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى ۇلىقتايتىن قوناق ۇيگە قاراعاندا  قازاقتىڭ تاريحى كورىنەتىندەي بولماق. ءقوناقۇيدىڭ الدىندا تۇراتىن باتىرلاردىڭ كيىمى، ىشىندەگى ۇستەل، ىدىستارعا دەيىن قازاقتىڭ مادەنيەتىنەن حابار بەرىپ تۇرۋى كەرەك.

الەمدە كەز-كەلگەن قالانىڭ اسپاننان قاراعانداعى تۇنگى كورىنىسى ورمەكشىنىڭ تورى سياقتى. مەن استانانىڭ تۇنگى اسپاننان قاراعانداعى كورىنىسىن كيىز ءۇي فورماسىندا بولسا دەپ ارماندايمىن. مەنىڭ ويىمشا قازىرگى فورماسى تەك شاڭىراققا كەلەدى. وعان 15 شاقىرىم شاماسىندا كەلەتىندەي ۋىق فورماسىن بەرەتىن جولدار، كەرەگە بوپ كورىنەتىن تۇرعىن ۇيلەر، ەسىك ءپىشىمىن بەرەتىن ۇلكەن باۋ-باق سالىنسا دەيمىن. ءبىز ەجەلدەن تابيعاتتى سۇيگەن، جەر انانى قادىرلەگەن حالىقپىز. باۋ-باقتىڭ ىشىندە بارلىق مادەنيەتىمىز كورىنسە دەپ ارماندايمىن.

ال الماتى قالاسىندا كوكتوبەدە التىن الما پىشىنىندەگى 10-15 قاباتتى ءبىر جوبام بار. الماتىعا كەلگەن ءاربىر قوناق الماتىنىڭ سيمۆولى رەتىندە تانيتىن ۇلكەن عيماراتتىڭ جوباسى دايىن تۇر.

ودان باسقا، قازاقتىڭ باس اقىنى اباي اۋلىنىڭ ماڭىنان دومبىرا ءپىشىندى  قۇرىلىس جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ويىمدا بار. تومەننەن جوعارى قاراي كوتەرىلگەندە ابايدىڭ اۋىلى كورىنەتىندەي، ىشىندە ابايدىڭ كىتاپتارىنان كىتاپحانا، اباي مۇراجايى بارلىعى ءبىر جەرگە بىرىكتىرىلگەن عيمارات سالۋ ويىمدا بار.

ودان بولەك،  شىمكەنت، مۇناي قالالارىنا سيمۆول بولا الاتىن عيماراتتار بوي كورسەتۋ كەرەك. باستىسى قارجى جاعىنان جاعدايى كەلەتىن باۋىرلار كومەكتەسسە دەيمىن.

ءسوز سوڭىندا نە ايتاسىز؟

ءبىز جاس ەلمىز. وسى جاعدايعا جەتە الماي وتىرعان قانشاما ۇلت بار. ەلىمىزدى كوركەيتۋگە ءاربىر قازاق بالاسى ءوز ۇلەسىن قوسسا ءبىزدىڭ المايتىن اسۋىمىز جوق. شەت ەلدە جۇرگەن بارلىق دارىگەر، عالىم، باسقا دا ماماندىقتى يگەرگەن قانى قازاق باۋىرلار ۇلەس قوساتىن بولسا قازاقستان  كوركەيە بەرەدى.

سۇحباتتاسقان: ەرلان تولەۋباي