قازىرگى زەينەتاقى جۇيەسى قىزىق ءام تۇسىنىكسىز. مىسالى، قارتايعان شاعىمدا تالعاجۋ ەتەرمىن دەپ ءارقايسىمىز اي سايىن جالاقىمىزدان جىرىمداپ 10 پايىزىن بەرەمىز. ءبىراق، سول قارتتىق شاققا امان جەتەمىز بە؟ زەينەتاقى الاتىنداي ءومىر بويى جۇمىس ىستەي الامىز با؟ مىسالى، مەن 35 جاسىمدا قىزمەتتەن ايىرىلىپ قالسام، قايتەمىن؟ ول كەزدە زەينەتقورداعى اقشامنان دامەتپەي-اق قويسام دا بولادى. ويتكەنى زەينەتاقىعا جاۋاپتىلار «قارتايعاندا عانا الاسىڭ» دەيدى. سوندا 63-كە دەيىن جۇمىسسىز شىداۋىم كەرەك پە؟ پارادوكس. بىلاي قاراپ تۇرساڭ اقشاڭ بار، ءبىراق، جوق. 
ۇكىمەت وسى ولقىلىقتى تۇزەيتىن راي تانىتىپ، تۇنەۋ كۇنى ءبىر قىزىق ۇسىنىس ايتتى. كىمدە-كىمنىڭ قورداعى اقشاسى 5 ميلليوننان اسسا ول قالاعان ۋاقىتىندا زەينەتكە شىعا الادى. ال ەكىنشى جاعىمدى جاڭالىق، پاتەرگە جەتپەي تۇرسا نەمەسە شۇعىل وپەراسيا جاساۋ كەرەك بولسا، قورداعى جيعان-تەرگەنىڭدى الۋعا بولادى ەكەن. 
ەكەۋى دە قيسىنعا كەلەدى. بۇرىنعىداي ءوز اقشاڭ وزىڭە وگەي بولمايدى. قاجەت بولعان كەزدە ال دا جارات. ءبىراق، ول كەزدە زەينەتاقىنىڭ دەپوزيتتەن قانداي ايىرماسى قالادى؟ ەشقانداي! ەڭ قىزىعى، بولاشاقتا زەينەتاقى دەگەن جويىلادى دا، ورنىن وسىنداي دەپوزيتتەر الماستىرادى. بولاشاق دەپ الىستاتىپ قايتەيىن؟! جاسى جيىرمادان ەندى اسقان، جۇمىستى جاڭا باستاعان ازاماتتار وسى وزگەرىستەرگە كۋا بولادى. ولار قارتايعان شاقتا زەينەتاقى دەيتىن جۇيە تولىعىمەن جويىلىپ بىتەدى. 

زەينەتاقىنىڭ جويىلۋىنا نە سەبەپ؟ 
ءدال ءقازىر بىزدەر ۇلكەن وزگەرىستەردىڭ تابالدىرىعىندا تۇرمىز. 200 جىلعا سوزىلعان يندۋستريا ءداۋىرى ءتامامدالىپ، ونىڭ ورنىن مۇلدەم جاڭا – «پوست يندۋستريالدى» زامان الماستىرىپ جاتىر. ايتا كەتەيىك، «يندۋستريا ءداۋىرى»، دەپ زاۋىت-فابريكالاردىڭ جاپپاي اشىلىپ، ءوندىرىستىڭ قارقىن العان ۋاعىن ايتامىز. ال، مىناۋ جاڭا كەزەڭدە، ءوندىرىس ورىندارى اشىلمايدى ەمەس، ميلليونداپ اشىلادى. ءبىراق ول جەرگە جۇمىسشى كەرەك ەمەس. بۇكىل شارۋانى اۆتومات جاسايدى. بۇل پروسەسس باتىس ەلدەرىندە باستالىپ كەتتى. ال بىزگە ەندى جەتتى. سونىمەن، قول كۇشىن كەرەك قىلماسا ادامدار نە ىستەيدى؟ كىسى بىتكەن كۇننەن كۇنگە قارقىن الىپ كەلە جاتقان «قىزمەت كورسەتۋ» سالاسىنا قاراي ويىسادى. ال بۇل سالانىڭ شارتتارى، بۇرىنعى يندۋستريا زامانىنان مۇلدەم بولەك. ادام ءجيى-جيى ماماندىعىن وزگەرتۋگە، تيىسىنشە ۇنەمى ءوزىنىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە تىرىسادى. 
بۇرىن قول ەڭبەگىن باعالاعان، قارا كۇشتى قۇرمەتتەگەن يندۋستريا زامانىندا الپىستان اسۋ-سارقىلۋدىڭ بەلگىسى بولاتىن. ال، اقىلعا يەك ارتقان مىناۋ جاڭا عاسىردا الپىس جاس ناعىز تولىسۋ، دانالىق ۋاقىتى. ياعني، بۇل كەزەڭ ادامعا ولە-ولگەنشە جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگىن سىيلايدى. ءومىر-باقي ەڭبەك ەتسە زەينەتاقى دەگەن ۇعىم ءوز اكتۋالدىعىن جويادى ەمەس پە؟! 

زەينەتاقى دەگەن قايدان شىقتى؟ 
وسى ارادا زەينەتاقى دەگەن قايدان شىقتى؟ كىم ويلاپ تاپتى؟ سوعان ءبىر توقتالايىقشى. ءحىح عاسىردىڭ سوڭعى شيرەگىندە ەۋروپانىڭ ءوندىرىسى قارقىندى دامي باستادى. شۇپىرلەپ زاۋىت-فابريكالار سالىنىپ جاتتى. الگى كاسىپورىندار، مىڭ-ميلليونداعان ادامدى جۇمىسقا جەگە باستادى. اۋىر قول ەڭبەگىن قاجەتسىنەتىن مۇنداي مەكەمەلەردە ادام 70 جاسقا دەيىن ەڭبەك ەتە الاتىن. ارى قاراي، قايراتى قايتادى، بويداعى كۇشى سارقىلادى. سودان كەيىن نە ىستەيدى؟ جۇمىسقا جارامسىز بولىپ قالعان ادامدار اش-جالاڭاش قالماۋى ءۇشىن وتتو فون بيسمارك – اي سايىن جالاقى سەكىلدى تولەنەتىن وتەماقىنى ەنگىزدى. سودان بەرى جاسى 70-تەن اسقان ادامدار ەڭبەكتەن بوساتىلدى. بىلايشا ايتقاندا زەينەت دەمالىسىنا شىقتى. 
مۇنان كەيىن ەۋروپانى ەكى رەت الەم سوعىسى شارپىدى. كسرو فاشيستەردى قۋالاعان بولىپ قارت قۇرلىقتىڭ كوپ بولىگىن وزىنە قاراتتى. ءارى باسىپ العان اۋماعىندا، جۇمىسشى قاۋىمدى ۇلىقتاعان سوسياليستىك ەلدەردى ومىرگە الىپ كەلدى. ەۋروپا جۇرتى – كاپيتاليزم كۇشتى مە، كوممۋنيزم مىقتى ما دەپ ەكىگە جارىلدى. باتىس ۇكىمەتى حالىقتىڭ كوڭىلى كوممۋنيستەرگە بۇرىلىپ كەتپەسى ءۇشىن زەينەتكە شىعار جاستى كەمىتتى. “بىزدەر دە جۇمىسشى قاۋىمدى قۇرمەتتەيمىز ءارى اقشا جەتكىلىكتى. مىنە، زەينەتكەرلىككە 65 جاستا شىقساڭدار بولادى. قالاساق، 60-قا دەيىن جاسارتا الامىز”، – دەپ كوكىدى. ءيا، ەكىنشى دۇنيە سوعىسىنان كەيىن الەم زەينەت جاسىن ازايتۋ، زەينەتاقىنى كەرىسىنشە بىرنەشە ەسەگە كوتەرۋ دەيتىن جارىستى باستاپ كەتتى. 

زەينەتكە ەرتە شىعۋ مەن زەينەتاقىنىڭ كوپتىگى دە زيان… 
70 جىلدارعا تامان دەموگرافيالىق بۋم باسەڭدەدى. تيىسىنشە جاستاردىڭ ۇلەسى كەمىپ، ەسەسىنە كارى-قارتاڭنىڭ قاراسى كوبەيدى. مەملەكەت تاپقان پايداسىنىڭ اجەپتەۋىر بولىگىن سول شال-شاۋقاننىڭ زەينەتاقىسىنا جۇمساي باستادى. 
بۇل ماسەلەنىڭ بەر جاعى ەكەن. زەينەتاقى قوماقتى بولعان سايىن ازاماتتاردىڭ جۇمىسقا دەگەن ىنتاسى جوعالعان. قالاي دەيسىز عوي؟ مىسالعا، بەلگيا، نيدەرلاندى، ليۋكسەمبۋرگ سەكىلدى ەلدەردە 50ء-شى جىلدارى جاسىڭ الپىسقا جەتتى مە، زەينەتكە شىعۋعا رۇقسات بەرگەن. ارادا بىرنەشە جىل وتكەندە الپىستاعى بىردە-بىر قىزمەتكەر قالماعان. نەگە؟ زەينەتاقى كولەمى قوماقتى بولسا شارشاپ قايتەسىڭ دەسكەن دە، جۇرتتىڭ كوبىسى دەمالىسقا كەتكەن. 
سوسىن زەينەتاقىسى جالاقىمەن بىردەي ەلدەردە تۋۋ كورسەتكىشى تومەندەپ كەتكەن. ونىڭ سىرىن عالىمدار بىلاي تۇسىندىرەدى. بۇرىن ادامدار قارتايسام، بالام اسىرايدى، دەپ ۇرپاق سۇيۋگە تالپىناتىن. ال ءقازىر شال بولعاندا جوعارى جالاقى كۇتىپ تۇرعانىن بىلەتىن ادام ۇل سۇيۋگە پەيىلدى ەمەس. ياعني، قامقورلىقتى ۇرپاقتان ەمەس، اقشادان كۇتەدى. بالاسى بارلاردىڭ ءوزى، زەينەت جاسىنا كەلگەندە راحاتتا ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بالا-شاعاسىنان ءبولىنىپ كەتەدى. ال ۇل-قىزى اتا-اناسىن ەرتەرەك قارتتار ۇيىنە وتكىزۋگە اسىعادى. ءجا، بۇل مالىمەتتەردى تاقىرىپقا تۇزدىق ەتكەنىمىز عوي. ولاي بولسا، نەگىزگى اڭگىمەگە كوشسەك. 2050 جىلعا قاراي زەينەتاقى دەگەن بولمايدى دەدىك پە؟ 

زەينەتاقى المايتىن ۇرپاق نەنى ءبىلۋى كەرەك؟ 
2050 جىلعا قاراي زەينەتاقى تولەۋ دەگەندى ۇمىتامىز. زەينەتاقى قورىنىڭ ورنىنا ءار ادام ءوزى ءۇشىن دەپوزيتتەر اشىپ، سوعان اقشاسىن جيناي باستايدى. كەرەك كەزىندە ەمدەلۋگە، قاجەت بولسا جاڭا ءبىلىم يگەرۋگە سول اقشادان الىپ وتىرادى. سول ارقىلى ۇزاق ۋاقىت ەڭبەك نارىعىندا سۇرانىسقا يە بولۋعا تىرىسادى. تىم قورقىنىشتى ەستىلەدى. ءبىراق، شوشۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. مەنىڭ جاسىمداعى (30-دىڭ اينالاسىنداعى) قىز-جىگىتتەرگە ايتارىم – زامان اعىسىنا بەيىمدەلۋ كەرەك. زەينەتاقىنىڭ قاجەتى شامالى. جۇمىستى ساپالى ىستە، ءوز ءبىلىمىڭدى ارتتىرۋعا، كۇنىگە جاڭا دۇنيە بىلمەككە تالپىن. اردەمەنى ىشىپ-جەي بەرمە، دەنساۋلىعىڭدى كۇت. دۇرىس اداممەن تانىسىپ-تابىسىپ، جاقسى وتباسىن قۇر. بالالارىڭا دۇرىس تاربيە بەر، ەرتەڭ قارتايعاندا قامقورلىق تانىتاتىن سولار. 35-40 جاستى القىمداعان اعايىنعا ايتارىمىز جيعان-تەرگەنىڭىز بار، سول سوممادان اجەپتەۋىر زەينەتاقى تولەنەتىن بولادى. ءبىراق، مۇنان بولەك، دەپوزيت اشىپ اقىرىن اقشا جيناي بەرىڭىز. ارتىق ەتپەيدى. ال، ەلۋدى ەڭسەرگەن اعا-اپالارىمىزدىڭ زەينەت جاسى ۇلعايۋى مۇمكىن. بۇرىنعىداي الپىستان اسقاسىن ەمەس، جەتپىسكە جەتكەسىن بارىپ ەڭبەك دەمالىسىنا شىعۋىڭىز كادىك. 

ءبىر نارسە انىق. جاستار ءومىرباقي جۇمىس ىستەۋگە رۋحاني دايىندالا بەرۋى كەرەك. قول ەڭبەگىنە بايلانعان يندۋستريا زامانى كەتتى. ەندى، اقىل، ينتەلەكتىڭدى سىنايتىن ءداۋىر كەلە جاتىر. بۇل زاماندا وقىپ ءجۇرىپ جۇمىس ىستەۋگە، جۇمىس ىستەي وتىرىپ، دەمالۋعا ابدەن بولادى. قىسقاسى، بۇل ۋاقىت ءبىز كۇتكەننەن دە ەرتە كەلۋى مۇمكىن. ءبىزدىڭ مىندەت – دايىن بولۋ. 

ايبەك سەرىك ۇلى