ق ر «جەر كودەكسىنىڭ» 50 بابى 2 بولىگى 2 تارماعىنا سايكەس، كامەلەت جاسىنا تولعان بارلىق قازاقستان ازاماتىنا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن سالۋعا 0،10 گەكتار، ياعني 10 سوتىق جەر تەگىن بەرىلۋى كەرەك. زاڭگەر ابزال قۇسپان حالىققا 10 سوتىق جەردى بەرۋگە قارسى ەكەنىن ايتقان. ونىڭ سەبەبىن ءوزىنىڭ Facebook پاراقشاسىندا ءتۇسىندىردى دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى.  

(اۆتوردىڭ ەملەسى ساقتالدى – Qamshy.kz)

بىردەن ەسكەرتە كەتەيىن، بۇل ماسەلە قولدانىستاعى «جەر كودەكسىنە» ەنگىزىلگەن نەمەسە ەنگىزىلگەلى جاتقان وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلارعا ەش قاتىسى جوق. بۇل مەنىڭ كەمىندە، سوڭعى ونشاقتى جىل كولەمىندە كوتەرىپ كەلە جاتقان ماسەلەم. 
ق ر «جەر كودەكسىنىڭ» 50 بابى 2 بولىگى، 2 تارماعىنا سايكەس، كامەلەت جاسىنا تولعان بارلىق قازاقستان ازاماتىنا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن سالۋعا 0،10 گەكتار، ياعني 10 سوتىق جەر تەگىن بەرىلۋى كەرەك.
ەشتەڭەسى جوق قارا جەردى بەرە سالۋ بيلىككە دە، قارا حالىققا دا ءتيىمدى بولىپ تۇر ءقازىر. بيلىك الدايدى، حالىق سوعان دا شۇكىرشىلىك ەتىپ الدانادى. ياعني، بۇل ماسەلەدە مەنى بيلىكتىڭ دە، كوپشىلىكتىڭ دە قولداي قويمايتىنى ايدان انىق. ءبىراق، مەن كوپشىلىكتىڭ نە بولماسا بيلىكتىڭ قولداۋىنا يە بولۋدى كوكسەيتىن دەپۋتات نە ساياساتكەر ەمەسپىن. تاياۋ ارادا ادۆوكاتتىق ەركىن قىزمەتىمدى ەشتەڭەگە ايىرباستاۋ دا ويىمدا جوق، سوندىقتان ۇناسا دا، ۇناماسا دا ءوز پىكىرىمدى اشىق ايتامىن. 
قازىرگى تاڭدا، اشىق مالىمەتتەردەن بەلگىلى بولعانداي، قازاقستان بويىنشا 1 300 000-نان استام ادام جەردىڭ كەزەگىندە تۇر ەكەن. جەر بولعاندا ەگىن ەگەيىن، مال باعايىن، كاسىپ قىلايىن دەپ ەمەس، قالانىڭ وزىنەن، بولماسا ماڭايىنان ءۇي سوعۋعا 10 سوتىق جەر سۇراپ وتىرعاندار تۋرالى مالىمەتتى ايتىپ وتىرمىن. كەشەگى 2016 جىلعى جەرگە قاتىستى ميتينگ ناتيجەسىندە، پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ارالاسىپ قۇرعان جەر كوميسسياسىنا ونلاين رەجيمدە حالىقتان تۇسكەن ارىزداردىڭ 70%-دان استامىن، ءدال وسى 10 سوتىق ماسەلەسى قۇراعان ەكەن. وسىدان اق، بۇل ماسەلەنىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن اڭعارا بەرۋگە بولادى.
سونىمەن، بۇل ماسەلەدە نەگە وقشاۋ پىكىر ۇستانىپ وتىرعانىمدى ايتايىن:
بىرىنشىدەن، جەردى بەرۋ حالىقتى قولجەتىمدى ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن شەشپەيدى. كەرىسىنشە قوسىمشا ماسەلەلەر تۋىنداتادى. اتاپ ايتقاندا، جەردى بەرۋمەن بىرگە كەمىندە جول سالۋ، قوعامدىق كولىك قاتىناسىن رەتتەۋ، سۋمەن، ەلەكتر ەنەرگياسىمەن، گازبەن قامتاماسىز ەتۋ، جول قاشىقتىعىنا وراي مەكتەپ، بالاباقشا، اۋرۋحانا، پوليسيا، ءورت ءسوندىرۋ بەكەتتەرىن (سپورت، دەمالىس كەشەندەرى، مادەني ورتالىقتاردى ايتپاي اق قويايىق) سالۋ ماسەلەلەرى تۋىندايدى. وعان مىسالداردى الىستان ىزدەپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق، ءقازىردىڭ وزىندە كۇندەلىكتى جاڭالىقتاردا ءجيى ايتىلاتىن تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى. 
ەكىنشىدەن، جەر كەزەگىندە تۇرعانداردىڭ ءبارىن جەرمەن قامتاماسىز ەتىپ تاستاعاننىڭ وزىندە، ودان جەر الۋعا نيەتتىلەردىڭ سانى كەمىمەيدى، قايتا بىرنەشە ەسەگە ارتىپ كەتەدى. سەبەبى، جوعارىدا سىلتەمە جاساعان زاڭ تالابىنا سايكەس، جەر الۋعا جاسى كامەلەتكە تولعان ءاربىر ازامات قۇقىلى. مىسالى، مەنىڭ وتباسىمدا جولداسىم، 5 بالام جانە قارت انام بار. بۇل دەگەنىڭىز مەملەكەت، ماعان ەرتە مە كەش پە 80 سوتىق جەر بەرۋ كەرەك دەگەن ءسوز! ونداي جەرگە تيپتىك ەكى بالاباقشا (قنجە/سنيپ بويىنشا تيپتىك بالاباقشا سالۋعا كەمىندە 30 سوتىق جەر كەرەك) نەمەسە 9 قاباتتى، 288 پاتەرلى، 4 ءۇي سالۋعا بولادى ەكەن (ورالدا 20 سوتىق جەرگە 9 قاباتتى، 72 پاتەرلى ۇيلەر سالىنۋدا، ەسەپ سودان الىنىپ وتىر). قازىردە 9 ەمەس، 20، 30، 40 قاباتتى ۇيلەر سالىنا باستاعانىن ەسكەرسەك، ەسەپ ەسەلەنە تۇسپەك. 
ۇشىنشىدەن، جەر ول – سارقىلاتىن رەسۋرستار قاتارىنا جاتادى. سارقىلاتىن رەسۋرستاردى ەسى بار ەل، ەپتەپ جۇمسايدى! قازاقتىڭ جەرى قانشا جەردەن كەڭ دەسەكتە، كۇندەردىڭ كۇنىندە بۇل ماسەلەدە تىعىرىققا تىرەلەرىمىز انىق. قاراپايىم ءبىر مىسال، ينفراسترۋكتۋرا تارتۋعا نەمەسە مەملەكەت ءۇشىن ماڭىزدى وبەكت سالۋعا قاپتاعان جەكەمەنشىك يەلەرىنەن جەر الىپ كورۋدىڭ ماشاقاتىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىپ كورىڭىزشى؟ وعان دا مىسال ءقازىردىڭ وزىندە جەتىپ ارتىلادى. ياعني، جەردى وڭدى-سولدى بەرە بەرگەننەن، ول ماسەلە تەك كۇردەلەنە تۇسپەك. 
تورتىنشىدەن، كوشەلەرىنە جارىق تارتىلماعان، پوليسيا كۇشى جەتكىلىكسىز جەكە سەكتوردا كريمينوگەندىك احۋال قيىنداي تۇسەدى. مىسالى، ۇرلانعان مال، مۇلىك، زاتتى ساقتاۋ نەمەسە ۇيىنەن ەسىرتكى تاراتۋ (اۋىزەكى تىلدە ياما دەيدى) ءۇشىن كوپ قاباتتى ءۇي ەمەس، جەكە سەكتور نەمەسە گاراج كووپەراتيۆتەرى ىڭعايلى. پريتوندار تۋرالى دا سولاي ايتۋعا بولادى. كوپقاباتتى ۇيلەردە تۇنگى 11-12 دەن كەيىن شىققان قاتتى دىبىس ءۇشىن پوليسيا شاقىرىلادى، جەكە ۇيلەردە اراق ءىشىپ ايقالاسا دا، ءان ايتسا دا ءوز ەرىكتەرى. قازىرگى انىق ستاتيستيكانى بىلمەيمىن، ءبىراق بۇرىندارى ادام ءولتىرۋ، ايەل زورلاۋ، توناۋ سياقتى اۋىر، اسا اۋىر قىلمىستار نەگىزىنەن جەكە سەكتوردا ورىن الاتىن، قازىردە ونىڭ وزگەرە قويۋى نەعايبىل. 
بەسىنشىدەن، قالا وزىندىك ارحيتەكتۋرالىق بەت بەينەسىنەن ايىرىلادى. ءقازىر قازاقستاندا تولىققاندى قالا دەگەن اتاۋعا لايىقتى دەپ استانانى عانا ايتۋعا بولاتىن شىعار. ونىڭ وزىندە الەمدىك دەڭگەيدەگى قالالار قاتارىنان ورىن الۋعا استاناعا ءالى ەرتە. سول جالعىز قالامىزدىڭ وزىندە، جەل سوقپاي قالاتىن كۇندەرى جەكە سەكتوردا جاعىلاتىن كومىردەن شىعاتىن تۇتىننەن، بۇكىل استانالىقتار تۇنشىعادى. «ارحيتەكتۋرا جانە قالا قۇرىلىسى تۋرالى» زاڭىمىزدىڭ اياقاستى بولعالى قاشان؟ ول زاڭ تالاپتارىنا سايكەس، قالالاردا ارحيتەكتۋرالىق انسامبل ساقتالۋى كەرەك. ياعني، ءبىر كوشەدە نەمەسە كۆارتالدا ءوزارا ۇيلەسىم تاباتىن ۇيلەر، عيماراتتار بوي كوتەرۋى ءتيىس. جەر العان ادامنىڭ قارجىلىق مۇمكىندىگى ءارتۇرلى بولۋى سەبەپتى، ءبىرى جەرىنە ءزاۋلىم كوتتەدج سالسا، ءبىرى قۋىقتاي ۇيشىك سالادى، ءۇشىنشىسى ول جەردى بىرنەشە بولىككە ءبولىپ، 2، 3، 5 سوتىقتان ساتادى، ساتىپ العانداردا ول جەرمەن نە ىستەسە دە قۇقىلى، سەبەبى جەر – ونىڭ جەكە مەنشىگى! 
التىنشىدان، جەر زاڭ تالاپتارى بويىنشا تەگىن بەرىلۋى كەرەك. الايدا، قالالىق اكىمشىلىكتە جاقسى تانىسى بار بىرەۋ بولماسا، سول جەردى تەگىن الاتىندار سانى از با دەيمىن. ءوز باسىم قىزمەت بابىمدا، جەرگە دەپ اقشا بەرىپ الدانعانداردى، جەر بەرەمىن دەپ پارا الىپ ۇستالعانداردى، جەر الىپ بەرەمىن دەپ الاياقتىقپەن اينالىسقانداردى دا از كەزدەستىرگەم جوق. ياعني، جەر بەرۋ – جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىق دەگەن ءسوز! 
جەر بەرۋدىڭ مينۋستارىن ارى قاراي تىزبەلەي بەرۋگە دە بولار ەدى، ازىرگە وسىمەن شەكتەلە تۇرايىن. جوعارىدا بۇل ماسەلەنى ءبىرازدان بەرى كوتەرىپ جۇرگەنىمدى ايتقان بولاتىنمىن، سول كەزدە ايتىلاتىن قارسى پىكىرلەردىڭ ىشىنەن ءجيى كەزدەسەتىن كەيبىرىنە الدىن-الا توقتالا كەتەيىن؛
ءبىرىنشىسى، ون سوتىق جەر بەرمەۋ الەم بويىنشا ورىن الىپ وتىرعان ۋربانيزاسيا پروسەسىنە قايشى كەلەدى مىس. 
ۋربانيزاسيا بۇكىل الەمدىك قۇبىلىسقا اينالعانى راس. ءبىراق، قازاقستان جاعدايىندا اۋىل حالقى قالالىق وركەنيەتكە قول جەتكىزىپ جاتىر دەگەننەن كورى، قالانى اۋىلعا اينالدىرىپ جاتىر دەگەن دۇرىسىراق بولار.
ەكىنشىسى، قالالاردى قازاقتاندىرۋ.
ونداي ماسەلەنىڭ ءبىر كەزدەرى وتە وزەكتى بولعانى راس. ءوز باسىم مارقۇم زامانبەك ءنۇرقادىلوۆتىڭ الماتىنى قازاقتاندىرامىن دەپ قىلعان ءىسىن ۇلكەن ەرلىككە پارا-پار تىرلىك دەپ باعالايمىن. ءبىراق، قازىرگى ۋاقىتتا زامان وزگەردى، ەلىمىزدىڭ سولتۇستىگىندەگى بىرەر قالا بولماسا، قالالار نەگىزىنەن قازاقتاندى. ودان باسقا، 90 جىلداردىڭ باسىنداعى جاعداي مەن قازىرگى الەۋمەتتىك، قارجىلىق جاعدايدى سالىستىرۋعا مۇلدەم كەلمەيدى. سونىمەن قاتار، قالا قاشانعى ەش جاعدايى جاسالماعان قارا جەرگە ورنالاستىرۋ ارقىلى قازاقتانۋى كەرەك؟
بۇل ءان بۇرىنعى اننەن وزگەرەك دەمەكشى، قازىرگى اكىمدەردىڭ تىرلىگى مەن زامانبەك اعالارىمىزدىڭ جاساعانىن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. قازىرگى اكىمدەر ءبىر كەزدەگى زاكەڭدەر سياقتى ەل قامىن ويلاعاننان كورى، قارىن قامىن قامداعاندار. ولار ءبىر وقپەن ەكى قوياندى قاتار اتىپ وتىر، بىرىنشىدەن، تەگىن جەردى ءوز ادامدارى ارقىلى ساتىپ اقشا جاساسا، ەكىنشىسى، ەش جاعدايى جاسالماعان جەرلەردى ۇلەستىرۋ ارقىلى حالىقتىڭ اپتىعىن باسادى. جەر الىپ العان ادام نە ىستەيدى، قارىزدانىپ قاۋعالانىپ ءجۇرىپ ءۇي سوعۋعا كىرىسەدى، ارتىنان ول قارىزدىڭ وتەۋى تاعى بار دەگەندەي.
ءۇشىنشىسى، جەر قازاقتىڭ جەرى، سوندىقتان ءار قازاققا تيەسىلى.
ءيا، جەر ءبىزدىڭ اتا-بابامىزدان قالعان مۇرا. وندا ءارقايسىمىزدىڭ زاڭدى ۇلەسىمىز بار، وعان ءسوز جوق. ءبىراق، ولاي بولسا نەگە ءبىز ەش جاعدايى جاسالماعان 10 سوتىق قارا جەرمەن عانا شەكتەلۋىمىز كەرەك؟ سول جەردىڭ استى-ۇستىندەگى تالان-تاراجعا سالىنىپ جاتقان بايلىقتان نەگە ۇلەسىمىزدى تالاپ ەتپەيمىز؟
ءجا قويشى، وسى ماسەلەگە قاتىستى وسىمەن ءوزىڭنىڭ نە ۇسىنارىڭ بار دەرسىز؟ 
1. مەملەكەتتىك باعدارلامادا اتى تاۋىپ قويىلعانداي «قولجەتىمدى باسپانانى» شىنىندا قول جەتىمدى ەتۋ. جوعارىدا كەلتىرگەن ءبىر عانا مىسالمەن اق، ءۇي باعاسىن ەلەۋلى تۇردە تۇسىرۋگە بولادى. ياعني، قالانىڭ سىرتىنداعى پدپ-دا، اينالدىرعان 1000-2000 ۇيگە مەكتەپ، بالاباقشا، اۋرۋحانا، پوليسيا، ءورت ءسوندىرۋ بەكەتتەرى سياقتى الەۋمەتتىك نىساندارعا كەتەتىن شىعىنداردى ۇنەمدەۋ ەسەبىنەن، جول سالۋ، قوعامدىق كولىك، سۋمەن، ەلەكتر ەنەرگياسىمەن، گازبەن قامتاماسىز ەتۋگە كەتەتىن شىعىنداردىڭ ەداۋىر ازايۋى ەسەبىنەن كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەر سالىپ، ءۇي باعاسىن ءتۇسىرۋ. 
2. قازاقستاننىڭ بولاشاعى مۇناي دا، گازدا ەمەس، اۋىل شارۋاشىلىعى، ياعني اۋىل دەپ ەسەپتەيمىن. سول اۋىلدىڭ جاعدايىن جاساۋ ارقىلى، جاپپاي اۋىلدان قالاعا كوشۋ ۇدەرىسىن توقتاتپاساق تا، ازايتۋ.
بۇل ەكى ماسەلەنى شەشۋ، ىسكە اسىرۋ وڭاي ەمەس ەكەنى تۇسىنىكتى. الايدا، 
تۇك تابيعي بايلىعى جوق ەلدەرىن الەمنىڭ الدىڭعى قاتارىنا شىعارعان، ازاماتتارى جەكە قارجىسىنا كوسموس يگەرىپ كەتىپ جاتقان ەلدەردەگى شارۋالارعا قاراعاندا الدەقايدا قاراپايىم، ءتىپتى قارابايىر ءىس دەر ەدىم.
وسىمەن مەنىڭ اڭگىمەم ءتامام، ەندى تالاپ جەسەڭىزدەر دە، تاباعا سالىپ قۋىرساڭىزدار دا ەرىك وزدەرىڭىزدە!