وتكەن جىلى 11 جاستاعى وركەن ازامات ۇلىنىڭ قاستاندىقپەن ءولتىرىلۋى قوعامدى ءدۇر سىلكىندىرگەن ەدى. بۇل وقيعانىڭ ەگجەي-تەگجەيى الماتى وبلىستىق قىلمىستىق ىستەر جونىندەگى مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق سوتىندا «اقبەردييەۆتەردىڭ ءىسى» دەگەن اتپەن ساقتاۋلى. سەبەبى قاندى قىلمىستى ءبىر وتباسىنىڭ مۇشەلەرى جۇزەگە اسىرعان. دەگەنمەن قىلمىستىق توپتىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى ءبىر بالانى ءولتىرتىپ قانا قويماي، 6 بىردەي بالانىڭ وبالىنا قالعانىن كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى دەپ جازادى «قامشى» اقپاراتتىق پورتالى.
2017 جىلدىڭ 18ء-ىنشى قاڭتارى. الماتى قالاسىندا 11 جاستاعى مەكتەپ وقۋشىسى وركەن ازامات ۇلى ءىز-تۇزسىز جوعالدى. ساباققا كەتكەن بالا سول كۇيى ۇيىنە ورالماعان. نەمەرەسىن كۇتە-كۇتە كوزى تالعان باعداگۇل ەسىمبەكوۆا پوليسياعا شاعىمدانىپ، كىمنەن كۇدىكتەنەتىنىن دە ايتقان. وسىنىڭ ارقاسىندا بالا تەز تابىلدى. وكىنىشكە قاراي، ول ءتىرى ەمەس ەدى.
ورىمدەي بالانى قاسكويلەر قاراساي اۋدانىنداعى ساياجايلاردىڭ بىرىندە ءولتىرىپ، دەنەسىن جەرتولەگە كومگەن. ءمايىتتى قازىپ العان جەدەل توپتىڭ ءوزى قىلمىسكەرلەردىڭ قاتىگەزدىگىنە قايران قالدى. سەبەبى قىلمىسكەرلەر بەيكۇنا بالانى تۇنشىقتىرىپ، 7 جەرىنەن پىشاق ۇرعان. كوپ ۇزاماي، قاندى قىلمىستىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى ۇستالدى. سۇمدىعى سول، بۇل وركەن ازامات ۇلىنىڭ وگەي شەشەسى بولاتىن.
ول كىم ەدى؟ ءشاريپا اقبەردييەۆانىڭ 1980 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورداباسى اۋدانىندا تۋعان. ورتا ءبىلىمدى. جۇمىس ىستەمەگەن. بۇرىن سوتتالماعان.
جۇرەگىنە قان قاتاتىنداي بەيكۇنا بالا وگەي شەشەسىنە نە ىستەپ قويدى ەكەن؟ قىلمىستىق ءىس دەرەكتەرىنە قاراعاندا، وركەننىڭ اكەسى ازامات كەمپىربايەۆ مىنەزى شالكەس ايەلىمەن اجىراسۋعا بەل بايلاپ، شەشەسىمەن تۇرا باستاعان. وركەن دە سولارمەن بىرگە ەدى. ال ءشاريپا اقبەردييەۆا وتباسىنداعى ءدۇردارازدىققا ەنەسىن كىنالايدى. سوندىقتان ودان كەك الۋدى ماقسات تۇتىپ، شىمكەنتتە تۇراتىن ءوزىنىڭ تۋعان ۇلى اقبەردييەۆ تەمىر مەن جانە ءبىر وگەي بالاسى قادىرجان گۋلياموۆتى شاقىرتادى. (ق.گۋلياموۆ اقبەردييەۆانىڭ ءبىرىنشى كۇيەۋىنىڭ ارتىنان ەرىپ كەلگەن بالا). ەكەۋى دە تىم جاس. تەمىر اقبەردييەۆ 1995 جىلى ومىرگە كەلسە، قادىرجان گۋلياموۆ 2000 جىلى تۋعان. سوڭعىسىنىڭ ۇلتى – وزبەك. ءبىراق ق ر ازاماتى. ەكەۋى دە بۇعان دەيىن ءتارتىپ بۇزىپ، كوزگە تۇسپەگەن.
قىلمىستىق ءىس دەرەكتەرىنە قاراعاندا، بۇل ەكەۋى شەشەلەرىنىڭ شۇعىل شاقىرتۋىمەن الماتىعا قاڭتاردىڭ 14ء-ى كۇنى كەلگەن ەكەن. ءبىراق ولار قاندى جوسپاردان مۇلدە حابارسىز بولعان. ءتىپتى العاشقى قارەكەتتەرى دە ساتسىزدىككە ۇشىراپتى. ويتكەنى ش.اقبەردييەۆا ۇلدارىنا الدىمەن ەنەسىن ولتىرتپەك بولعان ەكەن. الايدا بەيساۋبات ادامداردان كۇدىكتەنگەن باعداگۇل ەسىمبەكوۆا ەسىگىن اشپاي قويادى. سوسىن ەنەسىنىڭ ەڭ جاندى جەرى دەپ ەسەپتەپ، ونىڭ سۇيىكتى نەمەرەسى – وركەن ازامات ۇلىنىڭ كوزىن جويماققا بەكىنەدى.
ارينە، پەرىشتە بالا جاقىندارىنان ءدال مۇنداي سۇمدىقتى كۇتپەگەن. دەگەنمەن ونى العاشقىدا پەرىشتەسى قاققان ءتارىزدى. سەبەبى تاڭەرتەڭ ساباققا شىققاندا جولىن تورىعان قانىپەزەرلەر دىتتەگەندەرىنە جەتە المايدى.
قىلمىستىق ءىس دەرەكتەرىندەگى بەينە ماتەريالدا ءشاريپا اقبەردييەۆانىڭ قىزى ايدانا اقبەردييەۆا بۇل تۋرالى بىلاي دەيدى: «19-ى كۇنى تاڭعى 6 جارىمنان اسا مامام، تيمۋر جانە قادىرجان ۇشەۋى ۇيدەن شىعىپ كەتتى. مامام وركەندى كورگەن، كىشكەنە سويلەسكەن. دەگەنمەن ونى ۇستاپ الۋعا كوپشىلىكتەن جۇرەكسىنگەن سەكىلدى. وركەن دەرەۋ اۆتوبۋسقا ءمىنىپ، كەتىپ قالعان. ارتىنان جۇگىرىپ ۇلگەرمەگەن. ۇيگە كەلگەن سوڭ مامام «نەگە ءبىر بالاعا يە بولا المادىڭدار؟» دەپ تيمۋر مەن قادىرعا ايعايلاپ ۇرىستى.
وسىدان كەيىن كوزىنە قان تولعان وگەي شەشە بالا ۇرلاۋ وپەراسياسىنا قىزى ايدانانى دا قاتىستىرعان. ساعات 11-دەن باستاپ مەكتەپتىڭ ماڭىن تورۋىلداعان توپ اقىرى دەگەنىنە جەتتى. ويىندا ەشتەڭە جوق اڭعال بالا ءوزىن كۇتىپ تۇرعان ارام ويلى ايداناعا جۇگىرىپ كەلىپ امانداسقان ەكەن. ايدانا وعان: «ءجۇر، كوشەدە ءبىراز سەرۋەندەپ كەلەمىز» دەپ، مەكتەپتەن الىستاتىپ اكەتكەن. سالدەن سوڭ ونى كولىككە وتىرعىزىپ، داچاعا جەتكىزەدى.
قارا نيەتتىلەر قارا ءتۇستى كولىككە ءمىنىپ، جولعا تۇسكەندە ەستىگەن ادامنىڭ جۇرەگىن ەزىپ جىبەرەتىن عاجاپ ءبىر وقيعا بولعان. وكىنىشكە قاراي، ونى كوزىنە قان تولعان قاراقشىلار تۇيسىنە الماعان. سوتتا وركەننىڭ اجەسى باعداگۇل ەسىمبەكوۆانىڭ قۇقىن قورعاعان ادۆوكات ايمان وماروۆانىڭ ايتۋىنشا،
وركەن مەكتەپتەن شىققاندا، قولىندا پيسسانىڭ كىشكەنتاي بولىگى بولعان. ول ساتىپ العان پيسسانىڭ جارتىسىن جەپ، جارتىسىن قارىنداسىنا الىپ قالعان. ونىسىن كولىككە كىرگەندە «ءما، جەي عوي» دەپ ءشاريپانىڭ كىشكەنتاي قىزىنا ۇستاتادى. سۇمدىق قوي، بەيكۇنا بالانىڭ ادام جانىن ەلجىرەتەر باۋىرمالدىعى دا ارام ويعا بەكىنگەن توپتى رايىنان قايتارا المادى.
قاندى قىلمىس ورىن العان ساياجايدا بۇرىن ءشاريپا اقبەردييەۆا تۇرىپتى. ول قىلمىس بولاردان ءبىر كۇن بۇرىن ەكى بالاسىنا جەرتولەدەن ارنايى كور قازدىرعان. مۇنىڭ بارىنەن بەيحابار وركەن اجال ساعاتى سوققانعا دەيىن دالادا ويناپ جۇرسە كەرەك. الدىمەن جەرتولەگە اقبەردييەۆ تەمىر مەن قادىرجان گۋلياموۆ ەكەۋى ءتۇسىپ كەتەدى. سوسىن شاريپا اقبەردييەۆا «سەن استىنا بارىپ، اعالارىڭا كومەكتەس» دەپ وركەندى جەرتولەگە قاراتا يتەرىپ جىبەرەدى. بۇدان كەيىنگى سۇمدىقتى ايتۋدىڭ ءوزى قيىن. وگەي شەشەسىنىڭ جەلكەلەۋىمەن جەرتولەدەگى جۇمىسقا كومەكتەسپەك بولىپ، تومەن تۇسكەن وركەندى تيمۋر اقبەردييەۆ باس سالىپ ۇستاپ، قىلقىندىرا باستايدى. جانە قاسىنداعى قادىرجاندى پىشاققا جۇمساعان. ءبىراق تەرگەۋ كەزىندە ول بۇل ارەكەتىن باۋىرىنا جاۋىپ، ءوز قىلمىسىن جەڭىلدەتكىسى كەلدى.
قىلمىسىن جاقىنىنا جاپقان ادام جالعىز تيمۋر اقبەردييەۆ ەمەس، بارشا پالەكەتتىڭ باستاۋى، قانقۇيلى قىلمىستىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى شاريپا اقبەردييەۆا دا ءوزىن قورعاپ قالۋ ءۇشىن بالالارىن ساتىپ شىقتى.
ول تەرگەۋ دەرەكتەرىندەگى بەيناجازبادا بىلاي دەيدى: «وزدەرىڭ بىلىڭدەر، ءبىراق جاماندىققا بارماڭدار دەدىم. ولتىرىڭدەر دەگەنىم جوق. بولدى، بار ايتقان ءسوزىم وسى».
ال شاريپا اقبەردييەۆا بالالارىنا شىن مانىندە نە دەپ ەدى؟ ولارعا قانداي تاپسىرما جۇكتەدى؟ مۇنى ونىڭ وگەي ۇلى قادىرجان گۋلياموۆتىڭ مىنا سوزىنەن بىلەسىز.
«اركىمگە ءبولىپ-بولىپ بەردى. اقبەردييەۆ تيمۋرعا سەن ونى قىلقىندىراسىڭ دەدى، پىشاقتايسىڭ دەدى. ماعان ارتىنان كەلىپ، اۋزىن جۇمىپ جەرگە قۇلاتاسىڭ دەدى. مەن كەلىسىمدى بەردىم وعان».
ءبىرى جيىرمادان جاڭا اسقان، ەكىنشىسى كامەلەتتىك جاسقا تولماعان ەكەۋ شەشەلەرىنىڭ تاپسىرماسىن تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ ورىنداپ شىققان. بالانىڭ دەنەسىنەن جان كەتكەن سوڭ، بەتىپ توپىراقپەن جاسىرعان. ەڭ سۇمدىعى، ەكى بالاسى وگەي ۇلىن ءولتىرىپ جاتقاندا قانىپەزەر انا ەسىكتىڭ جاقتاۋىنان قاراپ تۇرعان ەكەن.
مۇنى قىلمىستىق ءىس دەرەكتەرىندەگى تەرگەۋشى مەن ق.گۋلياموۆتىڭ مىنا اڭگىمەسىنەن بايقايسىز.
- ءشاريپا مىنا جاقتا وتىرعان ەدى.
- قاي جەردە؟
- توبەدە.
- ول قاراپ تۇردى ما، ءولتىرىپ جاتقاندا؟ كوردى مە، كورگەن جوق پا؟
- كوردى، كوردى.
- قايدان كوردى؟
- مىنا ەسىكتەن.
- قاراپ تۇردى ما؟
- ءيا.
شاريپا اقبەردييەۆا قاندى قىلمىستان كەيىن دە بيلىكتى ءوز قولىنا العان. وركەننىڭ كيىمدەرى مەن سومكەسىن جانە تەلەفونىن پەشكە سالدىرىپ، ورتەتەدى. ەسىل-دەرتى – قىلمىستىڭ ءىزىن جاسىرۋ ەدى. ءبىراق ونىڭ ول ويى جۇزەگە اسقان جوق.
دەنى ساۋ ادام ەشقاشان جاۋابىن تابا المايتىن ءبىر ساۋال بار: وگەي شەشە وسىنشا قاتىگەزدىككە نە ءۇشىن باردى؟ الدە ول جۇيكە اۋرۋىمەن اۋىرعان با؟ تەرگەۋ دەرەكتەرىندە ونىڭ ءتۇرلى ساراپتامادان وتكەنى جانە دەنساۋلىعىندا كىنارات بولماعانى كورسەتىلگەن. ەندەشە ماسەلە نەدە؟
ىقتيمال ءبىر بولجام – ءشاريپا اقبەردييەۆانىڭ ءومىر جولى ادامنىڭ ۇرەيىن ۇشىراتىن سۇمدىقتارعا تولى. ول 14 جاسىندا تۇرمىسقا شىعىپ، 15 جاسىندا بالالى بولعان. ءوز ەركىمەن كۇيەۋگە ءتيدى مە، الدە زورلىق-زومبىلىقتىڭ قۇربانى بولدى ما، بۇل جاعى بەلگىسىز. بۇدان كەيىن ول اركىمنەن بالا تابۋدى ادەتكە اينالدىرعان. ازامات كەمپىربايەۆتىڭ وركەننىڭ اناسىمەن اجىراسۋىنا دا ءدال وسى ءشاريپا اقبەردييەۆانىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى مول. قىسقاسى، بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ، بالالى بولۋى، ودان كەيىنگى قىم-قۋىت تاعدىرى وعان پسيحيكالىق تۇرعىدان اسەر ەتۋى دە مۇمكىن-اۋ.
ەندى كەلەسى سۇراق تۋىندايدى. ەس ءبىلىپ، ەتەگىن جاپقان بالالاردىڭ قاتىگەز شەشەلەرىنە ەرىپ كەتۋىن، وعان «مۇنىڭ دۇرىس ەمەس» دەپ ايتا الماۋىن نەمەن تۇسىندىرۋگە بولادى؟ مۇنىڭ سەبەبىن دە تاعدىرىنىڭ تالقانى شىققان شايپاۋ ايەلدىڭ ءومىربايانىنان، ونىڭ بالالارىن تاستاپ كەتە بەرگەن كوكەك مىنەزىنەن ىزدەگەن ءجون شىعار. ءشاريپا اقبەردييەۆانىڭ بالالارى ءوز قولىندا ەمەس، ينتەرناتتا، بالالار ۇيىندە تاربيەلەنگەن. ولار اتا-انانىڭ مەيىرىمىن، تۋىستىق جاقىندىقتى، ونىڭ شاراپاتىن سەزىنبەي وسكەن. سول سەبەپتەن دە ولار كەيىن پايدا بولعان انالارىنا ۇناعىسى، ونىڭ ايتقانىن ورىنداپ، العىسىن ەستىگىسى كەلگەن بولۋى مۇمكىن.
پەرزەنتتەرىن جەتىمدەر ۇيىندە وسىرگەن ءشاريپا اقبەردييەۆا وسىلايشا ولاردى تۇرمەگە تىعىپ تىندى. سوت كامەلەتتىك جاسقا تولماعانىن ەسكەرىپ، قادىرجان گۋلياموۆقا 12 جىل مەرزىم كەستى. ال ايدانا اقبەردييەۆا 16 جىلعا، تيمۋر اقبەردييەۆ 23 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. قىلمىستىق توپتىڭ قۇرامىندا بولعان كولىك جۇرگىزۋشىسى رۋسلان مۋتالييەۆ 17 جىلعا سوتتالدى. ارينە، جازانىڭ ەڭ ۇلكەنى شاريپا اقبەردييەۆاعا تاعايىندالدى. ول 25 جىلعا سوتتالدى. اتتەڭ، قاتىگەز ايەلدى ءومىر بويى باس بوستاندىعىنان ايىرۋ قاجەت-اق ەدى. ءبىراق قىلمىستىق كودەكستە ايەل ادامدارعا ونداي جازا قاراستىرىلماعان. 25 جىل – ەڭ جوعارعى شەك. وسىنشا ۋاقىتىن تۇرمەدە وتكىزەتىن قىلمىسكەردىڭ موينىندا ءبىر بالانىڭ قانى عانا ەمەس، 6 بالانىڭ كوز جاسى دا بار.
مۇنىڭ سىرى مىناداي: ءشاريپاعا تيەسىلى ءۇش كىشكەنتاي ءسابي بار. ونىڭ ءبىرى – وركەننىڭ اكەسىنەن. كەلەسى بالانى ول وركەننىڭ اكەسىمەن بولەك تۇرعان كەزدەردە وزگە ەركەكتەن تاپقان ەكەن. ءۇشىنشىسى – ايدانانىڭ ءسابيى. ول دا كۇيەۋسىز تاپقان نەمەسە اجىراسقان. بۇل بالانى دا ءشاريپا ءوز اتىنا جازدىرىپ العان. دەمەك انالارىنىڭ كەسىرىنەن تيمۋر، ايدانا، قادىرجان قىلمىسكەر اتانىپ، تۇرمەگە جابىلدى. ال كەيىنگى ءۇش بالا ءتىرى جەتىم قالدى.
بىرنەشە كۇيەۋگە تيسە دە، تۇراق تاپپاعان، نە ولاردان تۋعان بالاسىن اسىراي بىلمەگەن بەزبۇيرەك ايەل وسىلايشا ماڭگىلىك تۇراعىن تۇرمەدەن تاپتى. امال نە، تەك ورىمدەي بالانىڭ ءولىم قۇشقانى ءالى كۇنگە وزەكتى وتتاي قاريدى.
سانسىزباي نۇربابا
پىكىر قالدىرۋ