بۇگىن قازاقستاننىڭ گۇلدەنۋى مەن وركەندەۋىنە ۇلەس قوسقان مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى دىنمۇحامەد احمەت ۇلى قونايەۆتىڭ تۋعان كۇنى. وسىعان وراي Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى قايراتكەردىڭ  ەل ءۇشىن اتقارعان ىزگى ىستەرى تۋرالى ماڭىزدى  دەرەكتەردى ۇسىنادى. 

دىنمۇحامەد قونايەۆ – 1912 جىلى 12 قاڭتاردا ۆەرنىي (قازىرگى الماتى) قالاسىندا، قىزمەتكەردىڭ وتباسىندا ومىرگە كەلگەن. قونايەۆ شيرەك عاسىرعا جۋىق قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى باسشىسى قىزمەتىن اتقاردى. ول جاۋاپتى باسشىلىق قىزمەتتە ءجۇرىپ، رەسپۋبليكاداعى تاۋ-كەن ءىسىن دامىتۋعا قوماقتى ۇلەس قوستى. بيلىك باسىندا بولعان ۋاقىت قانشالىقتى كۇردەلى، قاراما-قايشىلىققا تولى بولعانىمەن، ەلدىڭ ەكونوميكاسىن، الەۋمەتتىك جاعدايىن، عىلىمي سفەرالارىن، ۇلتتىق مادەنيەتىن دامىتۋ ىسىنە ايتۋلى ەڭبەك ءسىڭىردى. ءتۇرلى دەڭگەيدەگى پارتيا جانە كەڭەس قىزمەتىن اتقارا ءجۇرىپ، ورتالىقتىڭ وكتەم ساياساتىنىڭ ىعىمەن كەتە بەرمەي، ەل مۇددەسىن، بولاشاق قامىن دا ءبىر ءسات ەستەن شىعارعان جوق. الپىسىنشى جىلداردىڭ باسىندا ن.حرۋششيەۆتىڭ وكتەمدىگىمەن وزبەكستانعا بەرىلىپ كەتكەن قازاق جەرىنىڭ ءبىراز بولىگىن قايتاردى. 

ول قازاقستاندا نەمىس اۆتونومياسىن قۇرۋ، ماڭعىستاۋدى تۇرىكمەنستانعا بەرۋ جونىندەگى ورتالىقتىڭ ۇسىنىس-جوسپارلارىنا قارسى شىقتى.

الماتى  قالاسىنداعى  قۇرىلىس  جۇمىستارىنىڭ  سالىنۋىن  ۇنەمى  نازارىندا ۇستاپ وتىردى. "استانا – ەلدىڭ كوركى، سىرتتان كەلگەندەر سوعان قاراپ ەلىڭدى تانيدى"، – دەيتىن ديماش احمەت ۇلى. وسى ءبىر ومىرشەڭ يدەيانىڭ بۇگىندە جالعاسىن تاپقانىنا ءبىز بارلىعىمىز كۋا بولىپ وتىرمىز. جاڭا ەلوردامىز – نۇر-سۇلتان قالاسى الەمنىڭ ەڭ ادەمى قالاسى رەتىندە كۇننەن كۇنگە قارىشتاپ كوركەيىپ دامىپ كەلەدى.

الماتىنى قازىرگى زامانعى كورىكتى قالاعا اينالدىرۋعا كوپ كۇش جۇمسادى. مۇندا رەسپۋبليكا سارايى، قازمۋ قالاشىعى، اراسان ساۋىقتىرۋ ورتالىعى، مەدەۋ سپورت كەشەنى سياقتى ءىرى عيماراتتار بوي كوتەردى.

ديماش احمەت ۇلى بىرنەشە مارتە كسرو جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى. كوكپ-نىڭ XIX سەزىنەن باستاپ كەيىنگى سەزدەرىنىڭ بارىنە دەلەگات بولدى. پارلامەنت پەن پارتيا دەلەگاسياسىن باسقارىپ، الدەنەشە رەت شەتەلدەردە بولىپ قايتتى. كسرو جوعارعى كەڭەسى ءتورالقاسىنىڭ جانە قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى ءتورالقاسىنىڭ مۇشەسى بولدى.

ۇلتتىڭ قامىن ويلاعان ازامات، ءبىرتۋار تۇلعا 1993 جىلى تامىزدىڭ 22ء-سى كۇنى 82 جاسقا قاراعان شاعىندا ومىردەن ءوتتى. دىنمۇحامەد قونايەۆ قايتىس بولعاننان كەيىن قازاقستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ تاۋ-كەن جانە ءتۇستى مەتاللۋرگيا ينستيتۋتىنا، ەلىمىزدىڭ ءبىرقاتار مەكتەپتەرى مەن كوشەلەرىنە ەسىمى بەرىلدى. الماتى قالاسىندا قوعام قايراتكەرى اتىندا ۋنيۆەرسيتەت بار. 1992 جىلى 13 قاراشادا الماتىدا "حالىقارالىق قونايەۆ قورى" قۇرىلدى. 2002 جىلى 12 قاڭتاردا الماتى قالاسىندا قونايەۆتىڭ مۇراجاي ءۇيى اشىلدى. ول ءومىرىنىڭ سوڭعى ءساتىن وتكىزگەن الماتى وبلىسى الاكول اۋدانىنا قاراستى اقشي اۋىلىندا 2003 جىلى 15 تامىزدا ارنايى قۇلپىتاس ورناتىلدى.

قونايەۆ وتە قاراپايىم، جۇمىسقا جاياۋ باراتىن، كۇزەتشىسىز جۇرەتىن ەل باسشىسى بولعان. ەل باسقارعان تۇستا جۋرناليستەرمەن كەزدەسۋگە شەكتەۋ قويعان. مىسالى، قونايەۆتان سۇحبات الا الماي كەتكەن تىلشىلەردىڭ قاتارىندا BBC، Washington Post سىندى اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرى بار. بايىرعى اتا-باباسىنداي اڭشىلىققا قىزىققان ول 200 شارشى مەتر ۇيدە تۇرعان. ءتىپتى، برەجنيەۆ كەلىپ، ءۇيىن ارالاپ، "بارىڭ وسى ما" دەپ تاڭ قالعان ەكەن.

"ادامعا جازانىڭ ەڭ ۇلكەنى – جۇمىسسىز قالدىرۋ"، – دەگەن ۇلت تۇلعاسى ەلدىڭ ەلدىگى ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتتى. سودان بولار "ورىستى رەنجiتسەڭ ماسكەۋگە شابادى، قازاقتى رەنجiتسەڭ قايدا شابادى؟ ءوزiڭنiڭ الدىڭا اينالىپ كەلەدi، اسانباي. ورىستىڭ ارتىندا تۇرعان ماسكەۋi بار. قازاقتىڭ ارتىندا ماسكەۋi جوق، قازاقتىڭ ماسكەۋi – بiزدەرمiز، اسانباي، قولىڭنان كەلگەنشە قازاقتى جىلاتپاۋعا تىرىس، قورلىققا بەرمە. قورلىققا كونگەن حالىق زورلىققا دا كونەتiن يiسالماس، ىنجىق بولىپ كەتەدi. ۇلت ءوزiنiڭ مۇددەسiن ءوزi قورعاي الاتىن دارەجەگە جەتۋi كەرەك. كەزiندە قازاقتىڭ جانىن ساقتاپ قالساق ەكەن دەدiك قوي... بiز ول ءداۋiردەن ءوتتiك. ەندi قازاقتىڭ رۋحىن، نامىسىن ساقتاۋىمىز كەرەك"، – دەگەن ەدى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى اسانباي اسقاروۆقا.

ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 2012 جىلدىڭ 12 قاڭتارىندا الماتى قالاسىندا د.ا.قونايەۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا قاتىسىپ، قايراتكەرگە بىلاي دەپ باعا بەردى: "قازاق ەلىنىڭ تاعىلىمدى تاريحىندا زامان جۇگىن ارقالاعان تالاي تولاعاي تۇلعالار بولدى. اسا كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى دىنمۇحامەد احمەت ۇلى قونايەۆ – سونداي ءبىرتۋار بولمىس يەسى... دىنمۇحامەد احمەتۇلىن ۇلكەن ىشكى مادەنيەتى، تەرەڭ ءبىلىمدارلىعى مەن مول ومىرلىك تاجىريبەسى ەرەكشەلەپ تۇراتىن. ول وزىنە ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ، سول ۋاقىتتاعى قازاق زيالىلارىنىڭ ەڭ جاقسى قاسيەتتەرىن سىڭىرە ءبىلدى".

ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ ەل تاۋەلسىزدىگىن العان العاشقى جىلدارى، ياعني 1994 جىلدىڭ 24 اقپانىندا، "د.ا.قونايەۆتىڭ ەسىمىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ تۋرالى" جارلىعىن جاريالادى. بۇگىنگى كۇندە دىنمۇحامەد احمەت ۇلى قونايەۆتىڭ ەسىمى الماتى جانە نۇر-سۇلتان قالالارىنىڭ كوشەلەرىنە، ۋنيۆەرسيتەت پەن كوللەدجگە بەرىلدى. 1992 جىلى د.ا.قونايەۆ اتىنداعى حالىقارالىق قور قۇرىلدى. ونىڭ ماقساتى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىگىن نىعايتۋ، ەلىمىزدە جۇرگىزىلىپ جاتقان ساياسي جانە ەكونوميكالىق رەفورمالارعا قولداۋ كورسەتۋ، قازاق حالقىنىڭ تاريحي، مادەني جانە رۋحاني مۇراسىن يگەرىپ، ونىڭ وركەندەۋىنە سەپتىگىن تيگىزۋ ەدى. قازاق حالقى ۇلى تۇلعاسىنىڭ ەسىمىن ەشقاشان ەسىنەن شىعارمايدى.

دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ ايتقان، ەل ەسىندە قالعان قاناتتى سوزدەرى

♦ تاۋەلسىزدىكتىڭ جۇگى اۋىر.

♦ ادامعا جازانىڭ ەڭ ۇلكەنى – جۇمىسسىز قالدىرۋ.

♦ اقيقاتتان اتتاپ كەتۋ – ارعا سىن.

♦ ءومىردىڭ ەكى تىرەگى: ۇيرەنۋدەن جالىقپاۋ، ۇيرەتۋدەن ايانباۋ.

♦  ساتىعا اياق سالماي جاتىپ، باسپالداقتان اتتاما.

♦  قانمەن سىڭگەندى قاسيەتتەمەسەڭ، ءقادىرىڭ بولمايدى.

♦  بۇگىنگى كۇن – كەشەگى كۇننىڭ شاكىرتى.

♦  ادامدىق قالىپتى بيىك ۇستاۋ – كىمگە دە بولسا ۇلكەن سىن.

♦ سەنىم – قۇدىرەتتى كۇش: تاۋدى دا قوزعايدى.

♦ دۇنيە تۇسكە دەيىن كيىز، تۇستەن كەيىن ءمۇيىز بولىپ كەتۋى اپ-ساتتە.

♦ ورىندى سىن ويلانتپاي قويمايدى.

♦ پانام دا ەل، دانام دا ەل. سوعان ارقا سۇيەدىم، سودان ۇيرەندىم.

♦ جالادا شىندىق بولمايدى.

♦ ءومىر دەگەن وسى، بۇگىن بار، ەرتەڭ جوقسىڭ. سەن كەتتى ەكەن دەپ ومىر-وزەن اعىسىن وزگەرتپەيدى.