جەر استىنداعى گاز قويماسى (جگق) دەگەندە، كوز الدىمىزعا جەرگە كومىلگەن سيستەرنالار، تانكەرلەر نەمەسە تاعى دا سونداي ۇلكەن رەزەرۆۋارلار (ىدىستار) ەلەستەيتىنى راس. بۇل تۋرالى قامشى پورتالى ايقىن-اقپاراتقا سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلايدى.

الايدا، بۇل قويمالار ونداي ەمەس، سىعىمدالعان گاز ەشقانداي ىدىسسىز جەر استىندا ساقتالادى. ەگەر ول تەسىك تاۋىپ، سىرتقا شىعا باستاسا، نە بولماق؟ جالپى، گاز ساقتايتىن جەراستى قويماسى دەگەنىمىز نە؟ وعان جاۋاپتى ەلىمىزدەگى گاز قويمالارىنىڭ ءبىرى تۋرالى جازىلعان تومەندەگى اڭگىمەمىزدەن تابا الاسىز.  

قازاقستاندا جەر استىنداعى گاز قويما­لارى ۇشەۋ – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى «پول­توراسكيي» قويماسى، جامبىل وب­لى­سىن­داعى «اقىرتوبە» جانە ءبىرى اقتوبە وبلىسىندا ور­نالاسقان «بوزوي». ولاردا ساقتالاتىن بەل­سەندى گازدىڭ جيىنتىعى 4،65 ملرد تەكشە مەتر­ءدى قۇرايدى. بۇل گاز قويمالارىن وتاندىق ءجا­نە شەتەلدىك گاز نارىعىندا مەملەكەتتىڭ ءمۇد­دەسىنە جۇمىس ىستەيتىن، قازاقستانداعى نە­گىزگى گاز ەنەرگەتيكالىق جانە گاز تاسىمالداۋ كومپانياسى بولىپ تابىلاتىن گاز جانە گاز­بەن قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنداعى وتاندىق وپە­راتور «قازترانسگاز» اق باسقارادى. قاز­ترانس­گاز ورتاازيالىق وڭىردە ءىرى گاز تاسى­مال­داۋ جەلىسى جانە ىشكى نارىقتى گازبەن قام­تا­ما­سىز ەتەتىن ءبىرىڭعاي جەلىسى بار تۇ­­­تىنۋ­شىلارعا گازدى جەتكىزەتىن سەنىمدى كومپانيا بۇگىندە جە­راستى گاز قويمالارى جۇيەسىن دامىتۋمەن بەل­سەندى اينالىسىپ جاتىر. قازىرگى كەزدە جۇمىس ىستەپ تۇرعان ساقتاۋ وبەكتىلەرىنىڭ ەس­كىرگەنىن ەسكەرە وتىرىپ، ونىڭ قۋاتتىلىعىن ارت­تىرۋ، رەكونسترۋكسيا جاساۋ، تەحنيكالىق جاڭارتۋ – كومپانيانىڭ ستراتەگيالىق ءمىن­دەتتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. 
بيىلعى جىلى گازدى جەر استىندا ساق­تاۋ­دىڭ الەمدىك تاجىريبەسىنە 100 جىل تولىپتى، ال وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا ورنالاسقان “پولتوراسكيي» جەراستى گاز قويماسىنىڭ 50 جىلدىق مەرەيتويى سوعان تۇسپا-تۇس كەلىپ وتىر. جەراستى گاز قويماسىنىڭ قىزمەت ەتۋى­نە تابيعي جەر قىرتىسى پايدالانىلادى. «پول­توراسكيي» جگق ورنالاسقان جەردىڭ قىر­تىسى گاز ساقتاۋعا وتە ىڭعايلى، جەر ا­س­تىن­داعى تابيعي ىدىستا گاز شىعاتىن ينە­ءنىڭ كوزىندەي تەسىك نەمەسە ەشقانداي سىزات جوق. وسى جاعىنان العاندا، بۇل قويما الەمدەگى گاز ساقتايتىن ەڭ سەنىمدى تابيعي ىدىستاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ەلىمىزدەگى وسىنداي سەنىمدى جەراستى گاز قويماسىنىڭ پايدالانىلىپ جاتقانىنا بيىل 50 جىل بولىپتى. 
جەردىڭ استىنان گاز ساقتايتىن قويما جا­سايتىن ورىن تابۋ ءۇشىن جەر قىرتىسىنداعى گاز نەمەسە سۋ جاتقان بەلدەۋدى تابۋ كەرەكتىگى بەل­گىلى. جەردى تەسىپ شىعاتىن ارتەزيان سۋلا­رى­نىڭ قانداي كۇشتى قىسىممەن اتقىلاي­تى­نىن ءبارىمىز بىلەمىز. دەمەك، سول جەردەن سە­ءنىم­ءدى گاز ساقتايتىن قويما جاساۋعا مۇمكىندىك بار. گەولوگتار وسىنداي جەرلەردى تابادى، ال گاز سالاسىنداعىلار ونداعى سۋدى الىپ، ور­نى­نا گاز تولتىرادى. وتكەن عاسىردىڭ الپى­سىن­شى جىلدارىنىڭ باسىندا گەولوگتار گاز قوي­­ماسىن جاسايتىن وسىنداي جەر ىزدەدى. 1961-1965 جىلدار ارالىعىندا قازىرگى پول­تو­­راسكيي جگق تۇرعان اۋماقتا 35 بارلاۋ سك­ۆا­­جي­نالارى بۇرعىلانعان ەكەن. سودان الىنعان گەو­لوگيالىق مالىمەتتەر بويىنشا پولتو­راس­كيي قۇرىلىمىنداعى، قازىرگە دەيىن سىعىم­دا­لعان گاز جىبەرەتىن قويما تۇرعان شاناق كول­لەكتور-قىرتىسى انىقتالدى. بۇل قانداي قوي­ما دەيسىز عوي؟ بۇل – قيىرشىق تاس، قۇم مەن كەرىش ارالاس بوساڭ قابات. الگى قا­بات­تار بىر-بىرىنە اۋا وتكىزبەيتىن كەرىش قىر­تىستارى ار­قىلى ۇشتاسىپ جاتىر. ماماندار­دىڭ ايتۋىنشا، شاناق كوللەكتور-قىرتىسى قۇرا­مى بويىنشا وتە كۇردەلى گەولوگيالىق قۇرى­لىم، سوندىقتان ونى گاز ساقتاۋعا پايدا­لانعاندا مۇقيات بولۋ كەرەك. 
جەردىڭ بۇل قىرتىسىن گاز ساقتايتىن قوي­ماعا اينالدىرۋ ءۇشىن كوپ جۇمىستار ىستەلدى. ونىڭ قانشالىقتى اۋقىمدى ەكەندىگىن جەت­كىزۋ ءۇشىن 99 سكۆاجينانىڭ بۇرعىلانعانىن ايت­سا دا بولادى. ال ولاردان باسقا قانشاما قۇ­رىلىستار جۇرگىزىلدى. پولتوراسكيي جگق جۇ­مىسىن 1965 جىلى، قويماعا تاجىريبەلىك-ون­دىرىستىك گازدى جىبەرگەن كۇننەن باستادى. ال­عاشىندا قويماعا تەك گازدى عانا ايدادى. وعان وتە كوپ گاز جىبەرۋ كەرەك بولدى، ويتكەنى قا­جەتتى قىمىسدى تۋدىرۋ ءۇشىن گازدىڭ ءبىر ءبو­لىگى كوللەكتور-قىرتىسىنا تولتىرىلدى. بۇل گاز  «بۋفەرلىك گاز» دەپ اتالدى. ونىڭ كولە­ءمى قويماعا جىبەرىلگەن گازدىڭ شامامەن جار­تى­سىن قۇرايدى. جگق شىعارىلاتىن گاز «بەل­سەندى گاز» نەمەسە «جۇمىسشى گاز» دەپ اتا­لادى. 
قويمانىڭ ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن تا­عى ەكى جىل قاجەت بولدى. تەك 1967 جىلى عا­نا گاز قويماسىنىڭ سيكلدىق پايدالانۋ جۇمىسى باستالدى، بۇل دەگەنىمىز – گازدى جەر استىنا سيكلدىق ايداۋ جانە سيكلدىق شىعارۋ. گاز ساقتالاتىن جەر قىرتىسىنىڭ تەرەڭدىگى 400 مەتردەن 700 مەتر دەڭگەيدە. ودان الىناتىن بەلسەندى كولەم 350 ملن تەكشە مەتردى قۇرايدى. پولتوراسكيي جگق سودان بەرى ءوزىنىڭ قورىن­دا­عى گازبەن قىس مەزگىلدەرىندە دە بىردەي ءمول­شەر­دە قازاقستاندىقتاردى گازبەن قامتاماسىز ەتىپ، ۇزبەي قىزمەت اتقارىپ كەلەدى. 
ەندى جەراستى گاز قويمالارى نە ءۇشىن قا­جەت دەگەن ماسەلەگە كەلەيىك. پولتوراسكيي جگق نەگىزگى مىندەتى ماۋسىمدىق گاز تۇتىنۋدى رەت­تەيتىن اتراتەگيالىق وبەكت بولىپ تابى­لا­دى. ماسەلەن، حالىق جازعى كەزدە گازدى از پاي­دالانادى، ال قىستا سۇيىق وتىن كوپ جا­عىلادى. قاتتى سۋىق بولعان كەزدەردە شىم­كەنت جانە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ءبى­راز بولىگىن گازبەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان وزبەكستان گاز جىبەرۋدى ازايتادى، ويتكەنى ءوز­دە­رىنە گاز جەتىسپەيدى. قازاقستاندىق گاز سا­لا­سىنىڭ قىزمەتكەرلەرى «بىزدە سۋىق بولسا بولا بەرسىن، تەك تاشكەنتتە اۋا رايى جىلى بولىپ تۇرسىن» دەپ قالجىڭدايتىنى سوندىقتان. قىستىڭ سۋىعىندا پولتوراسكيي جگق-دان  گاز بەرىلە باستايدى. ءسويتىپ، قىسىمنىڭ كۇرت ازايىپ-كوبەيۋىن كوتەرمەيتىن، تۇتىنۋ­شى­لاردى ءبىرقالىپتى گازبەن قامتاماسىز ەتىپ وتى­راتىن گاز تاسىمالداۋ جۇيەسىنىڭ قالىپتى جۇ­مىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
قازاقستاندىقتار قىسقى ۋاقىتتا گازدى ەمىن-ەركىن پايدالانۋ ءۇشىن پولتوراسكيي جگق جاز كەزىندە قارقىندى جۇمىس ىستەيدى. قويماعا گاز تولتىرۋمەن اينالىسادى، ال بۇل – وتە كۇردەلى جانە ءقاۋىپتى جۇمىس. جەر ۇستىندەگى قۇبىرداعى قىسىم قالىپتان اسىپ كەتپەۋى، سكۆاجينا مەن گاز ايدايتىن اپپاراتتى ۇنەمى قا­داعالاپ وتىرۋ كەرەك. ءسال قاتەلىك كەتسە، ونىڭ ارتى اپاتقا سوقتىرادى. ال ەندى ءسال عا­نا ۇشقىن تۇسسە، ونىڭ نەگە اپاراتىنى بەل­گىلى. گاز فاكەلى – وتە قاتەرلى اپات. سوندىقتان گاز سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ باستى قاعي­دالارى – سەنىمدىلىك جانە قاۋىپسىزدىك. پولتو­راسكيي  جگق بارلىق سكۆاجينالار تەكسەرىل­گەن جانە پايدالانۋعا رۇقسات بار. كۇردەلى ءجا­نە اعىمداعى جوندەۋ بويىنشا جۇمىستار جىل سايىن جۇرگىزىلەدى. اپاتتان قۇتقارۋ قىز­مە­ءتى­مەن بىرلەسىپ بۇرقاقتارعا قارسى ءقاۋىپ­سىزدىكتىڭ الدىن الۋ جۇمىستارىن جاسايدى. مۇندا ءبى­لىك­ءتى ماماندار جۇمىس ىستەيدى، سوعان قارا­ماس­تان ولاردىڭ بىلىكتىلىكتەرىن كوتەرۋ بويىنشا ۇنەمى وقۋ كۋرستارىنان وتەدى. «گازپروم – ۆنييگاز» تابيعي گازدى زەرت­تەۋ ينستيتۋتى اۆتورلىق قاداعالاۋ جاساپ، قوي­مانى پايدالانۋ جونىندە كەڭەس بەرىپ وتى­رادى. 
پايدالانىلاتىن قۇرال-جابدىقتاردىڭ ساپا­سىنا قاتتى كوڭىل بولىنەدى. قازىرگى كەزدە «قازترانسگاز» اق تەحنيكالىق جابدىقتاۋ جانە وبەكتىلەردى اۆتوماتتاندىرۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر. پولتو­راسكيي جگق تاۋلىكتىك ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزىلدى – بۇگىنگى زا­ماننىڭ تالابىنا ساي زاماناۋي قۇرال-جاب­دىقتار پايدالانىلعان جاڭا گاز رەتتەۋشى پۋنكت سالىندى، جاڭا سكۆاجينالار قوسىلدى. 
قىسقاشا ايتقاندا، بۇكىل ەنەرگيا جۇيە­ءسىنىڭ ستراتەگيالىق وبەكتىسى رەتىندە قازاق­ستان­نىڭ جەراستى گاز قويماسى ەلىمىزدىڭ ەنەر­­­گەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتە­ءتىن سەنىمدى بولىگى بولىپ تابىلادى. سو­نى­مەن قاتار قازىرگى كەزدە جەراستى گاز قوي­ما­لارى الەمدىك دەڭگەيدە دامۋ ۇستىندە ەكەندىگىن ەس­كەر­سەك، قازترانسگاز اۋماعىنان تابيعي گاز ءترانزيتى وتەتىن يمپورتتاۋشى ەلدەرمەن وسى سالا بويىنشا قارىم-قاتىناستارىن جاق­سارتىپ، ىنتىماقتاسۋدا.