ءبىزدىڭ جەرىمىزدىڭ استى مەن ۇستىنە كوز الارتپايتىن دۇشپان جوق. بۇرىن دا سولاي بولعان، ءقازىر دە قازاققا دەگەن پەنداۋي كورە الماۋشىلىق ءبىر ساتكە دە باسەڭسىگەن جوق. ءبىراق دۇشپاننان قورعانۋ ءتاسىلى مەن قاقتىعىستىڭ سيپاتى بۇل كۇندە وزگەرگەن. بالكىم بۇگىنگى قاقتىعىستاردا ءالسىز ءتۇسىپ جاتقان تۇسىمىز كوپ شىعار. مۇمكىن قايناۋدا ءجۇرىپ شىنايى دەرەكتەردى بايقامايتىن دا بولارمىز. ءبىر انىق- بۇرىنعى بالالارىمىزدىڭ اسكەري ادىس-تاسىلدەرى مىقتى بولعان. ەڭ الدىمەن، ۇلى دالادا اتتى اسكەردىڭ پايدا بولۋى دۇنيەنى ءبىراز ۋاقىت دۇرلىكتىرگەنى ءسوزسىز. ءوز زامانىندا اتتى سارباز ەڭ وزىق اسكەري مۇمكىندىك بولاتىن. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ بارىسىندا دالانىڭ شۋ اساۋىن قولعا ۇيرەتكەن كوشپەلىلەردىڭ اتقا قونۋىنىڭ استارىنا ءۇڭىلۋىمىز كەرەك. ات دەمەكشى، وسى جانۋاردى كورسە دەلەبەسى قوزبايتىن قازاق جوق شىعار. سوندىقتان، كەشەگى اسپان استىنداعى «وربۇلاق» شايقاسىنىڭ قويىلىمى ات كورگەندە الىپىس ەكى تامىرى تۋلاپ شىعاتىن قازاق بالاسىنىڭ ەسىندە تالايعا دەيىن جۇرەتىن بولدى. قويىلىمىنىڭ العى ءسوزىن الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى اماندىق باتالوۆ اشتى.
اتتىڭ قۇلاعىندا وينايتىن جىگىتتەردى اۋىزدىقپەن الىسقان اساۋلاردىڭ ۇستىنە قوندىرىپ، ۇلى جەڭىس جولىنداعى شايقاستى كورسەتۋگە ۇيىمداستىرۋشىلار ابدەن-اق دايىندالعان. بۇل قويىلىمدا ءتۇتىن شىعارۋ، ساحنالىق اتىس سەكىلدى كينونىڭ ەلەمەتتەرى دە، كورەرمەندى وزىنە ەلىتىپ وتىراتىن شوۋ دا بار. جاھاندانۋدىڭ اسەرىنەن مۇلگىپ بارا جاتقان رۋحتى تۇرتكىلەپ، جانىڭدى تىتىركەندىرىپ، ونە بويىڭنان ءبىر ءدىرىل جۇرگىزىپ وتۋگە قۇدىرەتى جەتكەن قويىلىمعا جوعارى باعا بەرۋگە بولادى. ءبىزدىڭ بابامىز باتىر بولعان دەگەندى ءار قازاق كوسىلىپ تۇرىپ ايتىپ، شەشىلىپ تۇرىپ ماقتانعىسى كەلەدى-اق. ءبىراق تاريحي وقيعا جەلسىنە كەلگەندە ابدىرىپ تۇرىپ قالاتىندارىمىز بار. قازاق باتىر بولعان، ولاردىڭ 50 مىڭ جوڭعارعا مىڭعا دا جەتپەيتىن، ناقتىراق ايتساق 600 عانا اسكەرمەن قارسى تۇرعان كەزدەرى بولعان دەپ دايەك كەلتىرىپ وتىرعانعا نە جەتسىن؟ يا، ناق وربۇلاق شايقاسىندا ءور قازاق 600 اداممەن سونشالىقتى اسكەرگە قارسى تۇردى. ادامدىق لوگيكاعا سالساڭ، اقىلعا سىيمايتىن دۇنيە! سوندا قالاي؟ ەڭ الدىمەن ول كەزدە قازاق بەيبىت جاتقان ەل بولاتىن. جاۋ ءبىزدىڭ جەردى باسىپ كىرگەن. ال بۇل جەردىڭ ءتۇيىر تاسى مەن تامشى سۋىنىڭ سىرى ءوز يەسىنە عانا ءمالىم. سوندىقتان قاي جەردەن وقپانا قازۋ كەرەك، قاي تۇستا جاسىرىن اسكەر ۇستاۋ كەرەك- ونىڭ بارلىعىن اسكەري ادىستە ەسكەرۋ قاجەت بولادى. وسىلايشا سالقام جاڭگىر ايگىلى جەڭىسپەن قازاق تاريحىندا بۇگىنگە دەيىن ەل قۇرمەتىنە بولەنگەن تۇلعا رەتىندە اتالىنادى. البەتتە وربۇلاق جەڭىسى دەگەندە 20 مىڭ قولدى باستاپ، جاۋ تىزەسىن دىرىلدەتكەن ءجالاڭتوس باتىردىڭ كومەگى ويعا تۇسەدى. شاپىراشتى قاراساي، ارعىن اعىنتاي، ءتورتقارا جيەمبەت، قاڭلى ساربۇقا، نايمان كوكسەرەك، دۋلات جاقسىعۇل، ارعىن قومپاي، سۋان ەلتىندى سىندى حاس باتىرلاردىڭ دا بۇل جەڭىسكە وزىندىك ۇلەستەرى بار دەپ كورسەتىلەدى تاريحي دەرەكتەردە...
الماتى وبلىسى جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى باسقارما باسشىسى رۋستام الپىسبايەۆ ءوز سوزىندە: «قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلىدىعى تۋرالى ەلباسىنىڭ جارعىسىنان كەيىن-اق، ىلە –شالا «وربۇلاق» شايقاسىنا قاتىستى قويىلىمنىڭ باعدارلاماسىن وبلىستىق اكىمدىككە ۇسىنعان بولاتىنبىز. باعدارلاما ماقۇلدانىپ، وزدەرىڭىز تاماشالعان اسپان استىنداعى قويىلىم جۇزەگە استى. بۇل جوبانىڭ بيۋدجەتى-50 ملن. تەڭگە بولدى. جوباعا دايىندالۋ بارىسىندا تاريحشىلارمەن، قالامگەرلەرمەن كەڭەستىك. تەك قانا ادام ەمەس، مۇندا اتتار دا قاتىساتىن بولعاندىقتان دايىندىق وتە قىزۋ ءجۇردى. بۇل تاجىريبەدەن كەيىن، جاستارىمىزدىڭ رۋحاني تۇرعىدا باي، جىگەرلى، ءوز وتانىن سۇيەتىن ازامات بولىپ قالىپتاسۋىنا ارنالعان وسىنداي ۇلتتىق يدەولوگيالىق جوبالاردى ۇيىمداستىرۋعا تولىق مۇمكىندىگىمىز جەتەتىنىن بايقادىق»،-دەپ ايتىپ ءوتتى.
قويىلىمنىڭ تاعى ءبىر ۇتقىر تۇسى- جاۋدى ۋلى تۇتىنگە ۇرىندىرۋ ءادىسىن ساحنالاۋ بولدى. «ساسىقتەكە» ءتۇتىنى دەپ اتالاتىن اسكەري امالدى ساحنالاۋ بارىسىندا اسپان استى ساحناسىندا ءتۇرلى-تۇستى ءتۇتىن پايدا بولدى. كورەرمەندەرگە «ساسىقتەكە» اسكەري امالىنىڭ ءمانسى ءتۇسىندىرىلدى. ۋلى وسىمدىكتەردىڭ ءيسىن جۇتقان ادامدار مەن جانۋارلاردىڭ باسى اينالىپ، ۇيقى-تۇيقى كۇي كەشتىن بولعان ەكەن. كەيبىر شوپتەردىڭ ءتۇتىنى ادامدى ولتىرۋگە دەيىن بارادى . قازاق جاساقتارى ۋلى شوپتەردىڭ لاپىلداپ جانىپ كەتپەي، بىقسىپ ءتۇتىن شىعارىپ تۇرۋىن قاداعالايتىن بولىپتى. 1643 جىلى ورىن العان شايقاستا قازاق جاۋىنگەرلەرى جاۋدىڭ 10 مىڭ قولىن جويىپ جىبەرگەن. قويىلىم وتەتىن جەردىڭ دەكوراسياسى دا تاريحي تاقىرىپقا ساي ۇيلەستىرلگەن. مەيماندارعا قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى، وربۇلاق شايقاسىنىڭ كارتاسى تۋرالى اقپاراتتار قويىلعان. ەلىمىزدەگى ەڭ ۇزدىك قولونەر شەبەرلەرىنىڭ بۇيىمدارى حالىق نازارىنا ۇسىنىلدى. جاستار التىباقان تەۋىپ، جامبى اتۋدان سايىس ءوتتى.
بۇركىتشىلەر دە قۇس پاتشاسىن ەل ىشىنە قوناقتاتىپ، تەكتى قاناتتىنىڭ سۇڭعىلا وتىرسىننان تاعلىم تۇيۋگە مۇمكىندىك بەردى. وربۇلاق شايقاسىنا بارعاننىڭ قانى تۋلاپ، جىگەرى جانىلىپ، ەكى دۇنيەدە دە قازاق بولىپ قالۋدان اسقان باقىت جوق ەكەنىنە كوزى جەتىپ قايتتى.
اينۇر تولەۋ
