- 2010 جىلى ءمادەنيەت، ونەر جانە تاريحي مۇرالاردى ساقتاۋ، دامىتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇرگىزۋ ءماسەلەسىنە بايلانىستى «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ قاسىنان «ميراس» قوعامدىق كەڭەسى قۇرىلعانىنان حاباردارمىز. كەڭەستىڭ الدىنا قويىلعان مىندەت – مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ازاماتتىق قوعام جانە ۇلت زيالىلارىمەن كەلەلى تالقىلاۋلار جاساۋ ارقىلى ەلدەگى ءمادەنيەت ساياساتىن جانداندىرۋ بولاتىن. وسى كەڭەستى باسقارۋ، ءۇيلەسءتىرۋ جۇمىستارى سىزگە جۇكتەلدى. سۇحباتىمىزدى وسى كەڭەستىڭ باعىت-باعدارى، ماقسات-مىندەتىنەن باستاساق.
- «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ جانىنان قۇرىلعان «ميراس» قوعامدىق كەڭەسى زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن اقىلداساتىن، ءپىكىرلەسە كەلە ورتاق ۇسىنىستار دايىندايتىن ۇلكەن الاڭ. بۇل كەڭەسكە ءتوراعالىق ەتۋدى پارتيا باسشىلىعى ماعان جۇكتەدى. وسىدان از عانا ۋاقىت بۇرىن ءبىز بيىلعى جىلدىڭ العاشقى وتىرىسىن وتكىءزىپ، الداعى جوسپارلارىمىزدى بەكىتىپ الدىق. جالپى، بۇل كەڭەس باس قوسىپ، ءشاي ءىشىپ، ارا-تۇرا اڭگىمە قوزعاپ قويىپ، بىر-بىرىمىزگە جىلى جىميىپ، ارتىنان تاراپ كەتەتىن الاڭ ەمەس، قوعامدىق ومىرىمىزگە، مادەنيەت پەن رۋحانياتقا قاتىستى وتكىر تالداپ-تارازىلاپ پارلامەنت پەن ۇكىمەتكە ناقتى ۇسىنىستار دايىندايتىن ءمىنبە بولۋ كەرەك. وتكەن جيىندا ءبىز بىرنەشە باعىتتا جۇمىس ىستەۋگە كەلىستىك. ءبىرىنشى، قازاق تىلىندەگى وقۋلىقتاردىڭ، قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن ءوقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالدارىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا قاتىستى ۇكىمەتكە ناقتى ۇسىنىستار بەرۋ. اشىق ايتۋ كەرەك، بۇل بۇگىنگى تاڭدا زيالى قاۋىم، اتا-انالار جانە ءتۇرلى قوعامدىق ۇيىمدار تاراپىنان وتكىر سىنعا الىنىپ كەلە جاتقان كۇردەلى ماسەلە. ارنايى قابىلدانعان مەملەكەتتىك باعدارلاماعا سايكەس 2020 جىلى قازاقستان حالقىنىڭ 95 پايىزى قازاقشا سويلەۋ كەرەك. ول مەجەگە التى جىل عانا قالدى، ال «ءدال قاءزىرگىدەي ۇردىستەرمەن بەلگىلەنگەن ءمىندەتكە ءجۇز پايىز قول جەتكىزە الامىز با؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. جالپى مەنىڭ ويىمشا، قازاق ءتىءلىنىڭ قولدانۋ اۋقىمىن ارتتىرۋ، بۇكىل قازاقستاندىقتاردى قازاقشا سويلەتۋ پروبلەماسى بۇگىنگى كۇنى ساياسي ماسەلە ەمەس، ادىستەمەلىك ءماسەلە، سوندىقتان وسى جاعىنا كوبىرەك كوڭىل بولگەن دۇرىس بولار ەدى. نەگىزگى باسىمدىق مەكتەپتەردەگى قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ پروسەسىن رەتتەۋگە، دۇرىستاۋعا بەرىلۋ كەرەك. ءبارىمىز دە اتا-انامىز، پەرزەنتتەءرىءمىزءدىڭ بولاشاعىنا الاڭداعاندىقتان ءتاربيەسىنە، ساباعىنا، وقىتۋ ساپاسىنا ۇدايى قاراپ وتىرامىز. ءبىزدىڭ ءتىلىمىز سونشالىقتى باي، قۋاتتى بولا تۇرا، مەكتەپ باعدارلامالارىنداعى قازاق تىلىندەگى وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالدارىنىڭ، وقۋلىقتاردىڭ ساپاسى ءتىل ۇيرەتۋگە ەمەس، ءتىلدەن الشاقتاتۋعا ىقپال ەتەتىندەي اسەر قالدىرادى. وقۋلىقتاردىڭ ءتىلى وتە كۇردەلى جانە زامان تالابىنا ساي كەز-كەلگەن بالانى ءتىل ۇيرەنۋگە قىزىقتىراتىن، ءۇيىرىپ اكەتەتىن امال-ايلالار جوقتىڭ قاسى. ماسەلەن، باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنا كلاسسيكتەرىمىزدىڭ بالا تۇگىل، اعا بۋىن ازەر تۇسىنەتىن فيلوسوفياعا تولى ءدۇنيەلەرىن ۇسىنۋ شارت پا؟ مەكتەپ تابالدىرىعىن جاڭا اتتاعان بۇلدىرشىنگە تىم اۋىر جۇكتەمەلەر ءمىندەتتەگەن سوڭ، ول بالانىڭ ساناسىندا «قازاق ءتىلى تۇسىنۋگە تىم اۋىر ءتىل ەكەن» دەگەن ۇعىم تۋماسىنا كىم كەپىل؟ ءبىلىم بەرۋ ىسىندە ساپالى ادىستەمەلەر جوق ەمەس، تەك سونىڭ تەتىگىن تاۋىپ ىسكە قوسۋىمىز كەرەك. سوندىقتان كەڭەس كاسىبي ماماندارمەن كەلىسە وتىرىپ، وسى باعىتتا كەشەندى تۇردە جۇمىس جۇرگىزبەك، ناقتى ۇسىنىستار دايارلاماق. كەڭەستىڭ الدىنا قويىلعان ەكىنشى ءماسەلە – مادەنيەت ساياساتى. مەملەكەت باسشىسى مادەني ساياساتتىڭ ۇزاق مەرءزىمدى تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋدى تاپسىرعان بولاتىن. وسى كۇندەرى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى تۇجىرىمدامانىڭ جوباسىن جاساۋدا، دايىن بولعان سوڭ كەڭەستە تالقىلانادى. بۇگىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ەرتەڭ شە؟ ولشەمدەرمەن الىپ قاراعاندا الەمدىك ۇردىستەگى ءبىزدىڭ ءمادەنيەتىمىزدىڭ ءرولى قانداي؟ بولاشاقتا نە اتقارىلۋى قاجەت؟ قوعامدا مادەنيەت ساياساتىنا قاتىستى ءتۇرلى كوزقاراس بار. ءماسەلەن، بەلگىلى ءبىر توپ تاريحقا سۇيەنە وتىرىپ، «ءبىزدىڭ مادەني ءداستۇرىمىز وتە باي، اتا-بابالارىمىز ادامزات وركەنيەءتىنىڭ كوشىنە ءوز ءىزىن قالدىرعان» دەگەن سەكىلدى ماقتانگەرشىلىك سيپاتتا. ال ەكىنءشى قوعامدىق پىكىر: «مادەني ءومىرىمىز الەمدىك دامۋ ۇدەرىستەرىنەن قالىپ بارادى، ءوز قازانىمىزدان ءارى اسا الماي وتىرمىز، سىرتقى كۇشتەردىڭ ىقپال-اسەرى ارتىپ بارادى» دەگەنگە كەلىپ سايادى. سونداي-اق، ونەردىڭ ءتۇرلى سالاسىنا قاتىستى ساۋالدار دا از ەمەس. «سوڭعى جيىرما جىلدا ادامزاتتىڭ ورتاق يگىلىگىنە اينالارلىق ادەبيەت سالاسىندا قانداي ءىرى شىعارمالار جازىلدى؟» دەگەن ساۋالدىڭ قويىلعانىنا دا ءبىراز بولدى. ۇلى كلاسسيكتەرسىز بۇعان جاۋاپ بەرۋ، البەتتە، قيىنداۋ. ال قاشانعى سول ۇلى تۇلعالاردىڭ كولەڭكەسىنە تىعىلا بەرەمىز؟ كەيىنگى جاستار قانداي ويدا؟ وسى جايتتارعا كەڭىنەن جاۋاپ تابۋىمىز كەرەك. ءۇشىنشى ماسەلە، ءقازاقتىلدى باق-تىڭ ءبۇگىنگى جاعدايى. سوڭعى جىلداردا اقپاراتتىق كەڭىستىكتە وڭ وزگەرىستەر بار، ونى ايتۋ كەرەك. «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنىڭ تولىق مەملەكەتتىك تىلگە كوشۋى، قازاق تىلىندەگى «بالاپان» سىندى ارنالاردىڭ قالاي قۇرىلعانىنا ءوزىم تىكەلەي كۋامىن. دەگەنمەن دە وسى جاعدايلارمەن اقپارات كەڭىستىگىنىڭ ماسەلەسى تولىق شەءشىمىن تاپتى دەي المايمىز. ۇلت جاناشىرلارى مەن جۋرناليستەردىڭ باسىن قوسىپ، بۇل ماسەلە دە كەڭەستە تالقىلانب ا ق. ءتورتىنشى، ايماقتارداعى، الىس اۋداندار مەن اۋىلدارداعى مادەني وشاقتاردىڭ جاي-كۇيى. نەگىزىنەن، ايماقتاردا تۇراتىن قازاقتار. ال وڭىرلەردەگى مادەني تىنىس-تىرشىلىك قالاي؟ ارينە، الىس اۋىلداردا كىتاپحانا، مادەنيەت ۇيلەرى جۇيەلى جۇمىس ىستەپ تۇر دەپ ايتۋ قيىنداۋ. بۇل باعىتتا جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك نە ءىستەۋدە؟ ايماقتاردان ارنايى وكىلدەر شاقىرىپ، قوعامدىق كەڭەستە ارنايى زەرتتەۋ جۇرگىزۋ جوسپارلانۋدا.
- جالپى، بۇعان دەيىن دە وسىنداي سان تالقىلاۋلار بولدى. ۇيىم مۇشەلەرى، كورنەكتى تۇلعالار، ساياساتكەرلەر باس قوسقان «دوڭگەلەك ءۇستەلدەردە» قوزعالعان ماسەلەلەردىڭ اياقسىز قالعانى كوپ. بۇل سونداي ءبىر كەزەكتى داقپىرت بولىپ قالماي ما؟ - ماسەلە سوندا. راس، كوپتەگەن قوعامدىق جيىندار ءناتيجەءسىز قالىپ جاتادى. ءبىراق «ميراس» قوعامدىق كەڭەسى پارتيانىڭ مۇمكىندىكتەرىن پايدالانباق. پارلامەنتتە فراكسيا بار، ايماقتاردا فيليالدارىمىز بار، سول ارقىلى ۇكىمەتتىڭ ناقتى شەشىمدەر قابىلداۋىنا اسەر ەتۋگە بارلىق مۇمكىندىكتەر بار دەپ سانايمىز. - جوعارىدا ايتىلعان ويدىڭ ءبارى دە مەملەكەتتىك تىلگە بارىپ تىرەلەدى. ءقازىر قوعامدا قازاق ءتىءلىنىڭ مارتەبەسىنە قاتىستى الاڭداۋشىلىقتار از ەمەس. سىزدىڭشە مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى قالاي ءجۇرۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيءسىز؟ - بۇل وتە كۇردەلى دە اۋقىمدى ماسەلە. وسى باعىتتا مەن بىر-ەكى جايتقا عانا توقتالعىم كەلەدى. مەملەكەت ءاربىر وتباسىنىڭ تىرشىلىگىنە ارالاسىپ، ءوز ساياساتىن جۇرگىزە المايدى. سوندىقتان كوپ نارسە بالاباقشا مەن مەكتەپكە تىكەلەي بايلانىستى. جالپى، مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى ءىس-قيمىلدى تىم ساياسيلاندىرا بەرۋدىڭ قاجەتى شامالى، بۇل باعىتتا تەك جۇيەلى جانە كونسترۋكءتيۆتى جۇمىستار جۇرگىزۋ كەرەك. وقۋلىقتار مەن ادىستەمەلىك قۇرالداردىڭ ساپاسى تاعى دا الدىمىزدان شىعىپ وتىر. مەن ءتىل مامانى ەمەسپىن، ءبىراق مەءنىڭ تۇسىنىگىمشە قازاق ءتىلىنىڭ الدىنداعى مىندەتتىڭ ءبىرى – بۇگىنگى زاماننىڭ ۇردىستەرىن سەزىنە وتىرىپ، ءوزىنىڭ دامۋ مودەرنيزاسياسىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. ءتىل قاتىپ قالعان دۇنيە ەمەس، ول دا ءتىرى ورگانيزم سەكىلدى دامۋ كەرەك. ءتىل دە قاءزىرگى زامانعا، زاماننىڭ ۇردىستەرىنە ساي بولۋى كەرەك. كۇن سايىن وزگەرىپ، وتە جىلدام دامىپ جاتقان الەمدە، تەحنولوگيالار زامانىندا ءتىلدىڭ كوركەمدىك جاعىنان گورى فۋنكسيونالدىق جاعىنا كوبىرەك كوڭىل بولگەن دۇرىس بولادى دەپ ويلايمىن. ال كوركەم شىعارمالار ءسوزءسىز قازاقتىڭ ءوزىنىڭ قۋاتتى دا قۇنارلى ءتىلىمەن جازىلاتىنى داۋسىز. كەلەسى ماسەلە. دۇنيەدە پايدا بولىپ جاتقان بارلىق ۇعىمداردى قازاقشاعا اۋدارا بەرۋدىڭ كەرەگى جوق سياقتى. قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسقان تۇلعانىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى – ءىسلام جارىلعاپوۆ. مىسالى، سول كىسى بالمۇزداق، ايالداما، اققاينار، بالشاراپ، باسىلىم، باسپاگەر، عارىشكەر، دۇنيەتانىم، قويىلىم، قۇلتەمىر، قالامگەر سىندى وتە ءساتتى بالامالار تاپتى. ال كەيبىر ماماندار شىعارعان تەرمين سوزدەردىڭ بالاماسى وتە ءساتسىز بولىپ جاتادى. وسىنداي جاعدايدا ءتۇپنۇسقانى پايدالانۋدىڭ تىلدىك قاتىناسقا ەش زيانى جوق دەپ ەسەپتەيمىن. مىسالى، تۇرىك اعايىنداردى ءوز ەلىنىڭ پاتريوتتارى ەمەس دەپ كىم ايتا الادى؟ ولار ءساتتى بالاما بولماعان سوڭ ليمون، ادرەس، فابريكا، كرەديت، مۋزىكا، پاكەت، دوكتور، بانيا سىندى ءسوزدەردى اعىلشىن، فرانسۋز، ورىس، پارسى تىلدەرىنەن الىپ، ءوز تىلدەرىنە ەركىن كىرىكتىرىپ جىبەرگەن. ارينە، بۇل باسقا ءتىلدەردىڭ سوزدەرىن الدى-ارتىنا قاراماي پايدالانا بەرەيىك دەگەن اڭگىمە ەمەس. عالىمدارىمىز ايتاتىن ءتىل تازالىعىن ەسكەرگەن دۇرىس. ءبىراق كەيبىر حالىقارالىق دەڭگەيدە قولدانىپ جۇرگەن سوزدەردى قازاق تىلىندە پايدالانعاننان ۇلكەن زيان بولا قويماس دەپ ويلايمىن. سونىمەن قاتار، زامان اعىمىنا ساي وزگە تىلدەردى دە مەڭگەرگەنىمىز ابزال. تەك قازاق ءتىلىن زەرتتەۋمەن جانە تالقىلاۋمەن وتىرا بەرسەك الىسقا بارا المايمىز. اعىلشىن، ورىس، جۇڭگو تىلدەرىن ءبىلۋ كەرەك. قوعام باسقا، زامان وزگە، سوندىقتان ءبىزدىڭ پەرزەنتتەرىمىز الەمدىك ءىلىم-بىءلىمدى يگەرۋ ءۇشىن، جاۋھارلاردى ءتۇپنۇسقادان تىكەلەي وقۋ ءۇشىن ءتىل ءبىلۋ كەرەك. الەمدىك ءبىلىم قازىرگى زاماندا اعىلشىن تىلىندە. مەن ءوز باسىم الەمدىك ەكونوميكا، عالامدىق ساياساتتى ساراپتايتىن ءىرگەلى ەڭبەكتەردى اعىلشىن ءتىلىندە وقيمىن. بۇل دەگەن ءسوز ۇلتتىق ادەبي مۇرالارىن وقىمايىق دەگەن وي ەمەس. ءوزىڭىز ءبىلەسىز، مەنىڭ اكەم قازاقتىڭ كورنەكتى ادەبيەت سىنشىسى، ۇلتشىل ازامات بولدى. مەن ءوز اكەمنىڭ شىعارمالارىن ءسات سايىن پاراقتاماسام، اباي، مۇحتار اۋەزوۆ، احمەت، جۇسىپبەك باستاعان الاش قايراتكەرلەرى، قاسىم، جۇبان، مۇقاعالي، جۇمەكەن، تاكەن ءالىمقۇلوۆ، شەرحان مۇرتازا، فاريزا وڭعارسىنوۆا سىندى كلاسسيكتەرىمىزدى، اكەمنىڭ تۇرعىلاستارىن وقىماسام، قازاقتىعىمنىڭ قۇنى كوك تيىن. سونىمەن قاتار، الەمدىك اقىل-ويدىڭ قاينار كوزى سانالاتىن ءدۇنيەلەردى دە ءتۇپنۇسقادان وقۋعا ءتيىسپىز. «ءتىءلى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى دە جوعالادى» دەپ احمەت اتامىز تەگىن ايتپاعان. قازاق ءتىلى – ۇلتتىق بولمىسىمىز، ءجۇلىن-جۇيكەمىز، جۇرەگىمىز، بار بايلىعىمىز، ال شەت ءتىلى الەمدىك دۇنيەلەرگە قول سوزاتىن قۇرالىمىز. - پرەزيدەنت اتىراۋ وڭىرىنە بارعان ساپارىندا مەملەكەت اتاۋىن وزگەرتۋ تۋرالى ويىن ءبىلدىردى. حالىقتىق تالقىلاۋعا سالۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتتى. قازىرگى كۇنى بۇل ماسەلە اقپارات قۇرالدارىندا، الەۋمەتتىك جەلىلەردە، ينتەرنەت-پورتالداردا كەڭىنەن ءسوز بولۋدا. وسىعان قاتىستى ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز قالاي؟ - مەنىڭشە، ەلباسىنىڭ بۇل ويىنىڭ ءتۇپ توركىنى الدىندا عانا قازاقستان حالقىمەن ءبولىسكەن «ءماڭگىلىك ەل» يدەياسىندا جاتىر دەپ ەسەپتەيمىن. تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ – بارشامىزدىڭ بورىشىمىز! مەملەكەت اتاۋىن وزگەرتۋگە قاتىستى وي-پىكىر دە وسىدان شىعىپ وتىرعان بولۋ كەرەك. جالپى، الەمدىك ساياساتتا تاۋەلسىزدىكتەن ايىرىلىپ قالۋ اسا ءىرى قاۋىپتەردىڭ ءبىرى. «ءبىز تاۋەلسىز ەل بولدىق، ەندى ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىز ماڭگىلىك» دەگەن دۇرىس بولا قويماس. قازىرگى زاماندا تاۋەلءسىزدىكتەن ايىرىلىپ قالۋدىڭ ەكونوميكالىق، ساياسي، رۋحاني، ۇلتتىق مۇددەدەن ايىرىلۋ، سول ارقىلى ءوزىن-وزى جوعالتىپ الۋ سىندى ءتۇرلى فورمالارى بار. تاۋەلسىزدىگىمىز تۇعىرلى بولۋ ءۇشىن ەكونوميكالىق جاعىنان قۋاتتى بولۋ كەرەك، ەكونوميكالىق دەربەستىك ەل تاۋەلءسىزدىگىنىڭ باستى تىرەگى. ەندى مەملەكەت اتاۋىن وزگەرتۋگە قاتىستى. جالپى، ءوز باسىم، ەرتە مە، كەش پە ەل اتاۋىن «قازاق ەلى» نەمەسە «قازاق رەسپۋبليكاسى» دەپ وزگەرتۋ زاڭدى دەپ ەسەپتەيمىن. ارنارسەنىڭ ءوز ۋاقىتى بار، سوندىقتان بۇل پىسىپ-جەتىلىپ كەلە جاتقان يدەيا دەپ تۇسىنەم. ءبىراق بۇل باعىتتا قوعامداعى تالقىلاۋدان بولەك، ءبىزدىڭ جەرىمىزدە ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى تۇراتىندىقتان ءتۇءسىندىرۋ شارالارىن دا وتە ساپالى دەڭگەيدە جۇرگىزۋىمىز كەرەك. - ءسىز ق ر پارلامەنتى ءماءجىلىسىنىڭ حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسىسىز. ەلدىڭ ىشكى، سىرتقى ءقاۋىپسىزدىگى سالاسىنىڭ نازىك قىرلارى مەن سوڭعى ۋاقىتتاردا تىكەلەي ءوزىڭىزدىڭ ارالاسۋىڭىزبەن جۇزەگە اسقان ايرىقشا مەملەكەتتىك ماڭىزى بار قۇجاتتار تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز. - ءبىزدىڭ كوميتەت ەلىءمىزدىڭ ىشكى-سىرتقى قاۋىپسىزدىگىنە، قورعانىسىنا قاتىستى، بولاشاق دامۋىنا بايلانىستى كوپ شارۋا اتقاردى. مەن سولاردىڭ بارىنە بىردەي توقتالماي-اق قويايىن، ءوزىم تىكەلەي قاتىسقان تاريحي ماڭىزى بار ەكى ماسەلەنى باسا ايتايىن. ءبىءرىنءشى، بىلتىر عانا قولدانىسقا ەنگەن مەملەكەتتىك شەكارامىز تۋرالى قۇجات. كەز-كەلگەن مەملەكەت شەكارادان باستالادى. تاۋەلسىزدىك بەرىك بولۋ ءۇشىن، شەكارا تاسقامال بولۋ كەرەك. شەكارا تۋرالى العاشقى زاڭ 1990 جىلداردىڭ باسىندا قابىلداندى. ودان بەرى نەشە الۋان ءوزگەرىستەر بولدى، شەكارامىزدىڭ دەليميتاسياسى بولدى، دەماركاسياسى جۇزەگە اسىرىلۋدا. سوندىقتان ۋاقىتتىڭ ءوزى جان-جاقتى قامتىلعان، سان مارتە ەلەكتەن وتكىزىلگەن مەملەكەتتىك شەكارا تۋرالى جاڭا قۇجات قابىلداۋ قاجەتتىگىن العا تارتتى. ءسويتىپ، ۇقك شەكارا قىزمەتىنىڭ باسشىسى، پولكوۆنيك، اسا بىلىكتى مامان، قىزمەت بابىندا قازا بولعان تۇرعانبەك ستامبەكوۆ باستاعان ماماندار توبىمەن بىرگە، جاڭا تاريحي قۇجاتتى دايىندادىق. كوميتەتتەگى ارىپتەستەرىم ءبولىنىپ-بوءلىءنىپ قازاقستاننىڭ بارلىق باعىتىنداعى شەكارالاردى تۇگەل ارالاپ، جان-جاقتى تانىسىپ شىقتى. مەن بارشامىزدىڭ جانىمىزعا جارا سالعان «ارقانكەرگەن» شەكاراسىندا بولدىم. ارىپتەستەرىمنىڭ ەلىمىزدىڭ ءتورت تاراپىنداعى شەكارالاردا وترياد باسشىلارىمەن، ساربازدارمەن، شەكاراشىلارمەن كەزدەسۋلەردە جيناعان اقپاراتتارى، ۇسىنىستارى جان-جاقتى ساراپتالدى. وسىنداي تالقىلاۋدىڭ نەگىزىندە شەكارادا قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ ناقتى جولدارى، تەتىكتەرى جانە رەجيمدەرى زاڭدا جان-جاقتى جازىلدى. سونداي-اق، شەكارادا قىزمەت ەتەتىن كادرلاردىڭ دا ساپاسىنا قاتىستى نورمالار ەنگىءزىلءدى. ماسەلەن، وسى زاڭعا شەكارا كۇزەتىنە بارلىق جاعىنان دايىندىعى جوعارى ساربازداردى تاڭداپ الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ارنايى نورما كىرگىزىلدى. بۇعان دەيىن وزگە اسكەري بولىمدەرگە ىلىنبەي قالعان ساربازدار عانا شەكارا قىزمەتىنە جىبەرىلگەن بولسا، ەندىگى جەردە اسكەرگە شاقىرتۋ كەزىندە شەكارا قىزمەتكەرلەرى ءبىرىنشى بولىپ تاڭداۋ جاساي الادى. سونىمەن قاتار، بارلىق شەكارا قىزمەتتەءرىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتۋعا وسى زاڭ ىقپال ەتەدى. سوسىن، بۇرىنعى زاڭدا جانە جوبادا شەكارانى وزگەرتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن نورمالار بار ەدى... ءبىز تابانداپ وتىرىپ وسى نورمالاردى تۇبىرىمەن الىپ تاستادىق. - «...شەكارانى ءوزگەرتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن نورمالار» دەگەنءدى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ - بۇرىنعى قابىلدانعان قۇجات بويىنشا «مەملەكەتتەرمەن شەكارانى اۋىستىرۋ، ارى جىلجىتۋ، بەرى قوزعاۋ» دەگەن سەكىلدى جاعدايلارعا مۇمكىندىك بەرەتىن نورمالار بولاتىن. ەندىگى جاڭا زاڭ بويىنشا ءبىزدىڭ شەكارالىق ەندىكتەر مىزعىمايتىن بولادى ءجانە ونى وزگەرتۋگە ەشكىمنىڭ قۇقى جوق. بارلىق كورشىمەن شەكارالار قازىعى تولىق قاعىلىپ بولدى، ەندى ەشكىمنەن جەر سۇرامايمىز جانە ەشكىمگە ءبىر قارىس تا جەر بەرمەيمىز. جانە وسى زاڭنىڭ نەگىزىندە شەكارا قىزمەتىنە قوماقتى قارجى بولۋگە دە ءبىزدىڭ سەپتىگىمىز تيۋدە، ال ول قارجىنىڭ قالاي جۇمسالىپ جاتقانى ەكىنشى ماسەلە. ءاربىر دەتالىنە دەيىن مۇقيات زەرتتەلگەن زاڭ ەلباسىنىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن جاسالدى. زاڭ جوباسىن ازىرلەگەن جۇمىسشى توبى ەۋروپانىڭ، رەسەيدىڭ، ءتىپتى شەكاراسىنان شىبىن ۇشىپ وتە الماعان كەڭەستەر وداعىنىڭ قۇجاتتارىن دا قاراپ شىقتى. ءسويتىپ، ەلباسىنىڭ قول قويۋىمەن بۇل زاڭ كۇشىنە ەندى. بۇل زاڭعا مارقۇم، ءوز ەلىنىڭ شەكسىز پاتريوتى تۇرعانبەك ستامبەكوۆتىڭ ەڭبەگى وراسان ەكەنىن باسا ايتقىم كەلەدى. كەلەسى قۇجات جاقىندا قابىلدانعان حالىقارالىق كەلىسىمدەردى رەتتەيتىن زاڭ. بۇعان قۋانىش سۇلتانوۆ، زاعيپا بالييەۆا جانە مەن باستاماشى بولدىق. وسى زاڭعا حالىقارالىق كەلىسىمدەردى جاساۋ پروسەسىن جۇيەلەۋگە باعىتتالعان نورمالاردى ەنگىزدىك. ارينە، بۇعان دەيىن دە ءبىراز مەملەكەتتەرمەن شارتتار جاسادىق، بوركىمىزدى اسپانعا اتار جاعدايلار بار. ال كەيبىر مينيسترلىكتەر اراسىنداعى شارتتار دەلەگاسيا كەلەتىن ساتتە نەمەسە ءبىزدىڭ باسشىلار بارار كەزدە اسىعىس-ۇسىگىس، قاتە دايىندالعاندىقتان ءجانە مەملەكەتتىك ورگاندار مەن مينيسترلىكتەر ءوز جاۋاپكەرشىلىگىن سوڭىنا دەيىن تۇسىنبەۋىنىڭ كەسىرىنەن، ءتىپتى كەيبىر شارتتا وزدەرى نە جازعانىن سەزىنبەي قالعان جايتتار كەزدەستى. وسىنداي جاعدايلاردى بولدىرماۋ جانە سىرتقى ساياساتتاعى كەلىسىمدەردى جۇزەگە اسىرۋ پروسەءسى تىكەلەي وسى زاڭنىڭ اياسىندا جۇزەگە اسىرىلادى. ءاربىر مەملەكەتتىك ورگان جىلدىڭ باسىندا ءوز ۇسىنىستارىن، تۇجىرىمدامالارىن ۇكىمەتتىڭ قاسىندا ارنايى قۇرىلعان كوميسسيادا قورعايدى، ەگەر ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيا قۋاتتاسا ۇسىنىس ورتاق جوسپارعا كىرەدى. سوسىن بارىپ ول ەلباسىمەن كەلىسىلەدى. بۇل زاڭ سىرتقى ساياساتىمىزداعى كەلىسىمگە قول قويۋ جانە دايىنداۋ پروسەسىن ءبىر جۇيەگە كەلءتىردى، كەلىسىمدەردىڭ ىشىندە ۇلتتىق ءمۇددەلەردى قامتاماسىز ەتۋگە تولىق ءمۇمكىندىك بەرىلدى. قۇجاتقا سىرتقى كەءلىسسوزدەر بارىسىندا ۇلتتىق ءمۇددەلەرىمىزگە، قاۋىپسىزدىگىمىزگە قايشى كەلەءتىن، تاۋەلسىزدىگىمىزگە ءقاۋىپ توندىرەتىن جاعدايلارعا جول بەرىلمەيدى دەگەن نورما كىرگىزىلدى. ول نورمالاردى بۇزعان ادامداردى جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ تۋرالى جانە ءبىر نورما بار. سونداي-اق، وسى زاڭداعى ەڭ ۇلكەن جاڭالىقتىڭ ءبىرى – مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ساياسي قىزمەتتەگى قولدانىلۋىن كەڭەيتۋگە باعىتتالعان نورمانىڭ ەنۋى. كەيبىر مەملەكەتارالىق كەلىسىمدەردىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى ءماتىنسىز قول قويىلىپ ءجۇرگەنى جاسىرىن ەمەس. وسىنداي ولقىلىقتاردى بولدىرماۋ ءۇشىن، جاڭا زاڭعا ەكى مەملەكەت اراسىنداعى كەلىسىمنىڭ ءبىر ءماتىنى مىندەتتى تۇردە قازاق تىلىندە بولۋ كەرەك دەگەن نورما ەنگىزدىك. تۇسىنە بىلگەن ادامعا بۇل ۇلكەن جەڭىس. سونداي-اق، زاڭ بۇعان دەيىن ورىن الىپ كەلگەن قازاق ءتىءلىندەگى كەلىسسوز قۇجاتتارىنداعى ورفوگرافيالىق، گرامماتيكالىق، ءتىپتى مازمۇندىق قاتەلەرگە جول بەرىلمەۋىنە ۇلەءسىن قوسادى دەپ سەنەمىز. ويتكەنى، مينيسترلىكتەردىڭ قازاق تىلىندەگى قۇجاتتارىنان ورەسكەل قاتەلەر شىعىپ، ۇياتتى بولعان تۇسىمىز دا بار. - مينيسترلىكتەردە قانشاما ماماندار وتىر؟ جالپى، كەلىسسوزدەردىڭ ءماتىنىن قاتەسىز ازىرلەۋگە بولماي ما؟ - سۇراعىڭىز وتە ورىندى، دەگەنمەن، كەيدە حالىقارالىق شارتتاردى دايىندايتىن ماماندار جەتىسپەيدى. كوپ جاعدايدا قۇجاتتار ەڭ اۋەءلى ورىس تىلىندە دايىندالىپ، ارتىنان قازاق تىلىنە اۋدارىلىپ جاتادى. جالپى، قازاق تىلىندە حالىقارالىق كەلىسىمدەردى دايىندايتىن ماماندار كوپ ەمەس. ءبىراق زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن وسى سالادا وڭ وزگەرىستەر بولادى دەپ سەنەمىز. سوندىقتان سىرتقى ساياساتتاعى ءتىلدىك ماسەلەنى عانا ەمەس، تاۋەلءسىزءدىگىمىزدى قورعاۋ يدەياسىن تۇعىرلاندىرا تۇسەتىن وتە مازمۇندى زاڭ بولدى دەپ ەسەپتەيمىن. پرەزيدەنت بۇل قۇجاتقا دا قول قويدى، زاڭىمىز مەملەكەتتىڭ نىعايۋىنا قىزمەت ەتۋدە. - عالامدىق گەوساياسي ءورىستە الپاۋىت ەلدەردىڭ ورتا ازيا ەلدەرىنە، ونىڭ ىشىندە قويىن-قونىشى كەنگە تولى قازاقستانعا ءوز ىقپالىن ءجۇرگىزگىسى كەلەتىنى ءسوزسىز. ءسات سايىن قۇبىلىپ تۇرعان ساياسي ويىندار جۇمىر جەرءدىڭ اپشىسىن قۋىرۋدا. وسىنداي سىن ساعاتتا قازاقستاننىڭ الىس-جاقىنداعى ءىرىءلى-ۇساقتى ەلدەرمەن قارىم-قاتىناسى قالاي بولۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيسىز؟ - ءبىز جەر كولەمى ءجونىنەن دە، مينەرالدى رەسۋرستار جونىنەن دە وتە باي مەملەكەتپىز. راس، كوز الارتۋشىلار دا جوق ەمەس. سوندىقتان قانداي جاعدايدا قازاقستان تەپە-تەڭدىك ساياساتى مەن كوپۆەكتورلى باعىتتان اينىماۋى قاجەت. بىزگە بۇدان وزگە تاڭداۋ جاسايتىن جول جوق. جانە الپاۋىت مەملەكەتتەردىڭ ىقپالىن بىر-بىرىنە تەڭەسءتىرىپ وتىرۋ كەرەك. قىتايمەن، رەسەيمەن، ەۋروپامەن، مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى اقش-پەن، يسلام مەملەكەتتەرىنىڭ ءبارىمەن تەپە-تەڭدىك ساياسات جۇرگىزگەن جاعدايدا عانا ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدى ساقتاپ، ءقاۋىپسىزدىگىمىزدى رەتتەي الامىز. بارشاڭىزعا ءمالىم، مەملەكەت باسشىسى سىرتقى ساياساتقا قاتىستى جاڭا كونسەپسياسىن بەكىتتى. بۇعان دەيىنگى تەپە-تەڭدىك ساياساتى ارى قاراي جالعاساتىنى كونسەپسيادا ناقتى كورسەتىلگەن. جانە كونسەپسيادا الداعى جىلدارداعى باسىمدىق ورتا ازياعا بەرىلەتىنى دە انىق ايتىلعان. ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ اراسىندا قايشىلىقتار از ەمەس. قىرعىزدار مەن وزبەكتەر، وزبەكتەر مەن تاجىكتەر اراسىنداعى ەتنيكالىق جانجالدار، بۇدان بولەك سۋ ءبولىسى، تەرروريزم، ەسىرتكى ترانءزيتى جانە شەكارالىق ماسەلەلەر سوڭعى جىلدارى ايماقتاعى ىنتىماقتاستىققا كەرى اسەر ەتۋدە. ورتا ازيا دامۋ ءوڭىرى ەمەس، قايشىلىقتاردىڭ ورتاسىنا اينالىپ بارادى، ەگەر جاعداي وسىلاي جالعاسا بەرسە ۇلكەن پروبلەمالارعا كەلىپ تىرەلەدى. جانە بۇل بۇگىن-ەرتەڭ شەشىلەتىن ماسەلە ەمەس. كورشى ەلدەرمەن سۋ ماسەلەسى بار، بارىس-كەلىسىمىز بار جانە سول ەلدەردە قانداستارىمىز تۇرادى. ورتا ازيادا تىنىشتىق بولماي، قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندە تىنىشتىق بولمايدى. سوندىقتان قازاقستان ايماقتا كونسترۋكءتيۆتى ىنتىماقتاستىققا ۇيىتقى بولاتىن، ەكونوميكالىق جوبالار ارقىلى ءوڭىردىڭ جاقسى باعىتقا بەت الۋىنا ىقپال ەتەتىن فاكتور بولۋى كەرەك. ارينە، بۇل دا وڭاي شارۋا ەمەس. دەگەنمەن، ءبىرىنءشى، ەكىنشى كەلىسسوزدەر جەءمىسسىز بولار، دەگەنمەن، ءتۇبى ءبىر ءناتيجەگە قول جەتكىزىپ، ايماققا دۇرىس يمپۋلس بەرۋ كەرەك. ويتپەگەن جاعدايدا جانجالداردىڭ كوكەسى ورتا ازيادان شىعاتىن بولادى. - وسى ارادا يران فاكتورىنا باسا نازار اۋدارعان دۇرىس سەكىلدى. سەبەبى، ءبىز سوڭعى ۋاقىتتارداعى ءىرى ەكونوميكالىق جوبالارىمىزدى پارسى شىعاناعىمەن بايلانىستىرۋدامىز عوي... - دۇرىس ايتاسىز، يران وتە ماڭىزدى مەملەكەت. كونسەپسيادا يرانمەن قارىم-قاتىناستى ودان ءارى جولعا قويۋ، دامىتۋ تۋرالى ءسوز بار. بۇعان دەيىن اقش، ەۋروپا تاراپىنان يرانعا قارسى ءتۇرلى سانكسيالار سالىنىپ كەلگەن. دەگەنمەن، يران قۋاتى مەن ءمۇمكىندىگى، رۋحى جاعىنان مىڭداعان جىلدىق تاريحى بار مىقتى مەملەكەت. 80 ميلليون حالقى بار، ىشكى جالپى ءونىمى 500 ميلليارد دوللاردان استام. مۇناي، گاز قورى جاعىنان الدىڭعى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. سوڭعى ۋاقىتتا باتىستىڭ يرانعا قاتىستى ساياساتىندا جاقسى نىشاندار بايقالا باستادى، بۇل بىتىمگەرشىلىك جوبالاردا قازاقستاننىڭ دا ۇلەسى بار. يراننىڭ يادرولىق باعدارلامالارىن تالقىلايتىن ءىرى جيىندار الماتىدا ءوتكەنىنەن بارشاڭىز حاباردارسىز جانە ول كونسترۋكتيۆتى اياقتالدى. الەمنىڭ يرانمەن قارىم-قاتىناسى رەتتەلسە، قازاقستان ەكونوميكالىق زور ءمۇمكىندىككە يە بولادى. ءبىز ءوز تەمىرجولىمىزدى ءتۇركىمەنستاننىڭ شەكاراسىنا دەيىن سالىپ قويدىق. رەسمي اشحاباد ءوز اۋماعىنداعى شويىن جولدى بيىل بىتىرۋگە ۋادە ەتىپ وتىر، ال يراندىقتار الدەقاشان دايىنداپ قويعان. ەگەر تۇركىمەنستان بولىگى ىسكە قوسىلسا، بىزگە پارسى شىعاناعىنا تىكە شىعاتىن جانە شىعاناق ارقىلى مۇحيتقا شىعاتىن وتە ءتيىمدى جول اشىلادى. يران حالقى كوپ، ياعني ءۇلكەن ساۋدا-ساتتىققا قولايلى مەملەكەت. سونىمەن قاتار، وسى كۇندەردە ۇلكەن قارجى قۇيىلىپ جاتقاندىقتان ءبىز يرانمەن ەكولوگيا، قاۋىپسىزدىك جانە ەكونوميكالىق باعىتتا كاسپييدىڭ قۇقىقتىق بازاسىن جانە مارتەبەسىن انىقتاپ، بەكىتىپ الۋىمىز كەرەك. بۇل كاسپيي قايراڭىن ءبولىسىپ جاتقان وزگە ەلدەرگە دە قاتىستى ماسەلە. -ۋكرايناداعى جاعدايلار وزىڭىزگە ءمالىم. ەلدە ساياسي داعدارىس ورىن الدى. مەملەكەت ەكىگە ءبولىنۋدىڭ از-اق الدىندا تۇر. ءسىز مامان رەتىندە ۋكراينانىڭ بولاشاعىن قالاي بولجايسىز؟ - قازىرگى كەزدە ۋكراينادا وتە كۇردەلى پروسەستەر ءجۇرىپ جاتىر. بۇل ەل – قازاقستانعا جاقىن مەملەكەتتىڭ ءبىرى بولعاندىقتان، ءبىز وندا قالىپتاسىپ وتىرعان جاعدايلارعا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ وتىرمىز. جالپى، ۋكراينا – ەكونوميكالىق، ونىڭ ىشىندە ونەركاسىبى مەن اۋىل شارۋاشىلىعى، ترانزيتتىك الەۋەتى مەن ءمۇمكىندىكتەرى مول مەملەكەت. الايدا، وسى ەلدە سوڭعى جىلدارى بيلىك بۇل ءمۇمكىندىكتەردى دۇرىس پايدالانا المادى. ەل ىشىندە سىبايلاس جەمقورلىققا جول بەءرىلىپ، ءارتۇرلى توپتاردىڭ بيلىككە تالاسۋ پروسەستەرى ورىن الدى. ونىڭ اقىرى بۇل حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى مەن تۇرمىس دەڭگەيىنە كەرى اسەرىن تيگىزىپ قانا قويماي، ولاردىڭ نارازىلىعىن تۋعىزىپ، كوشەگە شىعۋىنا بىردەن-بىر سەبەپ بولدى. بۇگىنگى تاڭدا وسى ەلدەگى جاعداي قيىنداپ تۇر. ىشكى جانە سىرتقى بايلانىستارى تۇيىقتالىپ، مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىنا سىنا قاعىلدى. ۋكراينادا باتىستىڭ دا، رەسەيدىڭ دە مۇددەسى بار. سوندىقتان ءدال ءقازىر بيلىكتى ۇستاپ تۇرعان توپ ەۋروپا مەن رەسەيدىڭ ىقپالىن تەڭەستىرۋگە كۇش سالۋى ءتيىس. ياعني ولار رەسەيمەن دە، ەۋروپامەن دە ىنتىماقتاستىق ورناتىپ، تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋى كەرەك. ەگەمەندىكتەرىن، اۋماقتىق تۇتاستىقتارىن ساقتاۋدىڭ جولى – وسى. تەك قانا ەۋروپامەن كەتۋ نەمەسە تەك قانا رەسەيمەن بىرگە بولۋ دەگەن پوزيسيانى ۇستانۋدىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنىن جانە قۇردىمعا اپاراتىن جول ەكەنىن اتاپ كورسەتۋ قاجەت. سىرتقى كۇشتەرگە كەلەتىن بولساق، ولار ۋكراينانىڭ تاۋەلسىزدىگىن سىيلاپ، ەگەمەندىگىمەن ساناسۋى ءتيىس، سونداي-اق ولاردىڭ وسى ەلدىڭ ىشكى ىستەرىنە قول سۇقپاۋ جانە اۋماقتىق تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ قاعيداتتارىن ساقتاۋى وتە ماڭىزدى. جالپى، بۇل مەملەكەتتە جۋىق ارادا تىنىشتىق ورناپ، ۋكراينا حالقى بەيبىت جولمەن ورتاق ءباتۋاعا كەلەدى جانە دامۋدىڭ جولىنا تۇسەدى دەپ سەنەيىك.
- ءالىپبي اۋىستىرۋعا قاتىستى قوعامدا ۇلكەن تالقىلاۋلار بولدى. جالپى، لاتىن الىپبيىنە كوشۋ يدەياسىنا ءسىز قالاي قارايسىز؟
- لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ماسەلەسىنە دۇرىس قارايمىن. ءبىراق، بۇل بىرتە-بىرتە، كەزەڭ-كەزەڭىمەن، دايىندىق جۇمىستارىن تولىق رەتتەپ، حالىققا ءتۇسىندىرۋ شارالارى وڭ ناتيجە-گە قول جەتكىزگەن سوڭ عانا جۇزەگە اسۋ كەرەك. مۇنى ناۋقانشىلدىققا اينالدىرماۋ قاجەت. بۇل باعىتتاعى ءىس-قيمىلدار تەك ەلباسىنا ەسەپ بەرۋ ءۇشىن عانا، كوزالداۋ بولسا، نە كيريلليسادا جوق، نە لاتىندا جوق، ءدۇبارا جاعدايدا قالىپ، كوپ جاعدايدا ۇتىلامىز. ارعى كەزەڭدەردى ايتپاعاندا، بەرگى داۋىردەگى تاريحي، ادەبي دۇنيەلەرىمىز توتە جانە كيريلليسامەن جازىلدى. سول بايلىعىمىزدان كوز جازىپ قالماۋ كەرەك. ەلباسى ءماسەلەنى دۇرىس قويىپ وتىر، وسىعان قاتىستى ۇكىمەت ناقتى جوسپار، ناقتى ۇسىنىستار، كەشەنءدى باعدارلاما جاساۋ كەرەك. سولاردى ءجۇزەگە اسىراتىن ناقتى تەتىكتەر بولۋ كەرەك. جالپى، بۇل ماسەلەگە جۇيەلى جانە عىلىمي تۇرعىدان كەلگەنىمىز ابزال. - كوپتەگەن ماڭىزدى ءىستەرمەن ايماقتارعا باراسىز، پارلامەنت قابىرعاسىندا جاڭا زاڭ جوبالارىنىڭ ماتىندەرىمەن جۇمىس ىستەيسىز. كوميتەتتىڭ دە شارۋاسى جەتەرلىك. ءوزىڭىز جازۋشىنىڭ ۇلىسىز. ءبىر سوزىڭىزدە «مەءنىڭ يدەالىم – اكەم!» دەپ ەدىڭىز. وسىناۋ قىم-قۋىت جۇمىستىڭ اراسىندا كىتاپ وقۋعا ۋاقىت تاباسىز با؟ - اكەم ماعان جاستايىمنان كوپ نارسەگە ۇيرەتتى، باعىتتادى، سونىڭ ىشىندە ەڭ ءبىرىنشى كىتاپ وقۋعا قاتتى كۇش سالدى. العاش مەكتەپكە بارعان كەزىمدە اكەم ماعان ەۋروپادان باستاپ، مۇسىلمان الەمىنىڭ، اقىر اياعى ءوزىمىزدىڭ قازاق ەرتەگىلەرىن وقۋعا جاعداي جاسادى. ەسەيە كەلە قازاق قالامگەرلەرىنەن باستاپ، الەم كلاسسيكتەرىنىڭ شىعارمالارىن جاتا-جاستانا وقىدىم. كىتاپ وقۋعا بالا كۇنىمنەن قالىپتاستىم. قاي قيىردا ءىسساپاردا جۇرسەم دە، جۇمىستا دا، ۇيدە دە كۇن سايىن كىتاپ وقۋعا مىندەتءتى تۇردە ۋاقىت تابامىن. ارينە، ەڭ اۋەلى اكەمنىڭ ادەبي مۇرالارىن قاستەر تۇتام. ەل اۋزىندا جۇرگەن قازاق قالامگەرلەءرىنىڭ شىعارمالارىنا ءجيى ورالىپ تۇرام. سوڭعى ۋاقىتتاردا كوبىنە ءوزىمنىڭ كاسىبي سالاما قاتىستى الەمدىك عالىمداردىڭ، ساراپشىلاردىڭ شىعارمالارىن وقيمىن. تەگى ءۇندىستاندىق، ءقازىر امەريكادا تۇراتىن فاريد زاكاريا دەيتىن بەدەلدى ساياساتتانۋشى، ءساراپشى-جۋرناليستىڭ سوڭعى جىلدارى «ليبەرالدى دەموكراتيانىڭ بولاشاعى جانە اقش سۋپەردەرجاۆالىقتان ايىرىلعاننان كەيىنگى ساياسات قانداي بولادى؟» دەگەن باعىتتا ەكى كىتابى جارىق كوردى. وتە قىزىعىپ وقىدىم. سوسىن اقش-تىڭ بۇرىنعى مەملەكەتتىك حاتشىسى، الەمدىك دەڭگەيدەگى بەدەلدى ساياساتكەر اقساقال گەنري كيسسيندجەردىڭ قىتايدىڭ يمپەراتورلار زامانىنان باستاپ بۇگىنگى كەزەڭى، ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىنا قاتىستى جارىق كورگەن جاڭا ەڭبەگىن وقىپ شىقتىم. ليۋدميلا ۋليسكايانىڭ رۋحاني ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى ءدارىپتەيتىن كىتاپتارىن ءجيى وقيمىن. نوبەل سىيلىعىن العان پەرۋ جازۋشىسى ماريو ۆارگوس لوسانىڭ «اقىرعى زاماننىڭ سوعىسى» دەگەن رومانىن ۇلكەن قىزىعۋشىلىقپەن وقىعام. ءوزىمىزدىڭ كورنەكتى قالامگەرلەرىمىزدىڭ شىعارمالارىن ۇدايى قاراپ وتىرۋعا تىرىسامىن. كەيىنگى بۋىنداعى باقىتجان الديار، باقىت بەدەلحان، تاناكوز تولقىن قىزى، المات ءيسادىل، ەرلان ءجۇنىس، ازامات تاسقارا سىندى اقىنداردىڭ جىرلارى جاقسى اسەرلەر قالدىردى. - ءسىز كىتاپتى ينتەرنەتتەن وقيسىز با، الدە قولعا الىپ وقيسىز با؟ -مەن بالا كەزىمنەن قالىپتاسقان ادەت، كىتاپتى قولعا الىپ وقيمىن، ال وتاندىق جانە شەتەلدىك بەدەلءدى ساياسي-ەكونوميكالىق گازەت-جۋرنالداردى ينتەرنەتتەن قاراۋعا تىرىسامىن. -ۋاقىت ءبولىپ ارنايى سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت، قىزمەءتىڭىزگە، وتباسىڭىزعا تابىس تىلەيمىن!
جاناربەك سادىحان ۇلى.
"قازاق ادەبيەتى"
(تاقىرىپ وزگەرتىلىپ الىندى)
