Jalǵasy. Basy myna siltemede.
Joshynyń jaýlaýshy róli Joshy ulysy tarıhynyń bastapqy kezeńine jatady. Shapqynshylyq talaı qıamet ákeldi, mádenıet oshaqtary joıylyp, talaı jannyń basy jutyldy. Biraq Joshy urpaqtarynyń Qypshaq dalasynda bılik qurǵan sońǵy kezeńin (ásirese Hİİİ ǵasyr sońynan HVİİİ ǵasyrǵa deıin) alǵashqy jaýlap alǵan kezeńimen salystyrýǵa bolmaıdy. Mońǵol ımperıasynyń ortalyǵy Qaraqorymnan Beıjıńge aýdarylǵan 1264 jyldan bastap Joshy ulysy ımperıaldyq bılikke baǵynbaıtyn derbes memleketke aınaldy. Joshy urpaqtary Qypshaq dalasyna Orta ǵasyrlyq memlekettik basqarý júıesin ákeldi. Memlekettiliktiń basty nyshandaryn qalyptastyrdy. Alyp dalada ara qaqtyǵystan aryp sharshaǵan dúıim jurttyń basyn biriktirip, árqaısysy el bolyp qalyptasýyna óktemdik yqpal etti. Joshy ulysy derjavasy ydyraǵanda, onyń shekpeninen Ulttyq birneshe jańa memleketter týyp shyqty. Mysaly, solardyń biri Reseı. Tarıhshy S.M. Solovev, M.N. Pokrovskıı, V.G. Vernadskıı, Lev Gýmılevter bul shyndyqty moıyndaıdy. S.M. Solovev «Mońǵol bıligi tusynda Orystyń kúsh-qýaty nyǵaıdy», – dep jazsa, M.N.Pokrovskıı Tatarlar orystyń áleýmettik ómirine «tereń ózgerister ákeldi» dep oı túıedi.
V. Vernadskıı jáne Lev Gýmılevtiń qısyny odan góri tereńirek. «1480 jylǵy oqıǵa tóńireginde sóz bolǵanda, — dep jazdy Lev Gýmılev, — «basqynshylyqtyń kúıreýi» týraly emes, kerisinshe Altyn ordanyń jurtynda uly Moskva knázdigi, Qyrym jáne Qazan handyǵy, Noǵaı ordasy sıaqty bir-birine qarama-qarsy memlekettik jańa odaqtardyń paıda bolý jaıy sóz bolǵany durys». «Shyǵys Rýs Altyn Orda handary bıliginen basy bosaǵanda sonaý Monǵol shabýyly kezeńindegisinen áldeqaıda qýatty, qabyrǵasy qataıǵan memleket bolyp shyqty» dep jazdy V.G. Vernadskıı. Joshy ulysy júıesiniń Orys jurtyna tıgizgen saıası yqpaly jaıly aǵylshyn tarıhshysy Charlz Galperınnyń «Orys jáne Altyn Orda: Orta ǵasyrlyq orys tarıhyndaǵy mońǵoldardyń úlesi» atty eńbeginde birshama tolyq taldanǵan. Al Astarhan, Qyrym, Qasym, Noǵaı ordasy, Ózbek jáne Qazaq memleketi osynaý Joshy ulysynyń týyndysy. Ózderin áldeqashan Mońǵol dep ataýdan qalǵan Joshy urpaqtary atalǵan memleketterdiń qalyptasýy, el bolyp shyńdalýy, táýelsizdigi, ultynyń birligi úshin qajymaı talmaı kúresti.
Árıne, tarıhta bul derekter uly Shyńǵysqannyń saıası upaıyna jazylǵany bolmasa, Evroazıa dalasynda 250 jylǵa jýyq sultanat qurǵan Joshy ulysynyń shańyraǵyn kótergen Joshy jáne onyń urpaqtary, boldy. Biraq Joshy, onyń áıgili han uldarynyń ómirbaıany, atqarǵan isi áıgili ákeniń (Shyńǵysqannyń) kóleńkesinde qalyp keldi. Joshy urpaǵynan uly qaǵan shyqpady demesek, ol qurǵan Qypshaq handyǵy óz aldyna áıgili derjava bolatyn. Sondyqtan Joshy hannyń atqarǵan isin onyń áıgili ákesiniń rólinen, Joshy qurǵan Qypshaq handyǵynyń tarıhyn Mońǵol ımperıasynyń tarıhynan bólip qaraýǵa bolmaıdy. Joshy han onyń urpaqtary Qazaq memleketin quryp, qazaqty ult retinde, Qazaq elin el retinde qalyptastyryp qabyrǵasyn qataıtýǵa erekshe úles qosty. Qazaqtyń han urpaqtarynyń barlyǵy da Joshy áýletinen taraıdy. Qazaq memleketiniń bir qaınar kózi Joshynyń tuńǵysh uly Orda (Orda ejen) jáne onyń urpaqtary basqarǵan Aq orda boldy.
Zardyqan Qınaıatuly, tarıhshy
Pikir qaldyrý