Jaqynda Qazaqstandaǵy orys, kazak jáne slaván uıymdarynyń sezi ótken bolatyn. Sol sıeziń jumysy men qatysqan adamdardyń birazynyń sóılegen sózderin ratel.kz basylymy jarıalady. Solarǵa toqtala ketsek.
Úı ishinen úı tigýdi kózdeıtin, ustanymdary kóbinese Qazaqstannyń ýnıtarlyq memleket retindegi sıpatyna qaıshy keletin ol uıymdardyń Almatyda ótken bul sezinde de ádettegideı orys tiliniń «qysym» kórip otyrǵandyǵy, qazaqtan basqa etnos ókilderiniń memlekettik basqarý organdarynda qyzmetke ornalasýy sıaqty provokasıalyq máseleler kóterilgen. Toqsanynshy jyldardyń basynda qazaq eliniń táýelsizdigi men aýmaqtyq tutastyǵyna ashyq qarsylyq bildirgen ol uıymdardyń ustanymdary qazir de ózgere qoıdy dep aıtý qıyn. Sondyqtan olardyń kóterip júrgen mundaı máselelerine, onyń artyndaǵy túpki oılaryna tań qalýdyń qajeti joq. Biraq, osyndaı órkenıet pen damýdan góri, arandatý men keri tartýǵa kóp uqsaıtyn jıyndarda ózderin memleketshil, ıakı demokrat sanaıtyn, halyqtyń sózin sóılep júrmiz deıtin tanymal tulǵalardyń tóbe kórsetip jatatyny qynjyltady.
Máselen, álgi jıynǵa biraz jurt álemdik deńgeıdegi aqyn, oıshyl-ǵulama dep áspettep júrgen Oljas Súleımenov, opozısıashyl-demokrat sanalatyn saıasatker Petr Svoık, elge aqyl aıtatyn jasqa jetken, «Generaldar keńesi» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestigi tóraǵasynyń orynbasary Mahmut Teleǵusov syndy birshama tulǵalar qatysyp, reseıshilderdiń áláýlaıyna erip sala beripti.
Áý bastan Eýrazıalyq odaq jaqtaýshysy retinde kóringen P. Svoık jańaǵy jıynda:
«Tilge kelgende memleket azamattardyń qazaqsha da, oryssha da sóıleýin qamtamasyz etýge mindetti. Al, azamattarǵa bul – mindet emes. Azamattar qaı tilde sóıleýdi ózderi tańdaıtyn quqyqqa ıe bolýy kerek», - dep salǵan.
General Teleǵusov bolsa: «Qıyn kezeńder kele jatyr. Bizge sol qıyndyqtardy jeńý úshin birigý kerek. Biraq, tilder týraly zań talaptarynyń buzylýy, elimizdegi orys tilinde sóıleıtin, jalpy halyq sanynyń 70 paıyzynan asatyn azamattardyń quqyqtaryn tapataý – bizdiń birligimizge kedergi, jańa Qazaqstan qurýymyzǵa bóget bolady. Osyndaılar bireýlerdiń tarapynan aramyzǵa ot salý úshin ádeıi jasala ma degen oı keledi», - dep ózgeshe qamqorlyq kórsetipti.
Kártóshkiniń kókesin el aljasqan aqyn atap ketken Oljas Súleımenov jarǵan sıaqty. Oılaý júıesi qarapaıym pendelerdiń kállasyna sımaıtyn danyshpan aqyn sonda ne depti deısiz ǵoı? Sez qatysýshylarynyń usynys tilekterin birin qaldyrmaı Elbasyǵa jetkizetinin, orys máselesiniń sheshilýine baryn salatynyn aıtyp, orys tiline qarsy shyǵýshylar Táýelsizdikke qarsy degen sıaqty taǵy bir «jańa tujyrymynyń» tusaýyn kesipti.
«Jańaǵy tilder týraly zańdy buzyp júrgen usaq sheneýnikter, shenderi men ataqtaryna qaramastan, usaq saıasatkerler Qazaqstanǵa qarsy, bizdiń Táýelsizdigimizge qarsy, bolashaǵymyzǵa qarsy shyǵyp júr. Iaǵnı bul, Qazaqstannyń astyna úlken mına qoıylǵanyn jáne jaqynda jarylatynyn bildiredi», - degen Oljas Súleımenovtiń mınasy mıy bardyń bárin qorqytqan sóz boldy. Birtúrli aqyn osydan biraz buryn «Biz sıaqty elderge Táýelsiz memleket bolý – qaýipti» dep masqara qylǵany taǵy bar.
Sıez uıymdastyrýshylarynyń maqsaty da, ne aıtatyny da belgili. Al, myna aǵaıynǵa ne joq deısiz ǵoı? Osyndaı bóten eldiń múddesin kózdeıtin málimdemelerimen saıasatker Svoık «chýjoı sredı svoıh» bolyp júr, aqsaqal generalymyzdyń aıtyp otyrǵany anaý. Orys tilinde sóıleıtinder 70 bolmaq túgili, 100 paıyz bolsa da ol orys tiliniń Qazaqstanda qorǵalýy qajet degendi bildirmeıdi. Durysy, qazaq tilinde sóıleıtinderdiń sanymen ólshenýi tıis. Memleket sol qazaq tilinde sóıleıtinderdiń qataryn arttyrýǵa jumys isteýi qajet. Al, Teleǵusov aıtqan 70 paıyzdyń teń jartysynan astamy – taǵy qazaqtar. Olardyń ishinde qazaq tilinde erkin sóıleıtin qazaqtar da bar, Teleǵusovtyń ózi sıaqty orys tiliniń múddesin qorǵap júrgen qazaqtar da bar.
Mine, aǵa býyn dep qurmet tutatyn tulǵalarymyz osylaı aıdyń kúnniń amanynda, aýzynan qaǵylyp, jat pıǵyldylardyń quryltaıynda qazaqtyń sózin sóıleý ornyna osylaı elge jeksuryn bolýda. Tek solar, qansha jerden soltústik kórshimizdiń soıylyn soǵyp, solardyń saıasatyn qorǵashtasa da olar úshin ádettegi «jabaıy azıat», «mambet hám kalbıt» kúıinde qalatynyn oılaı ma eken? Ondaı oı mazalasa ultqa jaýlyq jasamas edi ǵoı, biraq.
Darhan Muqan
Pikir qaldyrý