Keshe ǵana KTK telearnasynyń reportajyna arqaý bolǵan «Bazalyq tabys» (jalpyǵa birdeı jalaqy) máselesi el ishinde qyzý talqylanyp jatyr.

Mundaı qadamǵa búgin-erteń bara qoımaǵanmen, Elbasynyń oıynda bar nárse eken. Ony zerdelep qaraý úshin úkimetke tapsyrdy. Joǵarydan nusqaý berilse úkimet tarapynan bul istiń shuǵyl qolǵa alynyp, asyǵys júzege asyrylýy da ǵajap emes. Búgingi tańda Qazaqstanda tańdanatyn nárse qalǵan joq.

Atalǵan jańalyqqa baılanysty qarapaıym halyq arasynda túrli saýaldar týyndap otyr:

1. Kútpegen áleýmettik ózgeristiń saıası astary qandaı?
2. «Bazalyq tabysqa» kóshý kezinde túrli áleýmettik toptardyń quqyqtyq teńdigi eskerile me?
3. Eń basty másele – «bazalyq tabystyń» mólsheri qansha teńge kóleminde belgilenbek?
4. «Bazalyq tabys» qansha jastan bastap taǵaıyndalady?
5. Jas mólsherine qaraı (jastar men zeınetkerler arasynda) «bazalyq tabys» erekshelikteri bola ma?
6. «Bazalyq tabysqa» kóshkende memlekettik qyzmetkerlerdiń, ustazdar men dárigerlerdiń negizgi jalaqysy saqtala ma?
7. Shaǵyn jáne orta bıznes ókilderi «bazalyq tabysqa» kóshken soń óz qyzmetkerlerine jalaqyny qandaı prınsıppen tóleıdi?
8. Shaǵyn jáne orta bızneske salynatyn salyq quny ózgere me?
9. Arzymaıtyn aılyq tólenetin aýyr jumystardy kim atqarady?
10. Jatyp isher jalqaýdyń qudaıy berip, jany kirip qalmaı ma?
11. «Bazalyq tabysqa» kóshken soń múgedekter men zeınetkerlerge arnalǵan áleýmettik jeńildikter saqtala ma?
12. «Bazalyq tabysqa» kóshý barysynda shetten kelgen qandastarymyzdyń muń-muqtajy eskerile me? Kvotasy saqtala ma? Azamattyq alyp úlgermegen qandastarymyzdyń jaǵdaıy qalaı bolmaq?
13.  Bul ózgeris Qazaqstannyń qalt-qult etip turǵan, munaı ıisti ekonomıkasyn odan saıyn quldyratyp qurtpaı ma?
14.  «Kedeıdiń bir toıǵany shala baıyǵany» degendeı, úsh tórt aı qaryq bolǵanymyzǵa qýanyp, artynsha jalańbut qalyp, sorǵa otyryp, aınalamyzǵa kúlki bolmaımyz ba?
15.  «Bazalyq tabysqa» kóshpes buryn Shveısarıadaǵydaı jalpyhalyqtyq referendým ótkizile me?

«Bazalyq tabys» degen úmit pen kúdikke toly bul ózgeristiń saldary qandaı bolaryn búgin anyqtap alý kerek. Sońy berekesizdikke soqtyratyn bolsa, oǵan kóshýdiń qajeti bar ma?

Endi osy kúrdeli áleýmettik máseleniń erteńgi jaǵdaıy ne bolaryn qarapaıym ǵana qısynmen saralap kóreıikshi.

«Qazaqstan premer-mınıstri Kárim Másimovtiń resmı saıty osy jylǵy aqpannyń 1-i kúngi jaǵdaı boıynsha, Qazaqstan halqynyń sany 17 mıllıon 693 myń 5 adam bolǵanyn habarlady.

Úkimet saıtyndaǵy bul aqparatta halyqtyń sany týraly sońǵy málimetti Qazaqstan ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń statısıka komıteti joldaǵany aıtylǵan» dep jazady «Azattyq radıosy» (16.03.2016). 

QR Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstrliginiń baspasóz qyzmetiniń 2015 jylǵy 22 jeltoqsandaǵy málimdemesine sensek, bazalyq zeınetaqy tólemi «2016-2018 jyldarǵa arnalǵan respýblıkalyq búdjet týraly» QR Zańymen 11 965 teńge kóleminde belgilendi, eń tómengi zeınetaqy mólsheri – 25 824 teńge boldy. Osylaısha, 2016 jyly zeınetaqy tóleminiń tómengi mólsheri (eń tómengi zeınetaqy men bazalyq zeınetaqyny qosqanda) 37 789 teńge bolady.

2015 jyldyń 30 qarashasynda qabyldanǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń «2016-2018 jyldarǵa arnalǵan respýblıkalyq búdjet týraly» № 426-V Zańyna sáıkes 2016 jyldyń 1 qańtarynan bastap elimizdegi eń tómengi aılyq jalaqy 22 859 teńge mólsherinde bekitilgen. Qarapaıym esep úshin eń tómengi zeınetaqy (37 789)  men eń tómengi jalaqynyń (22 859) ortasyn, shamamen 30000 (otyz myń) teńge dep alyp, shartty túrde bazalyq tabystyń mólsherin belgileıik. Sonymen bazalyq tabys mólsheri – 30000 teńge delik. Eger bazalyq tabys balalarǵa da beriletin bolsa tómendegideı esep shyǵady: Bir aıda 17693005 h 30000 = 530 790 150 000 (bez júz otyz mıllıard jeti júz toqsan mıllıon bir júz elý myń) teńge jumsalady. Al endi oılana berińiz. Syrtqy qaryzǵa belsheden batyp otyrǵan úkimet mundaı qarjyny qaıdan tabady. Bul bir aıda ǵana jáne eń tómengi mólshermen alǵanda jumsalatyn shyǵyn. Bir jylda qansha qarajat ketetinin oısha esepteı berińiz. Eki jylda she? Bazalyq tabys mólsheri biz aıtqan somadan kóbirek bolsa she? Eger bazalyq tabys otyz myń teńgeden tómen bolsa zeınetkerler úshin onyń bolǵanynan bolmaǵany jaqsy. Óıtkeni bul ortasha jáne joǵary zeınetaqy alyp júrgender barynan aıyrylady degen sóz. Bazalyq tabys 16 jastan bastap taǵaıyndalatyn bolsa da, búdjet úshin ońaı soqpaıdy. Olaı bolǵannyń ózinde de bir jyldyń ishinde qazyna qorjynynyń túbi kórine bastaıdy. Ekonomıkamyz damyǵan evropalyq elderdiń deńgeıinde turmaǵan soń «attyǵa erip jaıaýdyń tańy aıyrylyptynyń» kerin kıip, jyl aınalmaı osy kúnimizge zar bolyp qalmaımyz ba?  Qysqasyn aıtqanda, qazaqstandyq «bazalyq tabys» batpan quıryqqa uqsamaıdy.

Temirǵalı KÓPBAI