Keshe Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Qytaıǵa jumys sapary sheńberinde QHR Tóraǵasy Sı Szınpınmen kezdesip, birqatar mańyzdy máselelerdi talqylady, - dep habarlaıdy Qamshy.kz "Egemen Qazaqstanǵa" silteme jasap.

Qytaı Halyq Respýblı­ka­synyń Tóraǵasy Sı Szın­pınniń arnaıy shaqyrýymen G-20 («Úlken jıyrmalyq») sam­mıtine qatysý úshin osy eldiń Hanchjoý qalasyna kel­gen Elbasy Nursultan Nazar­baevtyń jumys sapary sátti bastaldy. Halqymyz úshin qa­sıetti sanalatyn juma kúni bolǵan Qazaqstan Prezıdenti men QHR Tóraǵasynyń kezdesýi ádettegideı dostyq ráýishte ótti. Buǵan deıin san márte kez­desip, eki jaqqa qatysty kóp­tegen kúrdeli máselelerdi oń­taıly sheship, ózara senim men seriktestiktiń ozyq úlgisin kórsetip júrgen Elbasy Nursultan Nazarbaev pen QHR Tór­aǵasy Sı Szınpın bul joly da yntymaqtasa jumys is­tep, aradaǵy tatýlyqty odan ári nyǵaıta túsýdiń mańyz­dy­lyǵyna ekpin berdi.

Tarata aıtar bolsaq, kelis­sóz barysynda ózara ynty­maq­tastyqtyń, onyń ishinde saýda-ekonomıka, ınvestısıa, kó­lik-tranzıt, otyn-energe­tıka, sondaı-aq, mádenı-gýma­­nı­tar­lyq salalardaǵy óza­ra is-qı­myldy nyǵaıtý pers­pek­tıvalarynyń keń aý­qymdy máseleleri qarasty­ryl­dy. Budan bólek, eki mem­lekettiń basshylary óńirlik jáne halyqaralyq kún tár­tibin-
degi birqatar ózekti máseleler jóninde pikir almasty.

Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Sı Szın­­pınge Qytaıǵa jumys sapary­­men kelýge, sondaı-aq G-20 samıtine qatysýǵa shaqyr­­ǵany úshin alǵys aıtty.

– Qytaı uıymǵa kúrdeli kezeńde tóraǵa boldy. Sizder ázir­legen kún tártibi damý­dyń qazirgi kezeńinde óte ózek­ti. Búginde G-20-nyń eko­no­mıkalyq máselelerge mán berýi búkil álem úshin mańyzdy mindetterdi sheshýge septigin tıgizetin bolady, – dedi Qazaqstan basshysy.

Sonymen qatar, Nursultan Nazarbaev yntymaqtastyq or­nyqqan jyldarda Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy senim­niń aıtarlyqtaı nyǵaıa túskenin atap ótti.

– Bizdiń baılanysymyz mem­leketaralyq qarym-qa­ty­nastyń úlgisi bola alady. Strategıalyq seriktes­tik­­tiń úlgili modelin quryp, eko­nomıkalyq yntymaq­tas­tyqty jańa deńgeıge kóter­dik. Qazaqstan men Qytaıdyń úkimet­teri qol jetken kelisim­der qorytyndysy boıynsha alǵa qoıylǵan mindetterdi oryndaý jumysymen belsene aınalysýda. Bıyl biz Qa­zaq­stan táýelsizdiginiń 25 jyl­dyǵyn, al kelesi jyly el­derimiz arasyndaǵy dıplo­ma­tıalyq qarym-qatynastyń 25 jyldyǵyn atap ótetin bolamyz, – dedi Elbasy.

Sı Szınpın elimizdiń ja­han­dyq úndesýge eleýli úle­sin qosyp kele jatqanyna rıza­shylyq bildirip, Qazaqstannyń óńirdiń jáne búkil álemniń eko­nomıkalyq damýynda mańyzdy ról atqaratynyn atap ótti.

– Byltyr osy ýaqytta Beı­jińde bizdiń kezdesýimiz ótip, onyń qorytyndysy boıynsha qarym-qatynastyń jańa kezeńi týraly birlesken deklarasıaǵa qol qoıylǵan bolatyn. Qazir barlyq saladaǵy ekijaqty seriktestik qarqyn alyp keledi, onyń odan ári damýy jolyndaǵy mindetter aı­qyndaldy. Bizdiń qarym-qatyna­symyzdyń ornaǵanyna kelesi jyly 25 jyl tolatynyn es­kere otyryp, ózara tıimdi serik­testikti odan ári nyǵaıta túsý qajet. Sondaı-aq, birlesken kúsh-jiger arqyly adaldyq, ózara senim, aýyzbirshilik jáne ózara kómek rý­hyndaǵy qarym-qaty­nasty qalyp­tastyra otyryp, stra­te­gıalyq úılesimdi, ózara tıimdi ynty­maq­tastyqty kúsheıte túsý kerek, – dedi QHR Tóraǵasy.

Taraptar aldaǵy samıt álem­dik ekonomıkanyń budan arǵy damý joldaryn aıqyndaýda mańyzdy ról atqaryp, jahandyq ekonomıkalyq ósimniń jańa qozǵaýshy kúshine aınalady dep úmittenetinin bildirdi.

Jalpy, Qazaqstan men Qy­taı arasyndaǵy qarym-qatynas­tardyń saýatty ári salıqaly júrgizilýi eki jaqtyń ózara senimine selkeý túsirmeı kele­di. Táýelsizdiktiń al­ǵash­qy sát­terinen bastap elimiz Qy­taımen tatý kórshi bolý baǵytynda kóp­tegen jumystar atqardy. Osy maqsattaǵy júzege asyrylǵan sharalardyń árqaısysynyń ózindik mańyzy zor. Bul oraıda, Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń ólsheýsiz eńbegin erekshe atap ótýimiz kerek. Elimizdiń, keler urpaqtyń qamy úshin atqarylǵan osynaý qajyrly qyzmet árbir qazaqstandyqtyń pat­rıottyq sezimin oıatpaı qoımaıdy.

Memleket basshysy elimizdiń Qytaıǵa degen qatynasyn táýel­siz­diktiń alǵashqy kezeńinde-aq birden aıqyndap berdi. Bul biz úshin sátti qadam bolǵanyn ómirdiń ózi kórsetip otyr. Osylaısha, Elba­synyń Qytaımen aradaǵy uzaq merzimdi tatý kórshilik, dos­tyq jáne ózara áriptestik qatynas­tardy qoldap, keńeıte túsýi Qa­zaqstannyń syrtqy saıasattaǵy bedelin bıikke kóterdi.

Qazirgi tańda Qytaı Qazaq­stan­dy senimdi seriktes el retinde qaras­tyrady. 1992 jyldan bastap eki memleket arasyndaǵy orna­tylǵan dıplomatıalyq baıla­nys­tardyń, barys-kelistiń nátı­jesinde qol jetkizilgen tabystar týraly aýyz toltyryp aıtýǵa bolady. Bul jetistikter saıasat, ekonomıka, mádenı-rýhanı jáne basqa da salalar boıynsha anyq baıqalady. Máselen, bir ǵana 2013-2015 jyldar aralyǵynda taraptar asa mańyzdy 72 qujatqa qol qoıypty. Bulardyń birqatary jalpy quny 56,7 mlrd dollardy quraıtyn komersıalyq baǵyttaǵy qujattar. Sol sıaqty, úkimetaralyq, parlamentaralyq baılanystar da óz júıesin tapqan. Ásirese, saýda-ekonomıkalyq se­riktestiktiń aýqymy óse tú­sýde. Qytaıdyń statısıkalyq máli­metine súıene sóılesek, 2015 jyly Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy taýar aınalymynyń kólemi 14,2 mlrd dollardy quraǵan.

Energetıka, atom energetıkasy, ınvestısıa, qarjy, júk tasymaldaý, aýyl sharýashylyǵy, mádenı-rýhanı salalar boıynsha júrgizilgen jumystar da jetkilikti. Máselen, sońǵy jyldary Qytaıǵa Qazaqstan astyǵyn jetkizý kólemi artyp keledi. Naq­tylaı aıtqanda, 2013 jyly Qytaı­ǵa elimizden 90,9 myń tonna bı­daı jóneltilse, 2014 jyly bul kór­setkish 251,1 myń tonnaǵa kóbeı­gen. Al 2016 jyldyń qańtar-shilde aılary aralyǵynda elimizden Qy­taıǵa 261,6 myń tonna bıdaı eksporttalǵan. Bul aıtylǵan mysaldar eki memleket arasyndaǵy baılanystardyń teń jaǵdaıda ári júıeli júrgizilip otyrǵanyn bildiredi.
Sonymen, kelissózder qory­tyn­dysy boıynsha eki memlekettiń basshylarynyń qatysýymen 4 qujatqa qol qoıyldy. Olar:

– 2004 jylǵy 17 mamyrdaǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń Úki­meti men Qytaı Halyq Respýb­lıkasynyń Úkimeti arasynda Qazaqstan-Qytaı yntymaqtastyǵy jónindegi komıtet qurý týraly kelisimge tolyqtyrýlar engizý týraly hattama;

– «Nurly Jol» jáne «Jibek jolynyń ekonomıkalyq beldeýi» baǵdarlamalaryn ushtastyrý jó­nindegi yntymaqtastyq jospary;

– Qazaqstan Respýblıkasy Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi men Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Sapany qadaǵalaý, ınspeksıa jáne karantın jónindegi bas basqarmasy arasyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasynan Qytaı Halyq Respýblıkasyna eksporttalatyn jylqy tuqymdas janýarlar úshin qoıylatyn karantın jáne densaýlyǵyn qorǵaý talaptary jónindegi hattama;

– Qazaqstan Respýblıkasynyń Aýyl sharýashylyǵy mınıstr­ligi men Qytaı Halyq Respýb­lı­ka­synyń Sapany qadaǵalaý, ınspeksıa jáne karantın bas basqarmasy arasyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasynan Qytaı Halyq Respýblıkasyna eksporttalatyn soıa burshaǵy partıalaryna qoıylatyn fıtosanıtarıalyq talaptar jónindegi hattama.

Biz osy arada «Nurly Jol» jáne «Jibek jolynyń ekono­mıkalyq beldeýi» baǵdar­la­malaryn ushtastyrý jónindegi yn­tymaqtastyq josparyna qatysty málimet bere keteıik. Qujatqa Qazaqstan tarapynan Ulttyq eko­nomıka mınıstri Qýandyq Bıshim­baev, al Qytaı jaǵynan Damý jáne reformalar jónindegi memle­kettik komıtettiń tóraǵasy Súı Shaoshı qol qoıdy. Atalǵan Jos­par eki el arasyndaǵy saýda-eko­nomıkalyq yntymaqtastyqty, ınfraqurylym, ınvestısıalar jáne saýda, ónerkásip, kólik jáne týrızm salalaryndaǵy ekijaqty qatynastardy aıtarlyqtaı keńeıtýge múmkindik beredi. Ta­rap­tar avtojoldar salýǵa jáne Qazaqstan aýmaǵyndaǵy avtojol ınfraqurylymdaryn jańǵyrtýǵa, sondaı-aq, QHR – Eýropa jáne keri baǵdar boıynsha temirjol magıs­tralin salý men jańǵyrtýǵa kásip­oryndardyń qatysýyn belsendi túrde kótermeleýge nıetti. Odan basqa, qujat eki eldiń aýmaǵynda, sol sıaqty úshinshi elderde lo­gıstıkalyq termınaldardy damy­týda kásiporyndarǵa qoldaý kórsetýdi kózdeıdi, al úshinshi elder Qazaqstan men Qytaıdyń eks­porttyq-ımporttyq áleýetin ulǵaıtýǵa yqpal etetin bolady.

Sonymen birge, jospar boıynsha taraptar áýejaılarǵa arnalǵan ınfraqurylymdy quryp, áýe qozǵalysyn basqarý jónindegi yn­tymaqtastyqty nyǵaıtýǵa, aq­parat almasý úshin birlesip alań­dar qalyptastyrýǵa jáne eki el­degi áýe kompanıalarynyń bıznes júrgizýi úshin qolaıly orta jasaý jumysyn jalǵastyrýǵa nıet bildirdi. Onyń ústine, atalǵan qujat saýda salasyn keńeıtýdi, saýda qurylymyn ońtaılandyrýdy, saýda aýqymyn ulǵaıtýdy, sondaı-aq, ekijaqty saýda aınalymynda joǵary tehnologıaly ónimderdiń úlesin arttyrýdy kózdeıdi.

Qol qoıylǵan jospar sheń­ber­inde, Qazaqstan men Qytaı ındýs­trıanyń jańa býyn bıotehnologıasy, energıanyń jańa kózderi jáne jańa materıaldar sıaqty salalardaǵy yntymaqtastyqty nyǵaıtýǵa nıetti. Eki memleket ınjınırıń tehnıkasy men avtomobıl ónerkásibin óndirý salasyndaǵy yntymaqtastyq aý­qymyn keńeıtýdi josparlap otyr. Sondaı-aq, qujat týrızm men kom­mýnaldyq sharýashylyq jáne sýmen jabdyqtaý júıeleri sala­syn­daǵy ınfraqurylymdy salý aıa­syn­daǵy yntymaqtastyqty nyǵaı­týǵa baǵyttalǵan.

Aıta keteıik, buǵan deıin habar­laǵanymyzdaı, aldaǵy 4-5 qyrkúıek kúnderi Qytaıdyń Hanch­joý qalasynda G-20-nyń sam­mıti ótedi. Oǵan 27 memleket­ten basshylar men BUU, DSU basta­ǵan iri ha­lyqaralyq uıymdar men qarjy ınstıtýttarynyń jetek­shileri qa­­ty­sady dep kútilýde. Qazirgi tań­­da Hanchjoý qalasy sheteldik qur­­­metti qonaqtardy qarsy alý ústinde.

Negizinen, G-20 samıti buǵan deıin 10 ret uıymdastyrylǵan. Mine, endi «Úlken jıyrmalyqtyń» 11-shi samıti uıymnyń 2015-2016 jyldardaǵy tóraǵasy sanalatyn Qytaı jerinde ótpek.

G-20 samıti ótetin Halyq­aralyq «EKSPO» ortalyǵynyń qu­ry­­lysy 8 aıda aıaqtalypty.  Aý­maǵy 15 myń sharshy metrdi alyp jat­qan ǵımarat anadaıdan kóz tar­tady.

Qytaı jaǵynyń osynaý alqa­ly jıyndy ótkizýge barynsha daıyn­dalǵany anyq baıqalady. Buǵan biz Hanchjoý qalasyn aralap, qa­ra­paıym turǵyndarmen aýdarmashy arqyly tildeskenimizde kózimiz jete tústi. Shahardyń qarapaıym halqyna deıin G-20 jıynyn na­sıhattaýda. 4 myńdaı stýdentten quralǵan eriktiler toby jıyndy uıym­dastyrýǵa belsendi túrde kó­mektesýde. Olar samıttiń tabysty aıaqtalatynyna, onyń óz elderiniń bolashaǵyna oń áserin tıgizetinine senimmen qaraıdy.

Aınalanyń barlyǵy «G20-CHINA-2016» jazýy beınelengen dúnıelerge toly. Qoǵamdyq kó­likterge, kórneki jerlerge, tipti, turǵyndardyń kıimderine deıin  atalǵan belgi japsyrylǵan.

Qytaıdyń kóne shaharlarynyń biri, Chjeszán provınsıasynyń or­talyǵy 8 mıllıon turǵyny bar, búginde álem kóz tigip otyrǵan Hanch­joý qalasynda tártip baryn­sha kúsheıtilgen. Vızalyq tár­tip ózgerip, sonyń saldarynan mun­da qydyryp keletinder sany azaıǵan kórinedi. Kólik qozǵalysy birshama shektelgen. Júk kólikteri qalaǵa samıt bitkenge deıin kirgizilmeıdi. Biraz dúkender men meıramhanalar jabylǵan. 1 mıllıondaı turǵyn ýaqytsha basqa jaqqa kóshirilipti. Al jańa oqý maý­symynyń bastalý merzimi 7 qyr­kúıekke shegerilgen. Bul jaǵ­daı­lardyń barlyǵy halyqqa qo­laı­syzdyq alyp kelgenimen, olar álemdik deńgeıdegi jıynnyń ma­ńy­zyn uǵyp, túsinistikpen qaraýda.

Joldybaı BAZAR, «Egemen Qazaqstan» – Hanchjoýdan (Qytaı)