( ázil aýylynyń ar jaǵynda, qaljyń aýylynyń ber jaǵynda bolǵan jáıt...)

Sonaý on toǵyzynshy ǵasyrdyń aıaǵynan qoıdyń jabaǵysyndaı uıysyp, qaımaǵy buzylmaı kele jatqan bir rýdyń urpaǵy edik. Jıyrmasynshy ǵasyrdyń ortasynda da bir keńshardyń bir bólimshesin tutas meken etken jetpis shaqty tútin edik. Toqsanynshy jyldary keńsharlar jabylyp, bólimsheler bólinip, maldan mal qalmaı, el «endi qaıda baramyz» dep eleńdegen kez edi. Aramyzda erniniń jybyrlaǵany men qabaǵynyń qatýyna qaraıtyn Shubar degen aqsaqalymyz, rý basymyz bar edi. Kún saıyn sol kisi «ne aıtady» dep alańdap júrgen jáıimiz bar -tyn. Bir kúni sol Shubekeń jetpis tútin ıelerin jınap, «sıez» ashty: «Bireýiń oprav boldyń, biriń derektir boldyń, osy kúnge deıin qoldaǵy qoıdy sabynǵa, jylqyny araqqa salyp, eldi taqyrǵa otyrǵyzdyńdar! Jastar el bozyp, bir qolǵa bir kúrek taba almaı júrgenderi anaý! Endi osy otyrǵandaryń qaqaý shyǵarmaı,bárimiz de tutas qalaǵa kóshemiz» dedi. Úlken basshynyń aıtqanynan shyǵý qaıda -a! Aqyry jetpis tútin, kıgiz úıimizdi tigip, qalanyń shetine qondyq qoı! Ra -h -aa t! Túnde kıgiz úıdemiz, kúndiz qalanyń asfaltyn shańdatamyz. «Qalalyq boldyq» dep máz bop júrmiz ǵoı. Biraq ákim «Bireý emes, ekeý emes, jetpis úıge beretin jerim joq» dep jolatpaıdy. Ómir boıy baýyr basyp qalǵan týystarymyzdy tastap, qaıda baramyz.Sonymen taǵy qańtaryldyq. Taǵy sol aqsaqalymyz Shubekeń « endi ne aıtady» dep sonyń aýzyna qaradyq. Taǵy atalastarymyzdyń «sıezin» ashtyq. Sonda Shubekeń aqsaqal: «Biz ákim qaraǵa qarap, sonyń sońynan eretin el emes ekenbiz. Biz óz aldymyzǵa bólek el, aýyl bolaıyq. Qudaıǵa shúkir, qazaqtyń jeri keń ǵoı». Aqsaqalymyz aıtty! Bitti. Az- muz qonys bolǵan qalanyń janynan qazan- oshaǵymyzben bir kúnde qosa kóterilip, Betpaqdalanyń shetinen kelip, jetpis tútindi kıgiz úıimizben qona qaldyq. Adyr -adyr,appaq aıdala, kózińdi toqtatatyn jer joq. Eń bastysy, qojańdaıtyn ákim joq, «jer joq» deıtin adam joq, «jerdi alma» deıtin shaıtan taǵy joq. Kádimgi qazaqtyń saıyn dalasyndaǵy erkindik! Endi erkin adamǵa baspana keregi ras qoı. Eń qyzyǵy, aýylda apta saıyn -asar. Apta saıyn- bir úı shańyraq kóteredi. Úı bolǵanda qandaı, kádimgi sazdan soǵylyp jatqan tam ǵoı. Tam soǵylyp jatqan saz tuzdy eken, odan turǵyzylǵan úı bir aptadan keıin ózinen- ózi appaq bolyp shyǵa keledi, syrtynan aqtaýdyń qajeti joq! Birer aıdan keıin kóship kelgen jurttyń bári úıli boldy. Tamdarynyń bári appaq, eshe krıstal tárizdi kúnge shaǵylysyp, jarqyrap turady. Sodan ótken- ketken jurt bul aýyldy «Aqqala» deıtin boldy. Ár shańyraqta tam bolǵasyn aýylǵa bereke kirip,beı -jáı tynyshtyq ornady. Mundaǵylardyń deni zeınetkerler, alatyn zeınetaqylarynyń eń tómeni -15myń teńge, eń joǵarysy - 20myń teńge, sonyń ózin ýaqytynda ala almaı zar bolady ǵoı. «Baqqany bes eshki, ysqyryǵy jer jarady» degendeı, bul aýyldyń ár úıinde bes -alty eshki, bes- alty qoı, bir- eki iri qaradan bar. Aýyldyń bar malyn kúnine bir adam kezekpen baǵady. Kelesi adamǵa kezek kelgenshe eki aı ótedi.Ár adamǵa ár aıdan keıin, eki aı demalys! Tamaq toq, kóılek kók. Adamǵa budan artyq ne kerek! Keshke qaraı aýyl adamdary kezekpen bir úıge jınalady, áı -dáı, góı -góıletip áńgimeni aǵytady. Bul keshterdiń basynda aýyldyń qýlary rý aǵasy Shubardy maqtaýdan bastaýdy ádet qylǵan. «Bizge qojańdaıtyn ákimder joq, eshkimge táýelsiz aýyl boldyq, buǵan da Shubekeń aqsaqalymyzdyń basshylyǵymen qol jetkizdik», «Aýylymyzda zamanaýı komýnıkasıa bar, árkim óz úıinde otyryp, kelesi úımen telefonmen sóılese beredi, buǵanda Shubekeń atamyz kóp eńbek sińirdi», «Aqqala atandyq, ol da Shubekeń atamyzdyń arqasy», «Osy turyp jatqan keremet tamdarymyzda osy Shubekeńniń aqylymen soǵylyp edi», «Qystyń kúni tamdardyń shatyryna deıin Betpaqdalanyń qalyń qary basyp qalady ǵoı. Sonda qardyń astynan qýys jol salyp, úıdi- úıge qatynaımyz ǵoı, ol da aýyl aqsaqalynyń keńesimen istelgen», «Al, kóktem, kúzde úı -úıdiń arasyna taqtaı kópir salyp, qatynasamyz, ol da Shubekeńniń jetekshiligimen atqarylǵan» dep, rý basyn madaqtaýdan bastalyp, arty jeńil ázil- qaljyńǵa jalǵasatyn. Sóıtip, Aqqala turǵyndarynyń jaıbaraqat ómiri óz betimen ótip jatqan. Bir kúni oıda joqta poshta máshınesi kelip, bir japyraq qaǵaz tastap ketti. Biz ondaı «sekretnyı» hattardy ashyp oqymaımyz. Álgi qaǵazdy birden rý basshysy Shubekeńe aparyp berdik. Sóıtse, onda úkimet tarapynan «shaǵyn aýyldardyń jabylatynyn, aýyl turǵyndarynyń úlken qalalarǵa kóshýi kerektigi» aıtylǵan eken. Sóıtip, Shubekeń bastaǵan aýyl tirligi endi «dúrildep» kele jatqanda, taǵy tyǵyryqqa tireldi. Jurttan maza ketti. Aıtatyndary «Al, endi ne isteımiz!». Aýyl aqsaqalynyń da qulaǵy kúnde dúńgirleıdi. Aqqalada sóıtip, taǵy «sıez» ótti. Jınalǵan jurt kóńilsiz, únsiz. Shubar aqsaqal sol tynyshtyqty buzyp: «Kórshi memleket solardyń tilin biletinderge de azamattyq berip jatyr eken. Óz jerimizde de bizge tynyshtyq bolmaıdy eken. Omby, Orynbor ejelgi qazaqtyń jeri ǵoı... Shól dalany da meken etip kórdik, endi orman -kóldi jerdi meken etip kóreıik. Meniń sońyma eretinderiń, sol jaqqa kóshesińder, osynda qalam deıtinderdiń erikteriń ózderińde». Shubarekeńniń «sıezdegi» sózi sonymen támám bolǵan. Jurt ózara sybyrǵa kóshti: «Myna toqsanǵa kelgen shal aljyǵan eken. Basqa elde qańǵyǵansha, aýylymyzdy traktormen qoparyp tastasada osy jerde qalamyz!» desti olar.Sóıtip, ǵasyr boıy qaımaǵy buzylmaǵan rýdyń arasyna birinshi ret jik tústi! Shal Shubar óz balalarymen bir jaqqa, aýyl bir jaqqa shyqty.El men Jerdiń «magnıti» naǵyz qazaqty basqa elge jiberer me eken. Jibermes!?

Jumat ÁNESULY