Bata, tilek, alǵys keıde joǵaryda aıtylǵandaı jeke adamǵa arnalsa, keıde tutas otbasyna, onda qonaq bolyp otyrǵan jalpy jamaǵatqa arnaıy aıtylady. Mysaly:

Ámın deseń, men bata bereıin,

Osy jerde asyǵa aıtyp qata deıtin.

Urpaǵyńyzǵa, ul-qyzyńyzǵa,

Berse eken jaratqan qazaqtyń,

Ejelgi ańqyldaq, aq jarqyn ata mereıin.

Dushpannyń tabasynan saqta,

Dostyń kúlki qylýynan saqta.

Aǵaıynnyń alasynan saqta,

Eı, Alla qazannyń qarasynan saqta,

Jaqynnyń jalasynan saqta.

Qatynnyń qalasynan saqta,

Balanyń pálesinen saqta.

Qyzdyń qyrynan saqta,

Sıqyrdyń syrynan saqta.

Jerdiń de, kóktiń de,

Batystyń da, shyǵystyń da,

Musylmannyń da, kápirdiń de,

Alystyń da jaqynnyń da,

Tórtkúl dúnıeniń báriniń de,

Pále men jalasynan túgel saqta!!! —

dep keletin bata-tilek sózderi jalpyǵa birdeı aıtylyp, ıeli sózden júıeli baq-baqyt tilenedi. Aspan astyndaǵy, jer ústindegi bar jamandyqtan, jadylyqtan saqtaý, jaqsylyqqa bastaý batasy beriledi.

Halyqtyń bata, tilek sózderinde, aldymen, jas urpaqtardń jeteli, zerdeli, kelisti bolýyn tileıdi. Jerin, elin qorǵaýǵa daıyn tas túlek bolyp er jetýin qalaıdy. Náreste dúnıege kelgeńde, oǵan at qoıǵanda, uly úılengeńde, qyzyn uzatqanda, jolǵa, ańǵa, qan maıdanǵa attanǵanda, ne qıyn alys saparǵa shyqqanda, as kelgende, as qaıyrǵanda, mal soıǵanda, bıe baılaǵanda, kóshi-qonda, ulystyń uly kúnińde, qaraly ne qýanyshty shaqtarda, jaqsy is bastaǵańda, úlken syı-qurmet kórsetkende, basqa da jaǵdaılardyń bórinde aq bata berip, alǵys aıtady.

Balany baýyr et, baqytyna balaıtyn qazaq halqy nárestelerdiń qulaǵyn jaqsy sóz, jarym yryspen ashady. Olardy til balymen mápelep, sóz syryna shomyldyrady. Olardyń jarqyn bolashaǵyna aqjol tileıdi. Ul bolsa, qas batyr bolyp ósýin, qyz bolsa, Aı men Kúndeı sulý, aqyldy bolyp er jetýin kókseıdi. Bul ádet-salt qazaqqa eski dáýirden bastalyp kúni búginge deıin jalǵasyp keledi. Mysaly: “Qorqyt ata” kitabynyń “Baıbóriuly Bamsy Baıraq týraly jyr” degen taraýyn oqyǵanda Baıbóriniń ulyna Qorqyt Ata bata berip, at qoıyp, ataq arnaıdy:

Sózimdi tyńda Baıbóri,

Táńiri saǵan ul berdi.

Jastaıynan baq berdi,

Uzyn bolsyn ómiri,

Basa bersin ilgeri.

Uran sap jaýǵa shapqanda,

Jolyn Táńiri qoldasyn!

Batyrdyń qaırat kúshine,

Esh kóldeneń bolmasyn!

Balanyń aty Bamsy Baıraq bolsyn,

Atyn men qoıdym, jasyn Alla bersin!!!

Ámın, qutty bolsyn!!!

Mine, osy bata arqyly qoıylǵan atta úsh túrli úlken mán jatyr. Birinshiden, Qorqyt kıeli, dýaly aýyzdy adam, ekinshiden, sheshen-shejire, dana-dańǵyl, aqylgóı, parasatty ata. Úshinshiden, at qoıylǵan Bamsy Baıraq jaýynger, bólek týylǵan, elden eren urpaq. Osyndaı mánder arqyly qazaq halqynyń balaǵa bata sózben at qoıyp, alǵys bildirýi ánsheıin jaıdan-jaı emes. Qaıta sol balanyń arǵy tuqymynyń tekti, kıeli ekenin túsindiredi. Quddy sol sekildi balany jan júregine, baqytyna balaıtsh qazaq áıelderi náresteni alǵash besikke bólegende ándetip, balany sylap-sıpap otyryp-aq aq besikke bólep, aq batamen uıyqtady.

Moıynymdańy tumarym,

Tarqamasyn qumarym.

Taǵdyr bergen alsyn dep,

Aq besikke salsyn dep,

Besigińe jata ǵoı,

Tátti uıqyǵa bata ǵoı.

Balam, jatsyn besikke,

Pálesi qalsyn esikte.

Áldı, áldı, áldı-aı!!!

Ras, «Áýeli dúnıe esigin ashady óleń, óleńmen jer qoınyna kirer deneń»,- dep Abaı aıtqandaı qazaq halqynda jyrdyń túri qansha kóp bolsa, alǵys sózi de sonsha kóp. Turmysta balaǵa qatysty qandaı qımyl-qylyq bolsa, sonyń bárine arnalǵan alǵys, aq bata, izgi tilek bar. Balalaryn ádetti, ımańdy, aqyldy ósirýge daǵdylanǵan halyq olarǵa jańa kıim kıgizgende mynadaı bataly jyrmen tilek bildiredi:

Jaǵasy jaıly bolsyn,

Etegi maıly bolsyn.

Kıimiń toza bersin,

Ómiriń oza bersin!!!

Qandaı ádemi, ýyz tilek!

“Balasy atqa shapsa, úıdegi anasy taqymyn qysyp otyrady” degendeıin, balanyń alǵash atqa minýi ata-anaǵa sheksiz qýanysh, zor baqyt, úlken mereı sanalady. “At mindi, azamat boldy” dep maqtanyp, tóbesi kókke jetip qýanyp, qaryq bolady da qalady. Osy sátte de aǵynan jarylyp, atqa qonǵan balasyna aq batasyn aqtarady:

Azamat etip ósirdim,

Astyna at mingizdim,

Qamshysyn berip qolyna,

Atty ózine urǵyzdym.

Baqyt tilep jolyna,

Batamdy berdim ońyna.

Ata-ana úshin shalqyǵan,

Bul qýanysh emes pe?!

Atyńmen shaýyp kete ǵoı,

Muratyńa jete ǵoı!

Aldyńnan baǵyń ashylsyn,

Mereı nury shashylsyn.

Taqymyń taımas myqty bol,

Bar isińe uqypty bol.

Dostaryńa serik bol,

El-jurtyńa kórik bol —

dep atqa alǵash mingen balasyna aǵynan jarylyp aq batasyn berip myqtylyq tilese, ul balany súndetke otyrǵyzǵanda:

Ata-babadan qalǵan súndetti,

Ata-ananyń oryndaýy mindeti.

Uly dýman toı jasaý,

Osy salttyń qudireti.

Súndet qaıyrly bolsyn,

Tileý qabyl bolsyn!

Toı-toıga ulassyn,

Baqyt-baqytqa jalǵassyn!!!

Bala densaýlyǵyna erekshe kóńil bóletin qazaq, balany súndetke otyrǵyzý ǵana emes, qaıta onyń fızıologıalyq jaqtan da aqaýsyz eseıip, er jetýine, tazalyqqa mán berip, qalypty turmys ótkizýine múmkindik týdyryp otyrady. Ana tý basta náreste qyrqynan shyqqanǵa deıingi qyryq kún tuzdyq sýǵa túsirip, shıratyp ósiredi. Qol-aıaǵyn maılap, sozǵylap, sylap, denesiniń túzý ósýine kepildik etedi. Qazaq balany mundaı mápelep ósirýdi ananyń bala baǵýdaǵy paryzy retinde tanıdy. Qazekeńniń jyrshy da ánshi, aqyn áıelderi balany “áýaılap” sýǵa shomyldyrýynyń ózinde tań nuryndaı taza, balǵyn da, balaýsa ádemi alǵys jatady:

Ós-ós, balam, óse ber,

Batyr bol, balýan bilekti.

Batyl bol, taımas júrekti.

Aıaǵyńdy sozaıyq,

Saýsaǵyńdy jazaıyq!

Etti bolsyn baltyryń,

Epti bop ós, jarqynym!

Ós-ós, bópem, óse ber,

Páleketi aýlaqtan,

Taý men tasqa kóshe ber!-

dep júrek jardy qýanyshyn náreste qulaǵyna quıady. Al balalar “táı-táı” basyp, “qaz-qaz” turǵanda ana taǵy da balany bataly jyrmen ómirge qaraı jetekteı jóneledi:

Táı-táı, balam, táı balǵyn,

Júre ǵoıshy jaı balǵyn.

Qarys súıem, qaz bassań,

Qadamyńnan aınalam! -

dep kún mereımen qulaı qalǵan ana “bala tusaýyn” keskende:

Qaz-qaz, balam, qaz, balam,

Qadam bassań máz bolam.

Kúrmeýińdi shesheıin,

Tusaýyńdy keseıin.

Baltyryńdy túre goı,

Taı-qulyndaı shaba ǵoı,

Ozyp báıge ala ǵoı!

Qaz-qaz, balam, qaz, balam!-

dep balanyń aıaq basa bastaǵanyna, qaz-qaz turǵanyna qýanysh bildiredi. Ári budan ananyń urpaq tárbıeleýdegi ǵajaıyp estetıkalyq óner tabıǵatyn tereń túsinýge bolady.

Qazaq osyndaı bataly sóz, ystyq yqylas, tipti bar qudiretin urpaq zerdesine uıalatyp ósiredi. Urpaqtardy eńbek súıýge, adamgershilik izgi nıetke, ádiletke baýlyp otyrady. Turmys quryp, otaý ıesi bolǵannan keıin de, olardyń otaýynyń baı-baqytty turmys ótkizýin, tatý-tátti, baqytty jubaı bolýyn tilep, “otaý” batalaryn da berip otyrǵan:

Otaýlaryń ulgaıyp orda bolsyn,

Ata-saltqa urpagyń jorga bolsyn.

Otaýdyń ishi-syrty yrysqa tolsyn,

Densaýlyqtaryń árqashan qurysh bolsyn.

Aq shynardan búr ketpesin,

Kóktemeden gúl ketpesin.

Tańǵy sholpan sáýlesindeı,

Aqsha júzden nur ketpesin.

Tilek bolsyn Alladan,

Aryndaryń assyn arqadan.

Biriń aı, biriń kún bolyp,

Baqtaryń jansyn aldydan!!!

Bul batalar jas otaýdaǵy jas jubaılarǵa qarata aıtylyp, olardyń qutty meshin, baqytty otaýlaryna arnalady. Buny estigen jas jubaılar qýanyp qana qalmaı, tereń estetıkalyq áser, moraldyq tárbıe alady. Otbasy bolýdyń, óz aldyna ómir súrýdiń tamasha jolyn úırenedi. Sóıtip, baqtary janǵan jas jubaılar biriniń qadirine biri jetip, yntymaǵy jarasqan jarqyn otaý, ádemi otbasy bolýǵa tyrysady. Mundaı izgi áserdiń týýyna ssbep bolǵan qudiretti kúsh osynaý bata sózderiniń qasıetinde jatyr.

Bata sózderi eldi maqtap, esirtý úshin aıtylmaıdy. Qaıta joǵarydaǵydaı tárbıelik mán, úmitkerlik rýhqa baýlý negizińde aıtylady. Sózge sheshen, dýaly aýyzdy, alǵyr oıly, tapqyr-talǵamdy, daryndy da bilimdi adamdar sáti túsken jerde yńǵaıyna qaraı bata berip otyrady:

Kóshteriń kólikti bolsyn,

Joldaryń kórikti bolsyn.

Qonystaryń qutty bolsyn,

Bosaǵasy myqty bolsyn,

İrge tynysh, óris keń bolsyn! —

dep kóshi-qonǵa da sát tilep, tilek bildirip, jyly sózben shýaq tókse, soǵymǵa da mynadaı bata berip asty qadirleıdi:

Soǵym qaıyrly bolsyn,

Qazan toq bolsyn.

Ýaıym joq bolsyn,

Dastarqan keń bolsyn.

Soǵym shúıgin bolsyn,

Urpaq túlep ushar tuıgyn bolsyn!!!

Bolat Bopaıuly Jota Qajy