Keshe Parlament palatalarynyń birlesken otyrysy bolyp, onda depýtattar Qazaqstan Respýblıkasy Táýelsizdiginiń 25 jyldyǵyna arnalǵan Deklarasıa qabyldady.
Birlesken otyrysty ashqan Májilis Tóraǵasy Nurlan Nyǵmatýlın Parlament palatalary tóraǵalarynyń atyna bir top depýtattan Táýelsizdiktiń 25 jyldyǵyna arnalǵan Deklarasıa qabyldaý týraly Úndeý joldaǵanyn aıtty. Osyǵan oraı birlesken otyrystyń kún tártibine Deklarasıa qabyldaý týraly bir-aq másele engiziledi, dedi Tóraǵa. Osydan ári kún tártibi bekitilip, birlesken otyrys óz jumysyn Memlekettik Ánuranmen bastady.
Odan ári Májilis Tóraǵasy Qazaqstan Respýblıkasy Táýelsizdiginiń 25 jyldyǵy Deklarasıasy óte mańyzdy tarıhı kezeńge arnalǵan qujat ekenin aıta kelip: «Osy ýaqyttyń ishinde, barlyq jetistikter men tabystar, eń aldymen Tuńǵysh Prezıdentimiz – Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń eren eńbeginiń jemisi. Sonymen birge, árqashanda Prezıdentimizge qoldaý kórsetip, tirek bolyp kele jatqan halqymyzdyń bereke-birliginiń nátıjesi. Sondyqtan, Parlamentte osy tarıhı qujatty qarastyrý – ol kele jatqan Táýelsizdik mereıtoıynyń erekshe mańyzdylyǵyn kórsetedi», – dedi.
Osydan keıin Tóraǵa Deklarasıa mátinin jarıalaý úshin sózdi Májilis depýtaty Qýanysh Sultanovqa berdi. Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamenti Qazaqstan Táýelsizdigin halqymyzdyń asa zor qundylyǵy retinde baǵalaı otyryp, Táýelsiz Qazaqstandy qurý jáne qalyptastyrýda eren eńbek sińirgen Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń strategıalyq baǵytyna berik ustanymyn tanyta otyryp, «Qazaqstan-2050» Strategıasynyń basty maqsatyna jetýdi bolashaq urpaq aldyndaǵy óziniń tarıhı paryzy jáne jaýapkershiligi dep sezine otyryp, «Máńgilik El» qasterli mekeninde jarqyn keleshegimizdi jasaýǵa umtyla otyryp, Qazaqstan Respýblıkasy Táýelsizdiginiń jıyrma bes jyldyǵy Deklarasıasyn qabyldaıdy, dep bastady sózin Qýanysh Sultanuly.
Odan ári Deklarasıa mátini bylaı jalǵasty: Táýelsizdiktiń 25 jyldyq mereıtoıy – óz tarıhynda tuńǵysh ret zamanaýı memleket qurǵan Qazaqstan halqynyń aýqymdy tarıhı jetistikteriniń jarqyn kórinisi. Qazaqstan úshin Táýelsizdiktiń 25 jyly ilgerileý men ornyqty damýdyń kezeńi boldy. Táýelsiz Qazaqstan óziniń jańa tarıhymen tabysty memleket jáne búkil Ortalyq Azıa óńiriniń kóshbasshysy atanýǵa quqyǵy bar ekendigin dáleldedi.
Óz Táýelsizdiginiń 25 jylynda Qazaqstan ekonomıkasy qarqyndy damyǵan, tabysqa jetýdiń biregeı tájirıbesi bar saıası turaqty memleket retinde qalyptasty. Bizdiń elimizde ekonomıkalyq, saıası jáne áleýmettik salalarda asa iri ózgerister júzege asty.
Táýelsiz Qazaqstannyń barlyq jetistikteri men jeńisteri Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń tegeýrindi jáne dana basshylyǵymen árbir qazaqstandyqtyń tabandy da tynymsyz eńbeginiń arqasynda múmkin boldy. Prezıdent N.Nazarbaevtyń saıası erik-jigeri jáne strategıalyq kóregendigi damýdyń qazaqstandyq úlgisiniń tabysty bolýyn aıqyndap, Qazaqstannyń ornyqty ósip-órkendeý jolyna shyǵýyna múmkindik týdyrdy.
Elimiz «Qazaqstan-2050» Strategıasyn dáıekti túrde júzege asyra otyryp, álemniń ozyq 30 eliniń qataryna qosylýǵa qaryshty qadam basýda. Memleket basshysynyń baıypty jáne jemisti halyqaralyq bastamalarymen elimiz bıik halyqaralyq bedelge ıe bolyp, ǵalamdyq ıadrolyq qarýsyzdaný qozǵalysynyń tanymal kóshbasshysyna aınaldy.
Odan ári Deklarasıada Qazaqstannyń ótken jolyna sholý jasaldy. 1991 jyly 16 jeltoqsanda Parlament «Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik táýelsizdigi týraly» Konstıtýsıalyq zańdy qabyldady dedi Q.Sultanov. Táýelsiz Qazaqstannyń bul tuńǵysh qujaty halqymyzdyń qýatty jáne pármendi memleket qurý armanynyń júzege asýyn aıǵaqtady. Zań Qazaqstan egemendiginiń onyń ulan-ǵaıyr aýmaǵynda jáne álemniń saıası kartasynda myzǵymastyǵyn máńgilikke bekitip berdi. Elimizdiń basty qujaty – Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasyn 1995 jylǵy 30 tamyzdaǵy referendýmda búkil Qazaqstan halqy biraýyzdan qabyldady.
Konstıtýsıa egemendiktiń saıası jáne quqyqtyq negizderin bekitip, adamnyń ómirin, quqyqtary men bostandyǵyn, tegine, áleýmettik jaǵdaıyna, násiline, ultyna, tiline, dinge qatystylyǵyna qaramastan, adam men azamat quqyqtarynyń teńdigin memlekettiń joǵary qundylyqtary dep jarıalady.
Táýelsiz Qazaqstannyń Konstıtýsıasy memleket pen qoǵamnyń turaqtylyǵy men órkendeýiniń myzǵymas negizine aınaldy. Qazaqstanda tıimdi demokratıalyq ınstıtýttar – prezıdenttik ınstıtýt, Parlament, sot júıesi jáne belsendi azamattyq qoǵam qalyptasty.
Elimizde jahandyq syn-qaterlerge tótep berýge jáne búkil qoǵamnyń múddeleriniń júzege asýyn qamtamasyz etýge qabiletti memlekettik qurylymnyń tıimdi júıesin qurýǵa múmkindik bergen tarıhı mańyzdy ekonomıkalyq jáne saıası reformalar júrgizildi.
Táýelsizdiktiń alǵashqy kúnderinen bastap elimizdiń saıasaty uzaq merzimge negizdeldi, qazaqstandyqtardyń ál-aýqaty, ómirdiń joǵary sapasyna júıeli de maqsatty umtylysy onyń basty ustanymdary boldy jáne solaı bolyp qala beredi.
Qazaqstan álemniń básekege eń qabiletti 50 eliniń qataryna endi, deı kelip Deklarasıa odan ári Qazaqstannyń álemniń eń joǵary damyǵan 30 eliniń qataryna kirýdi maqsat etip qoıǵan «Qazaqstan-2050» Strategıasy jańa sıpattaǵy strategıalyq qujatty qabyldaǵanyn aıtty.
Memleket basshysynyń «100 naqty qadam: barshaǵa arnalǵan qazirgi zamanǵy memleket» Ult jospary álemdik qarjy júıesindegi asa jaǵymsyz qubylystarǵa qaramastan, elimizde óndiris pen ınovasıany, áleýmettik salany damytýǵa jáne jumys oryndaryn ashýǵa múmkindik beredi.
Qazaqstan ıadrolyq qaýipsizdik reıtınginde eń qaýipsiz elderdiń qataryna kiredi. Prezıdent N.Á. Nazarbaev Qazaqstandy elimizdiń ulttyq múddelerine nuqsan keltirmesten ıadrolyq qarýsyz memleketke aınaldyrý jónindegi tarıhı mańyzdy mindetti sheshe bildi. 1991 jylǵy 29 tamyzda Elbasy Semeı ıadrolyq polıgonyn japty. Qazaqstan Prezıdenti óz eliniń ǵana emes, sondaı-aq, búkil adamzattyń taǵdyry úshin ózine jaýapkershilik ala otyryp, álemdik deńgeıdegi saıasatker retinde tanyldy.
Semeı polıgonynyń jabylýymen ıadrolyq qarýdy taratpaýdyń jáne qarýsyzdanýdyń jahandyq prosesiniń jańa kezeńi bastaldy. Qazaqstannyń bastamasy boıynsha BUU 29 tamyzdy «Iadrolyq synaqtarǵa qarsy is-qımyldyń halyqaralyq kúni» dep jarıalady.
Qazaqstan ıadrolyq qarýdy taratpaý rejimin nyǵaıtý jónindegi naqty usynystaryn alǵa tartyp, Iadrolyq qarýsyz álemniń jalpyǵa ortaq deklarasıasyn qabyldaýdy usyndy.
Odan ári Qazaqstannyń álemdik dıplomatıadaǵy tabysty qadamdary aıtyldy. Táýelsizdiktiń 25 jylynda qazaqstandyq dıplomatıa álem elderiniń basym bóligimen senimdi dostyq jáne yntymaqtastyq qarym-qatynastar ornatyp, halyqaralyq uıymdardyń qyzmetine belsendi túrde aralasyp keledi, delingen Deklarasıada.
Bizdiń elimiz álemdik qoǵamdastyqta ornyn nyq aıqyndap, laıyqty qurmet pen bedelge ıe bolyp otyr. Álemde aýmaǵy jóninen toǵyzynshy oryn alatyn Qazaqstan Respýblıkasynyń shekarasyn delımıtasıalaý men demarkasıalaý Prezıdent N.Nazarbaevtyń tarıhı jetistikteri bolyp tabylady.
Qazaqstan óńirlik jáne jahandyq prosesterdiń belsendi qatysýshysy bola otyryp, halyqaralyq qaýipsizdikti nyǵaıtýǵa qomaqty úles qosýda. «Eýropaǵa jol» memlekettik baǵdarlamasyn júzege asyrý Qazaqstannyń Eýropanyń jetekshi memleketterimen áriptestik pen yntymaqtastyqtyń barynsha joǵary deńgeıine shyǵýyna jol ashty. Qazaqstan yntymaqtastyqtyń eýrazıalyq kópirine aınaldy.
Bizdiń elimiz EAEO, SHYU, AÓSSHK sekildi ıntegrasıalyq jobalardyń bastamashysy jáne ilgeriletýshisi bolyp tabylady. Qazaqstan EQYU, IYU, EAEO, SHYU, TMD, UQSHU, AÓSSHK jáne Túrki keńesi sıaqty iri halyqaralyq uıymdarda tabysty tóraǵalyq etýdiń tájirıbesine ıe.
Táýelsizdiginiń 25 jyldyǵy qarsańynda Qazaqstan Ortalyq Azıa elderiniń arasynda alǵashqy bolyp 2017-2018 jyldarǵa BUU Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty emes múshesi bolyp saılandy.
Halyqaralyq qoǵamdastyq Qazaqstannyń halyqaralyq qatynastardy damytýdaǵy úlesin laıyqty baǵalaı otyryp, bizdiń elimizge EKSPO-2017 halyqaralyq mamandandyrylǵan kórmesin ótkizýdi senip tapsyrdy.
Táýelsizdik jyldarynda Qazaqstannyń Qarýly Kúshteri elimizdiń senimdi qalqanyna aınaldy. Prezıdent – Joǵarǵy Bas qolbasshy N.Á.Nazarbaev Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigin, aýmaqtyq tutastyǵyn, onyń shekarasynyń myzǵymastyǵyn, halqymyzdyń beıbit jáne tynysh ómirin senimdi qorǵaýǵa qabiletti Qarýly Kúshterdi túbegeıli reformalaýdy, áskerı qýaty men áleýetin arttyrýdy qamtamasyz etti.
Táýelsizdiktiń 25 jylynda Qazaqstanda joǵary ekonomıkalyq kórsetkishterge qol jetkizildi. Memleket basshysy N.Á.Nazarbaev Qazaqstan halqyn dáıekti túrde eń joǵary álemdik kórsetkishterge jetýge baǵyttap keledi.
«Qazaqstan-2050» Strategıasy, «Nurly jol» jańa ekonomıkalyq saıasaty, «100 naqty qadam» Ult jospary – álemniń eń damyǵan memleketteriniń qataryna kirýge qabiletti Qazaqstannyń qýatyn nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan josparlar. Bizdiń básekeles bolatyn biregeı basymdyqtarymyz – Qazaqstannyń mol tabıǵı baılyǵy, aýylsharýashylyq, kommýnıkasıalyq jáne tranzıttik áleýeti elimizdiń ekonomıkalyq jetistikteriniń negizine aınaldy.
Búginde Qazaqstan – jekemenshik ınstıtýty ornyqqan, orta tap belsendi damıtyn, al kásipkerlik ekonomıkalyq órkendeýdiń qozǵaýshy kúshi bolyp tabylatyn turaqty naryqtyq ekonomıkasy bar el.
Elbasynyń strategıalyq kóregendigi arqasynda Qazaqstanda jahandyq qarjylyq-ekonomıkalyq daǵdarystarǵa qaramastan, el ekonomıkasyn jańǵyrtý tabysty júzege asyrylyp jatyr.
Qazaqstan ındýstrıalyq qýatyn nyǵaıtý men ınovasıany damytýdy nyq kózdep otyr.
Aýqymdy qurylymdyq reformalar barysynda múlde jańa joǵary tehnologıaly salalar: munaı-hımıa, avtomobıl ónerkásibi, temir jol, mashına jasaý, IT-tehnologıalar, ǵaryshtyq spýtnıkter óndirisi salalary quryldy.
Elbasynyń bastamasy boıynsha ár azamattyń ómir súrý deńgeıin arttyrýǵa baǵyttalǵan «Bıznestiń jol kartasy-2020», «Agrobıznes-2020», «Jumyspen qamtý-2020» baǵdarlamalary júzege asyrylyp jatyr. Táýelsizdiktiń mereıli 25 jylynda Qazaqstan Álemdik banktiń Doing Business reıtıńinde 35-oryn aldy.
Elimizde jańa ekonomıkalyq umtylysty qamtamasyz etýge múmkindik beretin «Nurly jol» baǵdarlamasy, «Batys Eýropa – Batys Qytaı» halyqaralyq kólik dálizi, Transkaspıı halyqaralyq kólik marshrýty sekildi birqatar strategıalyq mańyzdy ınfraqurylymdyq jobalar júzege asyrylyp otyr.
Osydan ári Deklarasıada Prezıdenttiń elordany qurýdaǵy róli týraly baıandalǵan. Jańa elordamyz Astanany qurýdaǵy aıryqsha ról elimizdiń Tuńǵysh Prezıdenti N.Á.Nazarbaevqa tıesili. Astana Qazaqstan Táýelsizdiginiń saltanat qurýyn pash etip, halqymyzdyń maqtanyshyna aınaldy.
Astana qurylysy jańa memlekettiń, jańa qoǵamnyń qurylysy retinde kıeli mánge ıe boldy. Astana ótkenniń barlyq qundylyqtaryn jınaqtap, bolashaqtyń jarqyn kelbetin elestetti.
Búginde Astana – óz kúshine senimdi, jańa Qazaqstannyń búkil álemge áleýetin tanytqan iri iskerlik ortalyq. Astana samıtter men basqa da mańyzdy halyqaralyq kezdesýlerdi ótkizetin iri ortalyqqa aınaldy, elimizdiń basqa qalalary úshin damýdyń úlgisi boldy.
Astananyń ózinde 2017 jyly «Bolashaqtyń energıasy» ınovasıalyq kún tártibimen EKSPO-2017 halyqaralyq mamandandyrylǵan kórmesi ótetin bolady.
Qazaqstan konfesıaaralyq jáne etnosaralyq tatýlyq pen kelisim ústemdik qurǵan memleket damýynyń búkil álemde tanylǵan jańa biregeı modelin qurdy. Memleket basshysy Qazaqstan halqy birligin nyǵaıtýdyń konstıtýsıalyq mártebesi bar aıryqsha ınstıtýty – Qazaqstan halqy Assambleıasyn qurdy.
Álemdik dinderdiń, tilderdiń, mádenıetter men dástúrlerdiń toǵysyndaǵy tarıhı aralasýy Qazaqstanda beıbitshilik pen kelisim áleýmettiń adamgershilik jáne ádep normasyna, ortaq mádenıetimizdiń ajyramas bóligine aınalǵan qoǵamnyń aıryqsha úlgisin qalyptastyrdy.
Ol kópetnostyq pen kópkonfessıalylyqty Qazaqstannyń strategıalyq resýrsyna jáne artyqshylyǵyna aınaldyra otyryp, rýhanılyq pen azamattyqtyń quryshtaı quımasyn meılinshe bekemdeı tústi. N.Nazarbaevtyń beıbitshilik pen qoǵamdyq kelisim modeli qoǵamnyń úılesimdi damýynyń álemdik etalonyna aınaldy.
«Máńgilik El» qundylyqtary Táýelsizdik jetistikterin, Qazaqstan halqynyń múddeler ortaqtastyǵy men tarıhı taǵdyryn kórneki beınelep berdi. «Máńgilik Eldiń» jeti qundylyǵy qazaqstandyqtardyń Táýelsizdikti nyǵaıtýǵa, erkin de órkendegen elde ómir súrýge umtylysyn – ortaq maqsatyn, ortaq múddeleri men ortaq bolashaǵyn biriktirdi.
Qazaqstan halqy qabyldaǵan «Máńgilik El» Patrıottyq aktisi qýatty jumyldyrýshy bastaýǵa, qoǵamdyq kelisimdi nyǵaıtýdyń ózegine, búkil qoǵamnyń múddeleri men umtylysyn birtutas turǵyda bekemdeý quralyna aınaldy.
Basty baǵdary Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamy qundylyqtary bolyp tabylatyn áleýmettik turaqtylyq qoǵamy quryldy. Qazaqstan táýelsizdigin alǵan sátten bastap Prezıdent N.Á.Nazarbaev halyq aldyna áleýmettik baǵdarly naryqtyq ekonomıkasy bar qýatty egemen memleket qurý mindetin qoıdy.
Áleýmettik jańǵyrtý áleýmettik progrestiń ekonomıkalyq erkindikteri men ıdealdaryn úılestikpen óristetip, qoǵam men árbir adamnyń ál-aýqatynyń artýy úshin jaǵdaı jasady, qarqyndy damıtyn eńbek naryǵyn qurýǵa múmkindik berdi.
25 jylda bala týý deńgeıi 60 paıyzǵa ósti. Qazaqstan analar úshin qolaıly elder reıtıńinde jyl saıyn joǵary kóterilip keledi. Biz qazaqstandyqtardyń ómir súrý jasyn uzartýǵa qol jetkizdik.
Eńbek adamynyń múddeleri – bizdiń memleketimizdiń basty nazarynda. Memleket qazaqstandyqtardyń oqýy men kásibı daǵdylaryn únemi jetildirip otyrýy úshin jaǵdaı jasaıdy, erkin eńbekke jáne laıyqty eńbekaqy alýǵa múddeli árbir azamattyń konstıtýsıalyq quqyqtaryn qamtamasyz etý úshin óndirister, ınfraqurylymdar jáne basqa da nysandar qurylysyn júrgizedi.
Bilim berý salasyn keshendi reformalaý Qazaqstannyń álemdik bilim berý keńistiginde laıyqty oryn alýyna jaǵdaı jasady. Otandyq bilim berý júıesi men ǵylymdy jetildirý memlekettik saıasattyń strategıalyq basymdyqtarynyń biri jáne eldi áleýmettik-ekonomıkalyq jańǵyrtýdyń sheshýshi tetigi bolyp tabylady. Qazaqstan eresek adamdardyń saýattylyǵy deńgeıi boıynsha Adam damýy ındeksi álemdik tizimniń alǵashqy úshten birine kiredi. Qazaqstan zıatker ultty qalyptastyrý úshin dáıekti túrde jaǵdaı jasaı otyryp, adam damýynyń deńgeıi joǵary elder tobynan nyq oryn aldy.
Prezıdent bastamasynyń arqasynda elde erekshe sıpatty «Bolashaq» baǵdarlamasy udaıy júzege asyrylýda,
«Nazarbaev Ýnıversıtet», zıatkerlik mektepterdiń keń taraǵan jelisi quryldy.
Elimizdiń kóptegen joǵary oqý oryndarynda ýnıversıtettik bilim berý deńgeıi kóterilip keledi. Barlyq óńirlerde myńnan astam zamanaýı mektepter salyndy.
Ult densaýlyǵy, densaýlyq saqtaý salasyn damytý jáne salamatty ómir saltyn qalyptastyrý ekonomıkalyq jáne áleýmettik damýdyń mańyzdy faktorlaryna aınaldy. Otandyq densaýlyq saqtaý salasy álemdik standarttar deńgeıine kóterildi: zamanaýı medısına ortalyqtary, aýrýhanalar men emhanalar salyndy, elimizdiń barlyq óńirlerinde zertteýler men joǵary tehnologıaly operasıalardyń búkil spektri júzege asyrylýda. Qazaqstan eýrazıalyq keńistikte medısınalyq týrızmniń ortalyǵyna aınalyp keledi. Halyq densaýlyǵy kórsetkishterinde BUU Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy moıyndaǵan aıtarlyqtaı oń ózgeristerge qol jetkizildi.
Qarjy resýrstarymen jáne joǵary shyǵarmashylyq qaıtarymmen nyǵaıtyla túsken mádenıet salasy qýatty damý serpinine ıe boldy. Prezıdent N.Á.Nazarbaevtyń bastamasy boıynsha iske asyrylǵan «Mádenı mura» baǵdarlamasy otandyq mádenıetti saqtaý men damytý jónindegi keń aýqymdy jumystardyń bastamasy bolyp tabyldy.
Qoja Ahmet Iasaýı kesenesi, «Tańbaly» arheologıalyq kesheni sıaqty biregeı otandyq eskertkishterdiń, sondaı-aq, «Saryarqa – Soltústik Qazaqstannyń dalalary men kólderi» tabıǵı mura nysandarynyń IýNESKO-nyń Búkilálemdik mádenı muralary tizimine enýi álemdik mańyzy bar oqıǵa bolyp tabylady.
Táýelsizdik jyldarynda sport pen salamatty ómir salty salasynda tamasha nátıjelerge qol jetkizildi. Sportshylarymyzdyń asa iri halyqaralyq jarystardaǵy tabystary qýatty jáne birlikshil sportshy ult ómir súretin Qazaqstannyń jańa beınesin jasady. Búginde Qazaqstan sporty eń jaqsy damyǵan álemdegi 30 eldiń qataryna kiredi.
Deklarasıanyń tujyrymynda birqatar usynystar jasalǵan. Atap aıtqanda: Táýelsizdiktiń Uly joly máńgi bolýy tıis! – deı kelip: elordada «Táýelsiz Qazaqstan» monýmentin turǵyzý qajet ekendigi aıtylǵan.
El Konstıtýsıasynda Tuńǵysh Prezıdent – Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń bizdiń memleketimizdi qurýdaǵy biregeı úlesin atap ótýdi, Elbasynyń esimin elordanyń ataýynda jáne elimizdiń basqa da mańyzdy nysandarynda kórsetýdi usynamyz. Bizdiń tutas maqsatymyz – Elbasy tóńiregine toptasyp, eń qymbat qazynamyz – táýelsiz Qazaqstandy kózimizdiń qarashyǵyndaı saqtap jáne urpaqtarymyzǵa amanattap, «Máńgilik El» qundylyqtaryn qasterleý.
Táýelsizdik bizdiń eń basty uıystyrýshy qundylyǵymyz bolǵan, qazir de solaı jáne bola da bermek, dep Qýanysh Sultanov Deklarasıanyń mátinin tolyq aıaqtady.
Deklarasıa jobasynyń mátini oqylyp bolǵan soń Parlament palatalarynyń birlesken otyrysy ony biraýyzdan qabyldady. Deklarasıa qabyldanǵannan keıin bir top depýtat onyń máni men mańyzy týraly ózderiniń oılaryn ortaǵa saldy.
Alǵashqy sóz Senat depýtaty Muhtar Altynbaevqa berildi. Qazaqstan Respýblıkasy Táýelsizdiginiń 25 jyldyq mereıtoıy jylynda biz elimizde oryn alǵan tarıhı máni tereń kóptegen oqıǵalardyń kýási bolyp, olardyń tikeleı qatysýshysy bolǵanymyzdy aıqyn sezinemiz jáne ony árdaıym maqtan tutamyz, dep bastady ol óziniń sózin.
Tarıh qoınaýyna kóz júgirtsek, osydan az ǵana ýaqyt buryn jaǵdaı múldem basqasha edi. Áli esimizde, bizdiń alǵashqy sheteldik saparlarymyzda Qazaqstannyń álem kartasynda qaı jerde ornalasqanyn uzaq túsindirýmen qatar, onyń ornalasqan jerin táptishtep kórsetýge týra keletin. Muny biz Qazaqstannyń 25 jyl ishinde júrip ótken jolynyń qanshalyqty aýqymdy bolǵanyn túsiný úshin árdaıym eskerip otyrýymyz kerek. Shırek ǵasyr ishinde biz alys jáne jaqyn shet eldermen dostyq qarym-qatynas pen ózara tıimdi yntymaqtastyq qurdyq.
Odan ári sheshen qabyldanǵan qujattyń mańyzyna oıysty. Deklarasıada Memleket basshysynyń táýelsizdigimizdi ornatý men nyǵaıtýdaǵy, memlekettiligimizdi qalyptastyrýdaǵy negiz qalaýshy róli aıqyn kórsetilgen, deı kelip Qazaqstannyń aldaǵy 2017-2018 jyldary BUU Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty emes músheligine saılanýy shyn máninde tarıhı oqıǵa. Bul elimizdiń álemdik qaýymdastyqtaǵy ornyn nyǵaıtyp, Elbasynyń zor halyqaralyq bedelin pash etti, dedi. Sóziniń qorytyndysynda M.Altynbaev Deklarasıany qoldaıtynyn jetkizdi.
Sóz kezegin alǵan Májilis depýtaty Nurtaı Sabılánov jańa tarıhtyń bastaýy bolyp, Alash armandaǵan Azattyqtyń aq tańy atqan kúnge shırek ǵasyr toldy, dedi óziniń sózinde. Talaı qıyn-qystaý kezeńderdi bastan keshirgen ultymyz úshin táýelsizdik – asyl qazynamyz. Tutas bir halyqtyń taǵdyry synalar sheshýshi sátte Tuńǵysh Prezıdentimiz Nursultan Ábishuly Nazarbaev el tizginin qolyna alyp, Táýelsizdiktiń týyn tigip, tar jolda kidirmeı, taıǵaqta súrinbeı jol bastady. Osylaı degen sheshen, odan ári qıyn-qystaý jyldarǵa sholý jasap ótti. Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary elge ońaı bolǵan joq. Kópultty eldiń ishin daýǵa, syrtyn jaýǵa aldyrmaýdyń aýyr syny aldymyzda turdy. El múddesin basty murat etken, Elbasymyz Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń eńbeginiń arqasynda jarqyraı kelgen jas memleket alǵa qadam basty, dedi ol.
Odan ári sheshen táýelsizdik jyldarynda memleket búdjeti 1100 esege, ishki jalpy ónim kólemi 1500 esege artty. Jalaqy jyldar saıyn eselenip, 2 mıllıonǵa jýyq jańa jumys orny ashylyp, ınfraqurylymdar qalpyna keltirilip, damyp, el ıgiligine jarady. Osynyń barlyǵy qarjylyq daǵdarystarǵa tótep berip, ekonomıkamyzdy damytyp, memleketimizdi bıik belesterge jetkizgen Elbasynyń tereń oılaıtyn, bolashaqty dáldikpen boljaıtyn kóregendigi arqasynda júzege asty. Qazaqtyń namysyn tý etken Jeltoqsan jastaryn da Elbasy aqtady, qorǵady, qoldady, batyr ul men qyzyn pash etti. «Erlik pen eldiktiń, qaısarlyqtyń nyshany» dep baǵasyn berdi, deı kelip, Deklarasıada usynylǵan Astana qalasynda «Táýelsiz Qazaqstan» monýmentin ornatý, Memleketimizdiń Konstıtýsıasynda Tuńǵysh Prezıdentimizdiń biregeı úlesin kórsetý, Elbasy esimin elordamyz ben basqa da mańyzdy nysandarǵa berý arqyly aıshyqtaý ıdeıalaryn qoldaıtynyn jetkizdi.
Kezek ózine kelgende Senat depýtaty Serik Aqylbaı 25 jyldyqtyń barlyq jetistikteri Elbasymyz Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń esimimen tyǵyz baılanysty dep bastady óziniń sózin. Beıbitshilik, kelisim, qoǵam birligi, ekonomıkalyq jáne áleýmettik turaqtylyq, halyqaralyq qaýymdastyqtyń tanýy – osynyń barlyǵy biz, qazaqstandyqtar maqtan tutatyn jetistikter. Elimiz Táýelsizdiktiń 25 jyldyǵyn bolashaǵymyzdyń naqty baǵdaryn sezine otyryp qarsy alýda. Elbasymyzdyń basshylyǵymen Qazaqstan damýynda keń aýqymdy ekonomıkalyq, saıası jáne áleýmettik reformalar júzege asyryldy. Barlyq aýyrtpalyqtar men sátsizdikterge qaramastan, elimizde áleýmettik-ekonomıkalyq qurylys sátti ótti. Munyń negizinde eń aldymen elimizdegi kópultty halqymyzdyń birligi jatyr.
Odan ári Deklarasıa týraly sheshen sózin: «Memleket damýynyń negizgi kezeńderin jáne qalyptasýyn qamtıtyn saltanatty saıası-zańdy qujat bolyp tabylady. Onda zamandastarǵa jáne bolashaq urpaqqa táýelsizdikti, onyń bazalyq qundylyqtaryn, bostandyqty, birlikti, turaqtylyq pen órkendeýdi saqtaýǵa jáne nyǵaıtýǵa úndeý qamtyldy, dep jalǵastyryp: «Memleket basshysy – Tuńǵysh Prezıdentimizdiń tarıhı mısıasyn tıisinshe taný bizdiń moraldyq jáne saıası boryshymyz bolyp tabylady», dep qorytty.
Jaryssózde sóz alǵan Májilistegi Halyqaralyq ister, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń múshesi Vladıslav Kosarev Memleket basshysynyń shırek ǵasyr ishindegi Qazaqstannyń damýyna qosqan sheksiz úlesterine toqtalyp ótti. Ásirese, ol syrtqy saıasattaǵy kóregendik pen kóshbasshylyq qasıettiń bir kórinisi bolyp keletin san salaly kelissózder jasaýdaǵy Elbasynyń eren eńbegine basymdyq berdi. Mine, osyndaı tabandylyq pen qajyr-qaırattyń arqasynda iske asyrylǵan esil eńbek eshqashanda eskerýsiz qalmaýy tıis, degen Vladıslav Borısovıch, Keńes Odaǵy ydyrap, 1991 jylǵy Táýelsizdiktiń alǵashqy aılaryndaǵy ańǵal-sańǵal kúıimiz kóz aldynda ekendigin eske aldy.
Meniń áli de kóz aldymda, jurt jappaı mazasyz kúıge túsip, halyq sharýashylyǵyndaǵy etene baılanystar búlingen shaqta bizdiń elimizge bárin de nólden bastap, aıaqtan turýǵa týra keldi. Solaı boldy da. Endi, mine, baıtaq daladaǵy búgingi Qazaqstan Eýrazıa qurlyǵynyń qaq tórinde gaýhar tastaı jarqyraıdy. Otanymyzdyń osynshalyqty deńgeıge jetip, jaǵdaıymyzdyń jaqsarýynda Memleket basshysy Nursultan Ábishulynyń eńbegi ushan-teńiz. Bul bizdiń tarıhymyzdyń ajyramas bóligi ári aqıqı shyndyǵy. Sondyqtan da, Táýelsiz Qazaqstannyń qalyptasý kezeńi men damý jolyndaǵy Prezıdentimizdiń eren eńbegi memleketimizdiń Konstıtýsıasynda kórinis berýi tıis. Bul týraly búgin talqylanyp jatqan Deklarasıada egjeı-tegjeıli baıandalǵan, dedi depýtat.
V.Kosarev sodan keıingi sózin Nursultan Ábishulynyń barlyq qazaqstandyqtardyń jalpyulttyq qundylyqtardy saqtaý men dáripteýdi qoǵamdyq deńgeıge kóterip, beıbit tirshilikke negizdelgen ómir súrý ıdeıasy otandastarymyzdyń maqsatty ustanymdaryna aınalǵanymen sabaqtap, izgilikke úndeıtin Elbasymyz óz oıyna el azamattaryn jumyldyra bilgendigin atap kórsetti.
Al BUU Qaýipsizdik Keńesiniń tańdaýy elimizdiń mereıli jylymen tuspa-tus kelýi Qazaqstannyń álemdik saıasat sahnasynda bedeli artqanynyń taǵy bir dáleli ekeni aıqyn. Endigi jerde Qazaqstan mundaı mártebeli uıym aıasynda ózin jasampaz el retinde kórsetip, álem halqy kóksegen ómirlik qundylyqtardy qorǵap, qýattaıdy dep aıtýǵa bolady. Bul sózimizdi bizdiń eldiń júrip ótken joly, osy kezge deıin Shanhaı yntymaqtastyq uıymy men Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq, EQYU syndy ár túrli halyqaralyq uıymdarǵa tóraǵalyq etken tájirıbesi naqtylaı túsedi. Táýelsizdiktiń alǵashqy kúninen bastap eldiń ishki turaqtylyǵy men tynyshtyǵyn saqtaýda orasan zor jumystar atqarylyp keledi. Mine, osy sezim senimge aınalyp, bizdi alǵa jeteleýi qajet, degen Vladıslav Borısovıch el Táýelsizdiginiń jıyrma bes jyldyǵyndaǵy Deklarasıa ereksheligin ekshep aıtty. Osyndaı mańyzdy qujatty qabyldaı otyryp, biz ózimizdiń shırek ǵasyrdaǵy tabystarymyzdy kúlli álemge pash etip, baıandy bolashaǵymyz úshin odan ári talmaı eńbektenýge bel býamyz. Nursultan Ábishuly birde bylaı degen edi: «…bizdiń árbir jeńisimiz – bereke-birligimizdiń aıǵaǵy». Qıyn-qystaý kezeńde birigý aýyrlyqty jeńildetip, jetistikterge jeteleıdi emes pe?! Osyndaı Kóshbasshysy bar halyq kemerine tolyp, áli de damı túsetindigine senimdimin, dep V.Kosarev óz sózin túıindedi.
Parlament Senatynyń depýtaty Aqan Bıjanov óz sózinde Táýelsizdiktiń mán-mańyzyna toqtaldy. Búgingi sát, ıaǵnı el Táýelsizdiginiń 25 jyldyǵy Deklarasıasyn qabyldaý mańyzdy memlekettik merekeler – Táýelsizdik jáne Tuńǵysh Prezıdent kúnderi qarsańynda ótip jatyr. Munda ózara logıkalyq baılanys bar, sebebi, bizdiń elimizdiń jańa tarıhynda bolyp jatqan taǵdyrsheshti áleýmettik-ekonomıkalyq jáne saıası jetistikter el Prezıdentiniń atymen tyǵyz baılanysty, degen senator ata-babamyzdyń ǵasyrlar boıy arman etken egemen memleket qurý jónindegi uly mısıasy Tuńǵysh Prezıdentimiz Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń júrgizgen salmaqty da sarabdal saıasatynyń arqasynda júzege asqanyn aıtyp ótti.
Elbasy Qazaqstan halqynyń ózine artqan zor senimin úlken abyroımen atqaryp shyqty jáne qazir de mısıasyn tabysty jalǵastyrýda dep óz áriptesterin asa mańyzdy atalmysh qujatty qoldaýǵa jáne qabyldaýǵa shaqyrdy. «Máńgilik El» bolamyz desek, osyndaı Deklarasıanyń óte qajet ekenine kúmánimiz joq bolý kerek. Tuńǵysh Prezıdentimizge, Elbasyna laıyqty baǵa bereıik. Sebebi, bul tarıhı tulǵanyń saıası mısıasy asa mańyzdy, asa erekshe, dedi ol.
Sodan keıin minberge shyqqan Májilistiń Halyqaralyq ister, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń hatshysy Irına Aronova da 25 jyl ishindegi Memleket basshysynyń zor jaýapkershilikpen atqaryp kelgen qyzmeti joǵary baǵalaýǵa laıyq ekendigine toqtaldy. Búginge deıin bizdiń elimizde 1400 jańa bilim oshaǵy myńdaǵan búldirshinderdi bilim nárimen sýsyndatyp jatsa, 1300 emdeý-saýyqtyrý maqsatynda aýrýhana men emhanalardyń salynýy – bizdiń buryn-sońdy tarıhymyzda bolmaǵan oqıǵa. Osyndaı sý jańa ǵımarattardaǵy sońǵy úlgidegi sandyq tehnologıalar halqymyzdyń bilimin ushtap, ultymyzdyń saýlyǵyn shyńdaýda. Sonyń arqasynda el azamattarynyń turmys jaǵdaıy jaqsaryp, ómir súrý jastary 10 jylǵa deıin uzara tústi.
Sonymen qatar, jyl saıynǵy bala týý kórsetkishiniń 400 myńnan asyp túsýi Qazaqstan damýynyń aıqyn kórinisteri. Meniń osy pikirlerimmen, barlyq qazaqstandyqtar kelisedi degen senimdemin. Onyń ústine memleketimizdiń qalyptasý kezeńindegi eren eńbegin eskere otyryp, Nursultan Ábishulyna qandaı qurmet kórsetsek te jarasymdy. Oǵan bizdiń Konstıtýsıamyz ben zańnamalyq normalarymyz múmkindikter beredi degen oıdamyn, dedi Irına Petrovna.
Táýelsizdik alǵannan keıingi kezderde elimizdiń İJÓ-si jyl ótken saıyn turaqty túrde ósip otyrdy. Ony biz mynadaı statısıkalyq kórsetkishterden baıqaımyz. Máselen, 1993 jyly İJÓ-niń jan basyna shaqqandaǵy kórsetkishi 696 AQSH dollaryna teń bolsa, ótken jyldyń sońyndaǵy bul deńgeı 10,5 myń AQSH dollaryn quraǵan. Osyndaı jetistikterdi sóz etken Senat depýtaty Olga Perepechına oraıy kelgende eldiń ekonomıkalyq áleýetin aıtyp, jahandyq básekege qabilettiliktiń jaı-kúıin baıandady. Búgingi tańda Qazaqstan básekege qabilettilik turǵysynan 53-orynǵa jaıǵasqan. Sondaı-aq, 31,2 mlrd AQSH dollaryna teń rezervtik qorymen bizdiń el memleketterdiń halyqaralyq deńgeıiniń reıtıńinde kósh ilgeri shyǵyp, damýshy elderdiń alǵy shebinen kórindi. Al búgingi tańda Ulttyq qordaǵy qarajatymyz 62 mlrd dollardy qurasa, 2020 jylǵa qaraı bul mejeni 90 mlrd-qa jetkizýdi josparlap otyrmyz. Sondyqtan biz Parlament depýtaty retinde memleketimizdiń qalyptasý jolyndaǵy Ult Kóshbasshysy Nursultan Nazarbaevtyń eren eńbegine tarıhı baǵasyn adal bergenimiz jón bolar dep sanaımyn, dedi baıandamashy.
Odan soń sóz kezegi Senat depýtaty Eleýsin Saǵyndyqovqa berildi. Depýtat bul Deklarasıa dańǵyl jolǵa bet burǵan, syn-qaterge shep qurǵan egemen elimiz úshin erekshe mańyzdy saıası qujat ekendigin atap ótti. Onyń túpki mazmuny – «Máńgilik Eldiń» órleý, órkendeý, órkenıettený joldary. Asyl babalarymyzdyń muraty – «Máńgilik El» ósıetin Ult Kóshbasshysy Nursultan Ábishuly Nazarbaev ǵasyrlar toǵysynda jalpyulttyq ıdeıaǵa ulastyrdy. Ony júzege asyrý jáne onyń myzǵymas irgetasyn qalaýǵa qatysý – barshamyzdyń qasıetti boryshymyz, bolashaq aldyndaǵy mereıli mindetimiz, dedi Eleýsin Saǵyndyqov.
Budan ári Deklarasıany qoldaǵan qyzý pikirdi Májilis depýtaty Azat Perýashev jalǵastyrdy. Táýelsizdigimizdiń shırek ǵasyrlyq merekesi qarsańynda, Qazaqstan Parlamenti arnaıy deklarasıa qabyldap otyr. Árıne, tarıh ólshemimen alǵanda, bul qas-qaǵym sát. Biraq osy ýaqyt ishinde, Elbasy – Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń basshylyǵymen halqymyz osynaý tańǵajaıyp tolaıym tabystarǵa qol jetkizip, búkil álemniń nazaryn aýdaryp otyr. Qazaq halqynyń azattyǵy úshin kúresken Alash arystary aıtqanyndaı, «memlekettigi joq halyq – jetim halyq». Elimizdiń san ǵasyrlar boıǵy úmitin, qoljetpesteı saǵymdy armany – tek 25 jyl buryn ǵana Táýelsiz Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdentiniń bastaýymen shynaıy ómirge aınaldy. Sanaýly ýaqyt ishinde «elimiz egemen memleket retinde qalyptasty» dep maqtanyshpen aıta alamyz. Endigi tilegimiz Elbasynyń strategıalyq baǵytyn baǵdar etken táýelsizdigimizdiń tuǵyry máńgilik bolǵaı! – dedi Azat Perýashev. Sondaı-aq, ol búginde táýelsizdigimiz tarıhı synaqtardan súrinbeı, tar jol, taıǵaq keshýlerden abyroımen aman ótkenin, qaıta «myń ólip, myń tirilgen» elimiz túrli qater men tosqaýyldardan shyńdalyp, búginde naǵyz qýatty, bedeldi memleketke aınalǵanyn atap ótti.
Bul bizdiń Ult Kóshbasshysy – Tuńǵysh Prezıdentimiz Nursultan Nazarbaevtyń qaısarlyǵynyń, eren erliginiń, mıllıondaǵan qazaqstandyqtardyń qajyrly eńbeginiń nátıjesinde múmkin boldy. Shırek ǵasyrda Nursultan Nazarbaevtyń batyl ári tereń reformalarynyń arqasynda elimizdiń barlyq salasyna taǵdyrsheshti ózgerister enip, memleketimiz ómirge qaıta keldi. Naqtysynda, jańa qoǵam paıda bolyp, dúnıede jańa bir memleket quryldy, dedi Azat Perýashev.
Sondaı-aq, ol Deklarasıadaǵy usynystar Konstıtýsıamyzdaǵy Tuńǵysh Prezıdentimizdiń Qazaqstan memleketin qurýshy ári negizin qalaýshy dep belgilengen orynyn zańdy negizde odan ári bekemdeı túsetinin jetkizdi.
Táýelsizdigimizdiń tól perzentiniń biri jekemenshik kásiporyndar bolyp tabylady. Alǵashqy kúnderden bastap Memleket basshysy jeke kásipkerlikti naryqtyq ekonomıkadaǵy negizgi faktor retinde álpeshtep, qoldap-qorǵap keledi. Munyń bir dáleli, Táýelsizdik alǵan soń birden 1992 jyly 4 shilde «Jeke kásipkerlikti qoldaý týraly» zań qabyldandy. Al 25 jyldan keıin, ıaǵnı bıylǵy jyly jeke bıznestiń mol múmkindikteriniń keńeıtilgen Kásipkerlik kodeks kúshine endi. Mundaı kásibı zań TMD aýmaǵynda esh elde joq ekendigin aıta alamyn, dedi depýtat.
Depýtat, sonymen qatar, sońǵy 10 jylda shaǵyn jáne orta kásipkerlikpen aınalysatyndar qatary eki esege kóbeıgenin, búginde 3 mıllıonnan astam adam shaǵyn jáne orta bıznes salasynda jumys isteıtinin mysalǵa keltirdi. Sondaı-aq, Qazaqstan búginde halyqaralyq reıtıńtegi bıznes-ahýaly boıynsha ustanymdaryn kúsheıte túsýde de jaqsy nátıjelerge qol jetkizip júr. Qazirgi kúni elimizde júzdegen jańa kásiporyn qurylyp, buryn-sońdy bolmaǵan ónim túrleri shyǵarylýda. Burynǵy shıkizat óńdeýmen shektelgen elimiz qazirgi kúni taýar óńdeý ónerkásibine nyq qadam basty. Eldiń kólik-logıstıka áleýeti, aýyl sharýashylyǵy jáne ınfraqurylym salasyndaǵy jobalary da jedel damyp keledi. Halyqaralyq sarapshylardyń baǵalaýynsha, búginde biz burynǵy Keńes Odaǵy elderiniń ishindegi ekonomıkasy áldeqaıda kósh ilgeri damyǵan el bolyp otyrmyz. Al eldiń búginge deıin jetken árbir jetistiginiń artynda Tuńǵysh Prezıdentimizdiń tolassyz, ólsheýsiz eńbeginiń úlesi tur, dedi.
Biz barlyǵymyz – búgingi zamanaýı qazaq memleketiniń qurylýynyń kýási, tikeleı qatysýshysy jáne atsalysýshylary ekendigimizdi maqtan tutamyz. Qazaqstan bıznes-qaýymdastyǵy atynan, «Aq jol» demokratıalyq fraksıasy atynan Táýelsiz Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaevty jáne barsha otandastarymyzdy kele jatqan merekesimen quttyqtaımyn jáne de barshańyzdy usynǵan Deklarasıany qoldaýǵa shaqyramyn, dep sózin aıaqtady Azat Perýashev.
Sonymen qatar, Májilis depýtaty Baqytgúl Hamenova da Elbasynyń eren eńbegi jaıynda qoldaý pikirin bildirip, áńgimesin tereńnen órbitti. Kúltegin babamyzdyń «Halqyna – begi, begine – halqy sengen el uzaq jasaıdy» degenindeı, táýelsizdikti basty muraty etken halqymyzdyń 25 jyldyq tarıhyn Elbasynsyz elestetý múmkin emes, dedi depýtat.
Ultty uly muratqa uıystyrǵan Elbasynyń eńbegin baǵalaı bilý – árbirimizdiń mindetimiz! Búgini men erteńimizge Elbasynyń tarıhı bolmysy keńinen nasıhattalýy kerek! Bul baǵyttaǵy is-sharalardyń biri retinde elimizdiń mańyzdy, aýqymdy nysandary Elbasy esimimen atalsa, bul – halyqtyń birtýar perzentine degen sheksiz syı-qurmetiniń kórinisi bolmaq, dedi B.Hamenova.
Osyndaı jaryssózderden soń qujat daýysqa salyndy. Nátıjesinde, Senattyń – 46, Májilistiń 105 depýtaty Deklarasıany jaqtap daýys berdi.
«Sonymen, Qazaqstan Respýblıkasy Táýelsizdiginiń 25 jyldyǵy Deklarasıasy qabyldandy. Bul – elimiz úshin, sonyń ishinde, Parlament úshin erekshe oryn alatyn mańyzdy qujat, mańyzdy sheshim. Osy qabyldanǵan Deklarasıa bizdiń tarıhymyz jáne bolashaq urpaǵymyzǵa qaldyratyn muramyz, dedi Májilis Tóraǵasy Nurlan Nyǵmatýlın qorytyndy sózinde.
Jaqsybaı Samrat,
Dınara Bitikova,
Nurlybek DOSYBAI,
«Egemen Qazaqstan»