Prezıdenttiń baspasóz qyzmeti men «Egemen Qazaqstannyń» birlesken jobasy

25 jyldyń 25 sáti

Jahandaný zamanynda órkenıet jalyna jarmasqan árbir el syrtqy ımıjge tereń mán beredi. Aıryqsha nazar aýdarady. Ondaǵy maqsat – báseke kóshinen qalmaý. Árıne, ımıj eń aldymen, memlekettiń halyqaralyq qoǵamdastyqtaǵy bedelimen ólshenedi. Baǵalaýymen bekıdi. Bul turǵydan kelgende, biz Táýelsizdiktiń 25 jyldyq belesinde asqaraly asýlardy baǵyndyryp, álemge san qyrymyzdan tanyldyq. Oǵan beıbit bastamalarymyz, irgeli ıdeıalarymyz, utymdy ustanymdarymyz – dálel.

 Qazaqstannyń Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymyna tóra­ǵalyqqa saılanýy – halyqaralyq qoǵam­dastyq tarapynan moıyndalýymyz, ımıj qalyptastyrý jolyndaǵy joǵary jetistigimiz.

 Elimizdi bedeldi uıymnyń tóbebıligine kóterý týraly sheshim 2007 jyldyń 30 qarashasy kúni, EQYU-ǵa múshe elder Syrtqy ister mınıstrleriniń Madrıdtegi keńesinde qabyldandy. Arada 3 jyl ótken soń, ıaǵnı 2010 jyldyń 1-2 jeltoqsan kúnderi kúlli álem jurty aıdynymyzdy tasytqan, aıbynymyzdy asyrǵan oqıǵaǵa kýá boldy. Ol – EQYU-nyń Astana Samıti.

Tóbebı deńgeıinde tórge ozǵan el

Senim serpilisi

EQYU – Eýropa, Soltústik Amerıka, Ortalyq Azıa jáne Ońtústik Kavkazdaǵy 56 memlekettiń basyn qosqan jetekshi uıym. Basqadaı aıtqanda, Vladıvostoktan Vankýverge deıingi eýrazıalyq-atlantıkalyq arealdaǵy memleketterdi biriktirgen biregeı qurylym. Onyń basty baǵdary – únqatysý arqyly qaýipsizdik salasyndaǵy túıtkilderdiń túıinin tarqatý jáne ony mámilegerlik, yntymaqtastyq jolymen bekemdeý. Bul – irgeli uıymǵa júkteler mindet úlken, artylar jaýapkershilik zor degen sóz.

Al biz osynaý tegeýrindi qurylymnyń tóraǵalyǵyna qalaı qol jetkizdik? Ortalyq Azıadaǵy, TMD keńistigindegi qazaqtyń darhan dalasynda uıym Samıtin ótkizýge ne yqpal etti? Tóbebılik tizgini qandaı ólshemderge sáıkes senip tapsyryldy?

Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldarynda-aq elimiz «kópjaqty áriptestik» qaǵıdatyn batyl ustandy. Iaǵnı, ultymyzdyń syrtqy saıasattaǵy strategıasynyń ózegi – kópvektorlylyq jáne ashyqtyq. Sol sebepti de, Qazaqstan syrtqy saıasatta jetekshi halyqaralyq uıymdarmen, álemdik derjavalarmen yqylasty yqpaldastyqty damytýdy baǵdarsham etip ala bildi. Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymymen de ózara múddelestikke negizdelgen seriktestikti bekemdeýdi maqsat tutty. EQYU da qýaty jaǵynan dúnıe júzindegi tórtinshi ıadrolyq arsenalǵa ıe, keıin odan óz erkimen bas tartqan jáne bul bas­tamany álem jurtyna barynsha nasıhattaǵan Qazaqstanmen úılesimdi únqatysý ornatýǵa beıil edi. Uıym men Qazaqstan arasyndaǵy mundaı baılanys bir qaraǵanda, Eýropa qaýipsizdiginiń «jańa arhıtektýrasynyń» qurylýyna baǵyttalǵan birden-bir qadam bolyp kórindi.

2003 jyldyń 18 aqpanynda Qazaqstan uıymǵa kóshbasshylyq etýge óz kandıdatýrasyn resmı túrde usyndy. Sol kezde uıymnyń Turaqty keńesiniń Venadaǵy májilisinde elimizdiń bul usynysy alǵash ret habarlanǵan bolatyn. Árıne, mundaıda túrli obektıvti jáne sýbektıvti kedergiler, jekelegen skeptıkalyq pikirler bolatyny anyq. Degenmen, uıymǵa múshe elderdiń basym kópshiligi Qazaqstannyń kandıdatýrasyn qýattady. Ýaqyt ta kóp kúttirgen joq. Syrtqy dıplomatıamyzdyń utqyr júrgizgen kelissózderi óz nátıjesin berdi. Osylaısha, 2007 jyldyń 30 qarashasy kúni damýdyń dańǵyl jolynda serpindi sekiris jasaǵan Qazaqstanǵa Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymyna múshe 56 memleket biraýyzdan qoldaý bildirdi. Osylaısha, Eýropa elimizge tórin usynsa, al biz óz dittegen maqsatymyzǵa jettik. Iaǵnı, Ispanıa astanasy Madrıdte ótken EQYU-ǵa múshe-memleketter Syrtqy ister mınıstrleri keńesiniń otyrysynda Astana ýaqytymen túngi saǵat 1-diń shamasynda Qazaqstan uıymnyń tóraǵalyǵyn jeńip aldy. Bul ýaqytta elimizdiń barlyq aqparat agenttikteri men telearnalary óz jumystaryn aıaqtap, qalyń uıqyda jatqandyqtan, halyq qýanyshty habardy eń alǵash súıinshilep jazǵan «Egemen Qazaqstan» basylymynan oqyp bilgen edi.

Árıne, EQYU-ǵa tóraǵalyq tizginin senimmen tabystaý týraly sheshim – Qazaqstannyń, onyń Kóshbasshysy Nursultan Nazarbaevtyń beıbit­shi­likti, ultaralyq jáne dinaralyq kelisimdi, saıası turaqtylyqty qamtamasyz etken, memleket qurý­dyń jańa tetigin jasaǵan, qoǵamdyq qurylymdy trans­for­masıalaýdyń jáne ekonomıkalyq qatynas­tardyń ózgeshe modelin ornyqtyrǵan saıasatyna berilgen oń baǵa dep tolyq senimmen aıtýǵa bolady.

Eýropalyq odaqqa múshe elderdiń arasynda Qazaqstannyń kandıdatýrasyna qoldaý tanytqan elderdiń qatary qalyń boldy. Biz Germanıa men Ispanıa sekildi eki iri memleketti ǵana mysalǵa keltireıik. 2003 jyl. 6 jeltoqsan. Dál osy kúni «Habar» arnasyna bergen suhbatynda GFR-diń burynǵy kansleri Gerhard Shreder: «Qazaqstan men Germanıanyń halyqaralyq saıasattaǵy kóp másele boıynsha pikirleri úndes. Germanıa Qazaqstannyń EQYU-ǵa tóraǵalyq etý kandıdatýrasyn qoldaıdy», dep málimdegen edi. Keıin de bul eldiń ustanymy ózgergen joq. Ony qazirgi kansler Angela Merkel bastaǵan Úkimet odan ári jalǵastyrdy. Al 2007 jyldyń 10-11 sáýirinde Qazaqstanǵa sapary kezinde Ispanıa úkimetiniń basshysy, EQYU-nyń sol kezdegi İs basyndaǵy tóraǵasy Mıgel Anhel Moratınes: «Ispanıa, EQYU-nyń tóraǵasy retinde, Qazaqstannyń EQYU qyzmetine aıtarlyqtaı úles qosyp otyrǵanyna qurmetpen qaraıdy… Men Qazaqstan EQYU sheńberinde kóp máseleni sheshýge budan keıin de óte úlken úles qosa alady dep esepteımin», degen bolatyn. Ispan jurty Qazaqstan kandıdatýrasynyń qoldaý tabýyna, mine, osylaısha yqpal etip, konstrýktıvti ról atqardy.

Jalpy, bedeldi uıymdaǵy birde-bir áriptesimiz bizdiń tóbebıligimizge kúmán, qabilet-qarymymyzǵa shek keltirgen emes. Bul halyqaralyq qoǵamdastyqtyń Qazaqstannyń kótergen bastamalaryna bergen joǵary baǵasy, jaýapkershilik júgin arqalaı alatynyna kórsetken úlken senimi edi.

Tóraǵalyqtyń tórt tuǵyry

2010 jyl. Bul – Qazaqstan Eýropa tórine kóterilgen ári tóbebılikke jetken jyl. 1 qańtar – jaýapty mısıa bastalǵan kún. Al arada sanaýly kúnder ótkende, ıaǵnı 14 qańtarda Avstrıanyń Vena qalasynda EQYU Turaqty keńesiniń Qazaqstan Respýblıkasynyń uıym tóraǵalyǵyna kirisýine arnalǵan ınaýgýrasıalyq májilisi ótti. Bul kúni Qazaqstannyń uıymǵa tóraǵalyq qyzmetine kirisýine oraı, Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń Úndeýi jarıalandy. Elbasynyń EQYU-ǵa tóbebılik etýdiń elimiz úshin mán-mańyzy kórinis tapqan bul Úndeýi álemniń sán-saltanaty kelisken saraılarynyń biri – Hofbýrgtegi Noıer zalynda Internet jelisi arqyly dúnıe júziniń ár qıyryna tikeleı efırden taralyp jatty. Úndeýdi bedeldi uıymǵa múshe 56 memlekettiń delegasıalary aıryqsha den qoıyp tyńdady.

Memleket basshysy: «Mártebeli qaýym! Qurmetti hanymdar men myrzalar! Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymyndaǵy tóraǵalyqtyń mártebeli mısıasyn Qazaqstan asa zor jaýapkershilik sezimimen qabyldaıdy. Bizdiń elimiz tóraǵalyqty qazirgi zaman tarıhynyń asa kúrdeli bir kezeńinde qolyna alyp otyr», dep bastaǵan edi sózin. Nursultan Nazarbaev, osylaı deı kele, dúnıejúzilik qarjy-ekonomıkalyq daǵdarystyń saldarynan jahandyq qurylymda tektonıkalyq ózgerister oryn alǵanyna, bul úderis áli de aıaǵyna deıin jetpegenine toqtaldy.

«Jappaı qyryp-joıý qarýyn taratpaý rejiminiń daǵdarýy, lańkestik, gýmanıtarlyq jáne ekologıalyq apattar, ashtyq, kedeıshilik, túrli epıdemıalar, energetıka resýrstarynyń azaıýy, ultaralyq jáne dinaralyq qaqtyǵystar – mine, búgingi adamzat órkenıeti dýshar bolyp otyrǵan osyndaı qaterlerdiń tizimin odan ári jalǵastyra berýge bolady. Bularmen kúresý EQYU sıaqty qyzmet aıasy kópqyrly jáne bedeldi ınstıtýttardyń bar kúsh-jigerin jumsaýyn qajet etedi. Sóz joq, álemdik ahýal EQYU-ǵa tóraǵalyq etýshi el retinde Qazaqstannyń aldynda turǵan synaqty kúrdelendire túsedi. Alaıda, búginde EQYU aldyndaǵy sheshilýi tıis eń ózekti túıtkilder bizdiń elimizdiń syrtqy saıasatynyń kún tártibinde árdaıym oryn alýda», dedi Prezıdent.

Budan bólek, Elbasy Úndeý arqyly Qazaqstannyń óz Táýelsizdigin alǵan sátten bastap óńirlik jáne jahandyq qaýipsizdikti nyǵaıtýǵa naqty úlesin qosyp kele jatqandyǵyn, Semeı ıadrolyq polıgonynyń jabylýy, qýaty jóninen álemdegi tórtinshi zymyrandyq-ádrolyq arsenaldan bar tartý, onyń ınfraqurylymyn tolyqtaı joıý elimiz úshin tarıhı sheshim bolǵanyn, jalpy, Qazaqstannyń óńirlik, búkilálemdik ekonomıkalyq úderisterge jaýapty qatysýshy retinde óz rólin tolyqtaı sezinetinin jetkizdi. Qazaqstan qazirgi álemdik qurylymnyń túıindi máselelerinde Shyǵys pen Batystyń arasyn túsinistik arqyly jaqyndastyrýǵa baǵyttalǵan umtylystardy jan-jaqty qoldaıtynyn aıtty.

«EQYU-nyń bolashaǵyn aıqyndaıtyn saýal mynadaı: uıym XXI ǵasyr áleminiń sanalýandyǵyn moıyndaıtyn qurylym retinde boı kórsete ala ma, álde «Venadan Shyǵysqa qaraı» keńistiginen dástúrli Batys daralanyp turatyn, bloktarǵa jiktelgen uıym bolyp qala bere me?» Prezıdent Nursultan Nazarbaev EQYU-nyń Turaqty keńe­si­niń Qazaqstan Respýblıkasynyń uıym tóraǵa­ly­ǵyna kirisýine arnalǵan ınaýgýrasıalyq máji­lisinde sóılegen sózinde osylaı deı kele, uıym qyzmetiniń tıimdiligin jahandyq jańa syn-qaterlerge sáıkestendirip, arttyrý ǵalamshardyń úsh qurlyǵyndaǵy 56 memlekettiń aldynda turǵan aýqymdy mindet ekenin atap kórsetti. Bul rette, EQYU-nyń senim údesinen shyǵý jáne onyń aıasynda búginge deıin atqarylǵan jumystardy belsendi túrde jalǵastyrý úshin elimiz ustanatyn basty qaǵıdatty kópshilikke usyndy. Qazaqstannyń İs basyndaǵy tóraǵalyq uranyn jarıa etti.

«Qazaqstandyq tóraǵalyqtyń urany tórt «T» – «trast» (senim), «tradıshn» (dástúr), «transparen­sı» (ashyqtyq) jáne «tolerans» (tózimdilik) bolady. Birinshisi – bir-birimizge degen bizge asa qajet­ti senimdi bildiredi. Ekinshisi – EQYU-nyń negizgi qa­ǵıdattary men qundylyqtarynan turady. Úshin­shisi – halyqaralyq qarym-qatynastarda «qosar­lanǵan standart» pen «jikteý shekterinen» azat, ba­rynsha ashyqtyq pen transparenttilik. Qaýip­sizdikke tónetin qaýip pen qaterlerdi eńserýde syndarly yntymaqtastyqqa umtylý. Al tórtinshisi – búgingi álemde barǵan saıyn mańyzy artyp otyrǵan mádenıetter men órkenıetter arasyndaǵy únqatysýdy nyǵaıtý jónindegi jahandyq trendtiń kórinis tabýy». Bul – Memleket basshysynyń tórt «T» ustynyna bergen sıpattamasy.

Elbasy, sondaı-aq, Qazaqstan uıymdy damytý máselesiniń negizi bolyp tabylatyn konsen­sýstyq alańdy nyǵaıtýdy jáne keńeıtýdi qaras­ty­ratynyn, İs basyndaǵy tóraǵa retinde aýqym­dy ınstıtýttyń basty qaǵıdalary men qundylyq­taryn berik ustanatynyn atap ótti. Bul oraıda, Nursultan Nazarbaev: «Biz uıymǵa múshe barsha el­diń múddelerine ózara tıimdi sheshimderdi tabý nıe­tin­demiz. Qazaq halqynda «Birlik bolmaı, tirlik bolmas» degen danalyq sóz bar. Bizdiń elimiz XXI ǵasyr­daǵy EQYU-ny onyń aýqymyndaǵy barsha halyqtar úshin demokratıanyń, turaqtylyq pen órkendeýdiń birtutas keńistigi retinde qarastyrady», degen sózimen túıindedi.

Úsh ólshem qalaı tarazylandy?

EQYU-nyń tártibi boıynsha uıymǵa tóraǵalyq – úshtiktiń tóraǵalyǵy. Iaǵnı, İs basyndaǵy, burynǵy jáne bolashaq elder úsh jyl boıyna bul qurylym qyzmetine basshylyq jasap, rettestirip otyrady. Sol joly úshtikke EQYU-ǵa 2009 jylǵy tóraǵa Grekıa, İs basyndaǵy tóraǵa Qazaqstan, sondaı-aq, odan keıingi, ıaǵnı 2011 jylǵy tóraǵa Lıtva kirdi. Jalpy, İs basyndaǵy tóraǵalyq qyzmet EQYU-da 1991 jyly engizilgendikten, Qazaqstan ret sany bo­ıynsha tóbebılikke kóterilgen 20-shy el boldy. Elimiz 2010 jyly tóraǵa el retinde osy úshtiktiń EQYU qyzmetindegi 3 ólshemi boıynsha jumystaryn ár apta saıyn jan-jaqty úılestirip otyrýǵa tyrys­ty. Olar: áskerı-saıası, ekonomıkalyq-ekologıalyq jáne adamı ólshemder.

Uıymǵa qatysýshy elder arasyndaǵy áskerı-saıası yqpaldastyqty nyǵaıtý men olardyń tıimdiligin arttyrý sol kez úshin óte mańyzdy ólshem edi. Bul ólshem qazir de óz mańyzyn joıǵan joq. Sondyqtan, Qazaqstan bul ólshem tóńiregindegi áskerı-saıası aspektilerge tóraǵalyqtan buryn da aıryqsha nazar aýdarǵan bolatyn. Oǵan 2001 jyldyń 11 qyrkúıeginde AQSH-ta, 2008 jyldyń tamyz aıynda Ońtústik Kavkazda bolǵan kúrdeli oqıǵalardan keıin órshı túsken transulttyq sıpattaǵy ekstremızm men terorızm sekildi keri qubylystarǵa, esirtki bıznesine qarsy kúreske erekshe mán berýi dálel bola alady.

Elimizdiń uıymǵa tóraǵalyq etýi Qyrǵyzstandaǵy saıası daǵdaryspen de tuspa-tus keldi, sondaı-aq, Aý­ǵanstandaǵy, TMD aýmaǵynda saqtalyp otyrǵan qaýip­sizdikke qatysty túıtkilderdi tarqatý, Oń­tús­tik Kavkaz ben Prıdnestrove óńirlerinde uzaqqa so­zylǵan janjaldardy beıbit jolmen retteý de Qa­zaq­stan tóraǵalyǵy kezinde júrip jatqan úderister edi.

Áskerı-saıası ólshem tóńireginde elimiz halyqaralyq deńgeıde aýqymdy is-sharalar ótkizýge bastamashylyq tanytty. Máselen, Vena qalasynda 2010 jyldyń 14-16 maýsym kúnderi qaýipsizdik salasynda kezdesetin kúrdeli problemalar qozǵalǵan konferensıaǵa tóraǵalyq etip, onyń aıasynda talqy tarazysyna salynatyn máselelerdiń aýqymyn anaǵurlym keńeıtý jaıy kún tártibine qoıyldy. Bul údeden shyǵa bilgen elimizge halyqaralyq sarapshylar joǵary baǵasyn berdi.

Taǵy bir másele – ol tóraǵalyq sheńberinde Qazaqstannyń «Korfý úderisi» aıasyndaǵy eýro­atlan­tıkalyq jáne eýrazıalyq qaýipsizdikke qatys­ty áskerı-saıası máselelerdi talqylaýdy odan ári jalǵastyrýy jáne ilgeriletýi. Bul rette, qarý-ja­raqqa baqylaý ornatý, qaýipsizdik jáne ózara senim sharalarynyń tetigin kúsheıtý, transulttyq qaýip-qaterlerdiń aldyn alý sekildi máseleler nazarǵa alyndy.

Al ekonomıkalyq-ekologıalyq ólshem aıasynda Qazaqstan EQYU-ǵa múshe elderdiń 18-shi Ekonomıkalyq-ekologıalyq forýmynyń uıymdastyrylýyna uıytqy boldy. Bul jıynda EQYU halyqaralyq júk tasymaldaý tetiginiń tıimdiligin arttyrý, halyqaralyq temir jol kólikteri men avtokólik qatynastary qozǵalystaryn jandandyrý, ol úshin shekaralardan kólik túrlerin ótkizýdiń tártip-erejelerin jeńildetý, bul rette, ony qaýipsizdik talaptarymen qamtamasyz etý, kóliktik-logıstıkalyq salany damytýda ozyq tájirıbeni qoldaný sekildi máseleler keńinen talqylandy. Sondaı-aq, aýqymdy jıyn aıasynda energetıkalyq-ekologıalyq qaýipsizdik, qorshaǵan ortany qorǵaý, Aral máseleleri de nazardan tys qalǵan joq. Máselen, EQYU-nyń Astanadaǵy ortalyǵy men Araldy qutqarý qorynyń atqarýshy dıreksıasy arasynda yntymaqtastyq týraly arnaıy memorandýmǵa qol qoıyldy. Bul memorandýmǵa sáıkes, Araldyń qazaqstandyq bóliginde sýǵa, sondaı-aq, ekologıalyq qaýipsizdikke qatysy bar birlesken mańyzdy jobalardyń basy qaıyryldy.

EQYU-nyń qyzmeti aıasyndaǵy taǵy bir ólshem – adamı nemese gýmanıtarlyq ólshem. Oǵan kiretin máseleler – adamnyń quqyǵy men bostandyǵyn qorǵaý, adam saýdasymen kúresti júzege asyrý, demokratıalyq úderisterdi jandandyrý, sot júıesiniń ádildigi men zańnamalar ústemdigine qatysty tetikterdi nyǵaıtý, dinı kemsitýshiliktiń aldyn alý. Qazaqstan bul baǵytta da aýqymdy jumystar atqardy. Máselen, ulttyq azshylyqtyń quqyqtaryn qorǵaýǵa arnalǵan alǵashqy is-shara Qazaqstan tóraǵalyǵy kezinde ótti. Elimiz bul baǵyttaǵy is-sharalardy tolyǵymen úılestirip otyrýǵa bar kúsh-jigerin jumsady. Bul máselelerdiń barlyǵy jyl boıy, EQYU-nyń Astana Samıtiniń aldynda atqarylǵan aýqymdy jumystarynyń tek bir parasy ǵana edi.

2010 jyl. 3 tamyz. Dál osy kúni EQYU-ǵa múshe elder Syrtqy ister mınıstrleriniń keńesi 1-2 jeltoqsanda uıym Samıtin Astanada ótkizý týraly sheshim qabyldady. Bul da Qazaqstannyń juldyzy jarqyraǵan, bedeli bıiktegen kún edi. Osyǵan sáıkes, 5 tamyz kúni Elbasy Nursultan Nazarbaev arnaıy Málimdeme jasady. «Bul tarıhı sheshim – qazaqstandyq tolaıym tabystardyń abyroıly aıǵaǵy! Búginde Qazaqstan ǵalamdyq qaýipsizdiktiń uıytqysyna, tatýlyq pen turaqtylyqtyń kepiline, beıbitshiliktiń berekeli beldeýine aınaldy. Tórtkúl dúnıege tórelik aıtqan Qazaq eli Azıa jáne TMD memleketteri arasynda tuńǵysh ret bedeldi uıymnyń Samıtin ótkizedi. Qazaq eli buryn-sońdy mundaı bıikke jetken emes», dedi sol kezde Prezıdent.

Nursultan Nazarbaev, ásirese, bedeldi uıymnyń aýqymdy jıyny 11 jyldan beri ótpegenine, al kúrdeli kezeńde bátýáli basqosýdy uıymdastyrý EQYU úshin mańyzdy oqıǵa bolatynyna aıryqsha toqtaldy. «Qabyldanǵan sheshim Qazaqstan halqynyń Táýelsizdik jyldary ishinde qol jetkizgen tabys­taryna halyqaralyq qoǵamdastyqtyń joǵary qurmetiniń belgisi bolyp tabylady. Biz budan elimizdiń EQYU-nyń İs basyndaǵy tóraǵasy qyzmetindegi kúsh-jigerine keń aýqymdy qoldaýdy kóremiz. Uıymdy basqara otyryp, Qazaqstan eýropalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý búginde qurlyqtyq sheńber aýqymynan asyp ketken degen tezısti belsendi túrde usynýmen keledi. Sonyń nátıjesindeı, búginniń ózinde-aq, halyqaralyq qoǵamdastyq eýroatlantıkalyq jáne eýrazıalyq qaýipsizdik kategorıalaryn paıdalanýda», dedi taǵy bir sózinde Prezıdent. Osylaı degen Nursultan Nazarbaev EQYU tóraǵalyǵy barysynda Qazaqstan jańa qaýip-qaterlerge, onyń ishinde terorızm men esirtki tasymalyna qarsy turý, Aýǵanstandaǵy jaǵdaıdy beıbit retteý, Qyrǵyzstandaǵy saıası daǵdarysty negizge ala otyryp, Ortalyq Azıadaǵy qaýipsizdik tetigin, ekonomıkalyq qyzmettestikti nyǵaıtý, ekologıalyq, ásirese, Aral problemasyn sheshýdegi EQYU-nyń rólin kúsheıtý, Qarabaq problemasyn baıypty kelissózder júrgizý arqyly retteý sekildi máselelerdi aıryqsha nazarda ustaǵanyn atap ótti.

Sondaı-aq, aldaǵy Astana Samıti strategıalyq baǵyttar men EQYU damýynyń «jol kartasyn» belgilep berýdi kózdeıtinin, joǵary dárejeli is-shara uıymdy qazirgi ómir shyndyǵyna beıimdeýge jaǵdaı jasaıtynyn, ol álem jurtshylyǵyna EQYU-nyń «Helsınkıden Astanaǵa deıingi» tabys­ty evolúsıasyn pash etetinin jetkizdi.

Elorda rýhy asqaqtaǵan kún

«EQYU-nyń Astanadaǵy Samıti XXI ǵasyrdyń aıaqtalyp kele jatqan onjyldyǵyndaǵy asa iri halyqaralyq oqıǵa retinde tirkelip, táýelsiz Qazaqstan jylnamasyna jarqyn paraq bolyp jazylatyny esh kúmán týǵyzbaıdy». Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń Tóraǵasy Qasym-Jomart Toqaev aýqymdy jıynǵa, mine osylaı baǵa bergen edi. Shynymen de, Astana Samıti – «Qazaq» deıtin Alash balasynyń atyn álemge tanytqan, abyroıyn asqaqtatqan, mereıin ósirgen tarıhı oqıǵa bolǵany kúmánsiz.

2010 jyl. 1 jeltoqsan. Bul – Astanadaǵy Táýelsizdik saraıynda Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymnyń joǵary deńgeıdegi jetinshi samıti óz jumysyn bastaǵan kún. Iá, Astana Samıtiniń ret sany – 7. «7» – qazaq úshin kıeli de qasıetti san. Onyń ústine, 1 jeltoqsan sársenbiniń sátine keldi. Qazaq – óte yrymshyl halyq. Sondyqtan halqymyzdyń mundaı sáıkestikterdi jaqsylyqqa, jaqsy yrymǵa balaýy – qanǵa sińgen qasıet. Al EQYU-ǵa múshe-memleketter basshylarynyń kúrdeli halyqaralyq jaǵdaıda Ystanbuldan keıin araǵa 11 jyl úzilis salyp, uıym samıtin ótkizýi, bul samıttiń qazaq jerinde, Astana tórinde uıymdastyrylýy tegin emes. Bul – Eýrazıa ortasyndaǵy Uly Dala eli abyroıynyń asqaqtaýy.

Sonymen, saǵat tili 9.00-den asqanda Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev bedeldi uıymǵa múshe-memleketterdiń prezıdentterin, úkimet basshylaryn, halyqaralyq uıymdardyń jetekshilerin, keıbir elderdiń memleket basshylary atynan kelgen resmı delegasıa ókilderin, mártebeli meımandardy saltanatty jaǵdaıda ystyq yqylaspen, izgi nıetpen qarsy aldy. Osylaısha, 7 sanynyń qasıetimen kómkerilgen Astana Samıtin ótkizip otyrǵan «shańyraq ıesi» retinde qadirli qonaqtardyń árqaısysyna úlken qurmet kórsetti.

Eýroatlantıkalyq jáne eýrazıalyq aýqymdaǵy kúrdeli, ózekti, mańyzdy máselelerdi talqy tarazysyna salý úshin bul jıynǵa bedeldi uıymǵa múshe 55 memlekettiń jáne 12 seriktes eldiń basshylary, úkimet tóraǵalary, 69 halyqaralyq uıymnyń jetekshileri, 500-ge jýyq úkimettik emes uıymnyń ókilderi, sondaı-aq, samıttegi árbir sátti sol kúıinde, der mezgilinde jahanǵa jáne jalpaq jurtqa jarıa etý úshin dúnıeniń túkpir-túkpirinen 1000-nan astam jýrnalıs jınaldy.

EQYU-nyń úlken mártebege ıe samıtine tóraǵalyq etken Elbasy Nursultan Nazarbaev Astana Samıtine qatysýshylar salamatty oı-nıettiń saltanaty jolynda uıymǵa múshe-elder halyqtarynyń qaýipsizdigi men qaýipsiz bolashaǵy úshin jınalyp otyrǵanyna erekshe toqtaldy. «Bul jol budan 35 jyl buryn bastalǵan bolatyn. Alǵashynda Helsınkı úderisi «Atlantıkadan Oralǵa deıingi» jalpyeýropalyq úı tuǵyrnamasyna arqa súıeı otyryp damyǵan edi. Al EQYU qurylǵannan bastap eýropalyq qaýipsizdik qaǵıdattary «Vankýverden Vladıvostokqa» deıingi keńistikte ornyqty. Qazir úshinshi kezeń bastalyp otyr. Biz «muhıttan muhıtqa deıingi» áldeqaıda aýqymdy koordınattarda qaýipsizdik pen yntymaqtastyqtyń jańa deńgeıine kóshe bastaımyz. Áńgime tórt muhıttyń – Atlant muhıtynan Tynyq muhıtyna deıingi jáne Soltústik muzdy muhıttan Úndi muhıtyna deıingi shekarada birtutas qaýipsizdik keńistigin qalyptastyrý týraly bolyp otyr», dedi óz sózinde Elbasy.

Osylaısha, eýroatlantıkalyq jáne eýrazıa­lyq birtutas jáne ajyraǵysyz qaýipsizdik qaýym­dastyǵyn qalyptastyrýdy, jahandyq qaýipsizdiktegi EQYU-nyń bolashaq perspektıvalaryn talqylaýdy kózdegen Astana Samıti aıasynda eki kún boıy álemdi tolǵandyrǵan kúrdeli máseleler saıasatkerler men sarapshylardyń oı eleginen, syn súzgisinen ótti.

2 jeltoqsan kúni Alash abyroıyn asqaqtatqan Astana Samıti óz máresine jetip, jıyn sońynda Astana Deklarasıasy qabyldandy. Bul Deklarasıa uıymnyń jalpyadamzattyq qaýipsizdikti nyǵaıtý tarıhyndaǵy aıtýly oqıǵa edi. Mańyzdy qujatta uıymǵa qatysýshy árbir memlekettiń qaýipsizdigi barlyq basqa memlekettiń qaýipsizdigimen ajyraǵysyz baılanysty ekendigi, senimsizdikti jáne qaýipsizdik týraly túsinikterdegi qarama-qaıshylyqtardy eńserý úshin EQYU-nyń 3 ólshemi aıasyndaǵy mindetter tolyqtaı oryndalýy qajettigi, al bul joldaǵy túrli syn-qaterlerdi tek birlese jáne kúsh jumyldyra sheshýge bolatyny aıtyldy.

Sonymen, EQYU-nyń Astana Samıti abyroımen aıaqtalyp, tıisti Deklarasıa qabyldanǵanda, saǵat tili túngi 1-den syrǵyp bara jatty. Al mereıli jıynnan keıin jýrnalısermen baspasóz málıhatyn ótkizgen Elbasy óz sózin: «Bizdiń jýrnalıser úshin «qaıyrly tún», al eýropalyq jýrnalıser úshin «qaıyrly kesh» degen qazaqy ázilimen bastaı kele, «Búgin biz búkil qazaq tarıhyndaǵy eń abyroıly beleske shyǵyp turmyz. Qazir ǵana aıaqtalǵan alqaly jıynmen birge, Qazaqstan órkenıet kóshindegi jańa kezeńge aıaq basty. Astana Samıti arqyly uıymnyń aýqymy ǵana emes, saıası sıpaty da aıtarlyqtaı ózgeristerge ushyrady. Biz dúnıege Batys pen Shyǵys nemese tústik pen teriskeı degen kereǵar túsiniktermen emes, endikter men boılyqtar úndesken tutas álem retinde qaraýymyz kerek. Sondyqtan biz búgin Astanada eýroatlantıkalyq jáne eýrazıalyq birtutas qaýipsizdikti qalyptastyrý jolyna qadam bastyq», degen edi.

Budan keıin Elbasy óz oıyn ultymyzdyń myna bir danalyq sózimen sabaqtady: «Dana halqymyzda «kemedeginiń jany bir» degen ulaǵatty sóz bar. Biz urpaǵymyzǵa jarqyn bolashaqty mura etýdi qalasaq, onda ortaq keńistigimizdiń qaýipsizdigin birge oılaǵanymyz jón bolady. Helsınkıden bastalyp, búgin Astana kóginde qalyqtaǵan izgilik rýhy bizdi osyǵan jeteleıdi».

«İzgilik rýhy» uǵymy jaıdan-jaı aıtylmaǵandaı. Sebebi, Eýrazıa júreginde ótken samıtti, uıym qyzmetiniń tamyryna qan júgirtken Qazaqstan tóraǵalyǵyn saralaǵan keıbir álemdik sarapshylar bul tarıhı oqıǵany «Astana rýhy» bıiktegen kún» dep baǵalaǵan edi.

Láıla EDİLQYZY,

«Egemen Qazaqstan»