Áleýmettik jelini qoldanýshylar arasynda zańǵa engizilgen jańa ózgertýler taqyryby belsendi túrde talqylanýda, sebebi endi kez kelgen qazaqstandyqtar ornalasqan jerinde tirkeýden ótýi mindetteldi. Osyǵan baılanysty eger turǵylyqty jerińizde ýaqytyly tirkeýińiz bolmaǵan jaǵdaıda, onda Sizge belgili aqshalaı mólsherde aıyppul salynady.

Osyǵan baılanysty «Qamshy» portaly  Halyk Bank áleýmettik jelidegi paraqshasynda jarıalaǵan tirkeý týrasyndaǵy mańyzdy suraq-jaýaptardy oqyrman nazaryna usynady.

Nelikten Qazaqstanda azamattardyń mindetti tirkelýi qaıta talqylanýda? Onyń zańǵa engizilýi toqtatyldy emes pe?
Ia, toqtatyldy jáne de qaıta bastaldy. Ekstremızmge jáne terorızmge qarsy kúresý maqsatynda qazaqstandyqtardyń turǵylyqty jerinde kelgen ýaqytynan bastap 10 kún ishinde tirkeýden ótýi mindettelýine baılanysty zańǵa engiziletin ózgertýler eń talqyǵa salynǵan máseleniń biri boldy. Qazan aıynyń ortasynda májilis depýtattary quqyq qorǵaýshylar tarapynan kórsetilgen synnan keıin bul ózgertýlerdi engizýden shyn máninde bas tartqan bolatyn. Desek te, bul jańashalandyrý máselesi ózgeriske túsip (biraq dál sol kúıinde janjal týdyrýda) parlamet zańdy qabyldap jáne 22 jeltoqsan kúni prezıdent qol qoıdy. Májilismender bul zańnyń álem boıynsha keń taraǵanyn atap ótip jáne sol tájirıbege súıene otyryp senim bildirip, bul talaptar qajet dep túsindirýde.

Ne ózgeredi?
Endi zań kez kelgen qazaqstandyqtan jańa turǵylyqty jerin aýystyrǵan jaǵdaıda mindetti tirkeýdi talap etedi. Máselen Siz basqa eldi mekenge qonys aýdarsańyz nemese ol jaqta bir aıdan astam ýaqyt bolýdy josparlasańyz; óz qalańyzda tursańyz, biraq tirkeý turǵylyqty jerińizde bolmasa; óz qalańyzda páterdi 30 kúnnen artyq jalǵa alǵyńyz kelse, onda bul máseleniń Sizge de qatysy bar. Jańa turǵylyqty jerińizge kelgen ýaqyttan bastap 10 kún ishinde tirkeýdi rásimdeýińiz qajet bolady, onymen qosa tirkeýden ótý quny 227 teńge. Naqty tirkeýden qaıda ótý buıryǵy áli anyqtalmady, desek te ótken ýaqytta aıtylǵandaı, tirkeýden jańa kelgen turǵylyqty jerińizde ornalasqan Halyqqa qyzmet kórsetý ortalyqtarynda tirkeýden ótetindigi atalyp ótken bolatyn.
Qazaqstan İİM kóshi-qon polısıasy departamenti basshysynyń orynbasary Galına Sarsenovanyń aıtýynsha, buryn tirkeýsiz turý úsh aıdy quraıtyn, endi ol 1 aıǵa deıin qysqartyldy. Sondaı-aq, buryndary tirkeýden ótý zań boıynsha engizilmegen bolatyn. Endi «Mıgrasıa týraly» zańǵa saı, onyń 1-inshi baby «ýaqytsha mekendeý orny jáne ómir súrý» túsinigin beredi, al osy zańnyń 51-inshi baby ýaqytsha mekendeý ornynda tirkelýi mindetteledi.

Ózge qalalardan kelgen stýdentter úshin nemese basqa qalaǵa kelip em alyp jatqan naýqastarǵa qandaı erekshelikter qarastyrǵan?

Eshqandaı erekshelikteri joq: tipti Siz bilim alýǵa, jumys barysy boıynsha issaparmen nemese emdelý úshin kelgen bolsańyz da jáne mekendeý ýaqytyńyz bir aıdan astam ýaqytty quraıtyn bolsa, onda Sizdiń tirkelýińiz mindetteledi.

Al eger maǵan uzaq merzimge týystarym nemese qonaqtar keletin bolsa, onda olar da tirkelýi tıis pe?

 Eger olar bir aıdan kem ýaqytqa keler bolsa tirkelýdiń qajettiligi joq. "Turǵyn úı qatynastary týraly" zańynda týysqandar men qonaqtar ýaqytsha turǵyndar degen túsinik beredi, sondyqtan eger olardyń sapary 30 kúnnen aspasa, sáıkesinshe tirkelmeýge múmkindik beredi. Biraq, olardyń Sizdiń úıińizde bolý merzimi bir aıdan astam ýaqytqa sozylsa, onda jalpyǵa ortaq sharttar mindettele otyryp barlyq tirkeýge qatysty rásimderden ótýi tıis.

Eger men nemese basqa adamdar tirkeýden bas tartatyn bolsa, onda ol úshin qandaı sharalar qoldanady?
Eger Sizde tek bir aı ishinde tirkeýińiz bolmasa polısıa Sizge eskertý jasaýǵa tıis. Kóshi-qon qyzmeti tarapynan bul rette Sizdiń kıim-keshek jınaýyńyzdy, kóshý jáne jańa orynǵa jaılasýyńyzdy eskerip, tek esertý jasaıdy. Desek te, tirkeýden ótpegen ýaqyty 30 kúnnen asqan jaǵdaıda 7 AEK mólsherinde aıyppul salynady. Bul 2017 jyldyń sońyna deıin teńgege shaqqanda 15 883 teńgeni quraıdy. Eger qatelik qaıtalansa aıyppuldyń kólemi 13 AEK (29 479 teńge).

Al, eger men jalǵa berýshi bolsa jáne páterdi jalǵa alýshy bul tártipke baǵynbaı tirkeýden ótpegen jaǵdaıda maǵan aıyppuldy tóleý qajet pe?

 Iá, ákimshilik sanksıasy Sizge de qatysty qoldanylatyn bolady. Jalǵa berýshilerdiń aıyppul kórsetkishi 10 AEK quraıdy, al ol 2017 jyldyń sońyna deıin 22 690 teńge.

Biraq, kóshi-qon polısıasy quqyq buzýshylardy qalaı anyqtaıdy?

Bul týraly ázirge eshteńe belgisiz. Jaqynda kóshi-qon qyzmeti basshysynyń orynbasary Galına Sarsenovadan suhbat alý barysynda bul jáıt boıynsha naqty aqparat bermedi, alaıda, zańǵa tolyqtaı baǵynýdy 2017 jyly 1 aqpannan bastap tekseristi júrgizip, qadaǵalaý bastalady dep sendirdi. Keıinirek İİM bergen málimetterde turǵylyqty jeri boıynsha, sondaı-aq jalǵa alýshylar men jalǵa berýshiler arasynda tirkeý rásimin oryndamaǵandardy jaýapkershilikke tartý 2017 jylǵy 7 qańtardan bastaıtyny anyqtaldy.