«Ratel.kz» saıtynda Ermek Tursynovtyń «Men Altynbekti Pınochet, ol meni Chon Dý Hvan dep ataýshy edi. Iİ Bólim» degen orys tilindegi materıal jaryq kórgen bolatyn. «Qamshy» portaly Altynbek Sársenbaevqa qatysty jazylǵan memýardy (estelikke toly jazba) qazaq tiline aýdaryp, oqyrman nazaryna usynýdy jón sanady. Memýardyń İ bólimin de «Qamshynyń» betinen oqı alasyz, qurmetti oqyrman!

Mormondar mekeninde

Beker kúlesiz. Shynyn aıtaıyn, ish pyspaıtyn jer. Jergilikti halyq dinge qatty senedi. Adamgershilikteri joǵary. Jezókshelikke resmı ruqsat bergen Nevadanyń kórshisi bolsa da ádep pen ar-uıatty joǵary qoıady.

Mormondar mekeniniń tarıhy qan tógýden bastaý alady. Amerıka jerleriniń paıda bolý tarıhy sondaı ǵoı. Ózge jerden kóship kelgender jergilikti halyqqa soǵys ashady, aqyr aıaǵynda shoshondardan jerdi tartyp alyp, kósemderin óltirip, qala salady. Sosyn hram men shirkeýlerdi boı turǵyzady. Kabaktar men keńselerdi de turǵyzýdy umytpaıdy.

Ár jeksenbi saıyn men bólme jaldaǵan úıdiń ıesi Montı meni oıatyp, shirkeýge barýǵa shaqyratyn. Barmasań renjıdi. Qalyń mormondardyń arasynda olardyń poptarynyń aıtqan áńgimesin tyńdap birneshe saǵat boıy otyratynmyn.  Shirkeý basshysy aqıqat joly, kúnáǵa batpaý jaıynda, búkil adamzattyń baıandy baqyty jaıly ýaǵyz aıtyp, «Mormondar kitabynan» úzindi oqyp beretin. Sońyna qaraı jınalǵandardy bir aralap shyǵyp, árqaısysyna bir tilim nan ustatatyn. Hrıstostyń nanyn onyń «bólshegi» retinde úndemesten aýzyma salyp, onyń «qany» retinde sý ishetinmin.

Shyndyǵymdy aıtsam, basynda kún kórisim nashar boldy. Únemdeýge tyrysatynmyn. Mormondar mekeninde durys tamaqtanýǵa qatty kóńil bóledi. Men bolsam, qara dostarymmen birge «Makdonaldste» tamaqtanyp júrdim. Kirimdi shylapshynǵa salyp, qolmen jýatynmyn. Bala kúnimnen unatpaı júrgen pispegen kókenisterdi jeı bastadym. Tipti bir ret baryp aqshaǵa qan tapsyryp keldim. Ondaǵy oıym páteraqysyn tóleý. Qysqasy, kúnimdi áreń kórdim.

Mormondardyń qudaıy maǵan qarasty ma, bilmedim, áıteýir bir kúni qaltalary qalyń, tanys-tamyrlary kóp mormondarmen tanystym. Olar ózderin Áýlıe Hrıstos Iısýstyń sońǵy kúnderi shirkeýiniń ınvestorlarymyz dep tanystyrdy. Maǵan jalǵyz suraq qoıdy – Hrıstosqa qalaı qaraısyń? Men oılanbastan birden ony unatatynymdy aıttym. Onymen kezdesýdi, kórisýdi armandamasam da baǵalaımyn, qurmetteımin. Meniń jaýabymnan keıin olar meniń qolyma Mormondardyń kitabyn ustatty da demalys kúnine kezdesý belgiledi.

Bir apta boıy atalmysh kitaptan bas almadym. Túsinbegen jerlerimdi Montıdan surap otyrdym. Kitaptan esh erekshelik baıqamadym. Kádimgi Bıblıa. Maǵan unaǵany shynshyl mormondardyń kóp áıel alýǵa ruqsat bar eken.

Belgilengen kúni qalanyń syrtyndaǵy úıde kezdesip, shujyqtar qýyrdyq. Resmı emes jaǵdaıda áńgimelesip, men «Qudaıdy taný» degen qysqasha ataýmen áleýmettik rolık túsiretin bolyp kelistik. Áńgimemiz de, jegen shujyǵymyz da kóńilimnen shyqty. Úsh aıdan keıin «Makdonaldsten» tamaqtanýdy qoıdym. Shirkeýge jıi bas suǵatyn boldym. Ondaǵylardy qulaq salyp tyńdaıtyn boldym.

Kútpegen qońyraý

Solaı úsh jyl ótti. Azamattyq alýǵa grın-kart ta tapsyryp, jaqsy aýdannan páter jaldap, juma saıyn blúz tyńdaý úshin «Qara jesir» degen barǵa baratyn boldym. Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini – mormondardyń óz adamyna aınaldym. 1993 jyly telefonym shyryldady. Bul kútpegen qońyraý boldy.  Ol Altynbek bolatyn.

- Eı, qańǵybas, qaıda júrsiń?

Birden qońyraý shalýshy kim ekenin esime túsire almadym. Telefonnan shyqqan daýys ótkenniń jańǵyryǵy sıaqty estildi.

Altynbek araǵa kún salyp qońyraý shala berdi. Óziniń mınıstr bolǵanyn, belgili resýrstardy basqaratynyn, alda úlken ózgerister kútip turǵanyn, janyna senimdi serikter qajettigin, men dál sondaı adam ekendigimdi aıtyp «esiń barda elińdi tap» dep aqyl-keńes aıtty. Boıymda revanshıstiń rýhy oıandy (kek alýǵa, jaýap soqqy jasaýǵa umtylý). Kek alaýy onsyz da tutanyp turǵan bolatyn. Kóp sozbaı shamadanymdy jınadym da taıyp turdym. Qazaqtarǵa.

Mormondar keter kezde janaryma uzaq qarady da jandary ashyp, arqamnan qaǵyp shyǵaryp saldy. Qazaqtar jaıly men bilmegen dúnıeni solar ishteri sezip, bilip turǵandaı boldy.

Altynbek meni qushaq jaıa qarsy aldy. Men kelgenge tipti máz-meıram bolǵandaı.

Men bolsam, qazaqtyń júzin kórgenge bal-bul jaınap júre berdim.

Oıynshylar oıyn ústólinen turmaýy shart

Altynbek jalǵan sóılemepti. Shynymen de mınıstr eken. Baspasóz jáne qoǵamdyq aqparattyń. Bul mınıstrlik sol kezde osylaı atalýshy ma edi? Qaıdan bileıin, ataýyn maýsym saıyn aýystyra beretin qurylym ǵoı...

Mańyzdysy ol emes. Bastysy Altynbek ekiniń biri túgil, mıllıonnyń biri kire bermeıtin «tar keńistikke» joldama aldy. Ol jaqta bári kúrdeli. Utys qory da úlken, báıgege tigeletin de mólsher de qomaqty. Dál búgin qandaı oryntaqqa jaıǵasqanyń da mańyzdy emes. Búgin sen Mádenıet mınıstrisiń, erteń QK-niń hatshysysyń, arǵy kúni vıse-premer, memlekettik hatshy, UQK tóraǵasy orynbasary. Solaı aınalyp kete beredi.

Oıynshylar oıyn ústólinen turmaýy shart. Kartalar úzdiksiz taratylady. Oıynǵa muqıat bolý qajet. Kez kelgen ýaqytta saǵan jalǵan karta ustatyp, ornyńdy bosat deýi múmkin. Bul ótinish bolýy da, buıryq bolýy da ǵajap emes. Qysqasy, kádimgi urys maıdany. Esesine alatyn «enshiń» de táýekel etýge turarlyqtaı.  

Kópten kórmegen jora-joldastarym osyny maǵan aıtýmen, túsindirýmen álek boldy. Alǵashqyda ózge elge oralǵandaı áser aldym. Memlekettik qurylymdyq júıesi jańarǵan jańa Qazaqstan. Tań qalarlyǵy, Altynbek barlyq jerde de negizgi róldi somdaýshylardyń biri boldy. Alynbaıtyn qamal sıaqty esikterdi Altynbek teýip kirip ashyp, ońasha áńgime-dúken qurady dep estidim. Onyń bedeli zor, kóbisi ony muragerlikke basty úmitker sanaıdy, syrttaı «sur kardınal» (tarıhta saıasatta júrgen bedeldi adamdardy solaı ataǵan. Olar ózderi taqqa jaıǵaspasa da sózderi ótimdi bolǵan. Bylaısha aıtqanda, bılikti astyrtyn júrgizgen) deıdi degendi de qulaǵym shaldy. Maǵan qosyp aıtqandaryn sosyn ǵana bildim, alaıda ár ázilde bir shyndyq bary ras.

«Kardınalmen» jolyqtyq. Sóılestik. Altynbek qatty ózgerip ketken. Burynǵy qarapaıymdylyqtan túk qalmaǵan. Balalyqtan da. Búkireıip júretin ol boıyn tiktep alǵan. Salmaqtylyq, baısaldylyq paıda bolǵan. İshki túımelerdi túımelep, ámbebap sheneýniktik kamýfláj kıip alypty. Qarap tursań, sol Altynbek, biraq ol emes. Bir sátke janarynda jasóspirimdik ushqyn paıda bolady da óshedi. Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini, Altynbek «aǵa» atandy. Aǵaǵa saı bolýǵa tyrysty.

Qorshaǵan ortasy áser etpeı qoımady. Jalǵyz júrmeıtin bolǵan. Qasynda qolshoqparlary bar. Olar bastyqtarynyń túshkirgenine de kúlýge daıyn edi. Ondaıǵa shydaý qıyn. Ne kóný kerek, ne ósý kerek. Bireýdiń ol qolynan kelse, bireý shydas bermeıdi. Nátıjesinde, azamatty bılik buzyp tynady. Onyń kesirinen adam ómirbaqı «pýbertantty» (jynystyq pisip-jetilý kezeńi-red.) kezeńde qalyp qoıady.

Ózi bilsin dedim. Unasa, meıli. Óziniń ómiri ǵoı. Oınar, jalyǵar, qoıar. Iyǵynda basy bar dedim. Bastysy ispen shuǵyldaný, sodan keıin qandaı joldy tańdaıdy ózi biledi.

Sodan soń aqyldy adamdardyń maǵan aıtqany bar: bul jerde basqasha bolýy múmkin emes. Qasqyrmen ómir súrseń...

Saıasatkerlerdiń dop tebisi

Men jumysqa kiristim. Televıdenıada. «Qazaqstan» arnasynda «Sport plús» degen baǵdarlama ashtym.  Baǵdarlama reıtıń jınaı bastady.

1997 jyly Altynbek meni «Qazaqstannyń televıdenıasy men radıosy» repýblıkalyq korporasıasynyń bas dırektory etip taǵaıyndady. Atalmysh korporasıaǵa «Qazaqstanmen» qatar «Alataý», «Shalqardyń» radıosy men gazeti, telebaǵdarlamasy kirdi.

Birinshi kezekte bas korpýstaǵy jóndeý jumystaryn qolǵa aldym. Ǵımarattyń sylap-boıalmaǵanyna biraz jyl bolǵan eken. Tipti sońǵy ret qashan bolǵany eshkimniń esinde joq. Bárin aýystyrdyq, tazaladyq. Áktedik. Boıadyq. Óń kirdi.

Baǵdarlamalar kestesin jańarttyq. Jarnama berýshiler kóbeıdi.

Ara-tura Altynbekpen kórisip turdyq... Fýtbol alańynda.

Ólispeı-berispeýshi edi olar: Úkimet Parlamentke, Baspasóz mınıstri basqa mınıstrlikterge qarsy oınaıtyn. Bylaısha aıtqanda, saıası ısteblıshmenttiń (yqpaldy toptar) juldyzdarynyń (men ol kezde tanı qoımaıtyn) qatýysymen ótken prınsıpıaldy machtar bolatyn.

Maǵan kimmen oınaý mańyzdy emes edi. Orystardyń maqaly bar «Monshada bári birdeı» degen.  Men tek keıbireýin esime saqtadym.

Álıhan BAIMENOV, jaqsy oınaıtyn. Oıly. Sarań emes.

Serik QONAQBAEV –  sheber deýge bolady. Alańdaǵy ıntellektýal.

Shárip OMAROV  tabıǵatynan iri deneli, uzyn boıly azamat bolatyn…

Dala jaýyngeri atoı saldy...

ERTİSBAEV unamaıtyn maǵan. Oınaı almaıtyn, qur aıǵaılaıtyn. Pas berý degendi bilmeıdi.  Komandany kózge ilmeıdi. Goldy ózi-aq soqqy keledi. Tyrashtanady. Ondaılardy fýtbolda unatyńqyramaıdy.

Altynbek meni mańyzdy degen machtarǵa ǵana shaqyratyn. Jeńgenderge jeńilgender bir jáshik syra áperip, tegin monshaǵa paratyn.

Ne deımin? Bireýdiń esebinen jıi jýynatynbyz. Syra da ishtik.

Oǵan qyzyq laqap at qoıdym – Pınochet (Aýgý́sto Hosé Ramón Pınochét Ýgárte – Chılıdiń memleket jáne áskerı qaıratkeri). Túrin sondaı susty qylyp jasap alatyn. Ol bolsa meni Chon Dý Hvan (Koreıanyń memleket jáne áskerı qaıratkeri. 1980-88 jyldary Koreıa Respýblıkasynyń prezıdenti) dep ataı bastady.

Bári qalpyna túse bastaǵandaı boldy.

1998 jyly adam túsinip bolmaıtyn oqıǵalar oryn ala bastady.

Aýdarǵan: Jazıra Baıdaly