Álibı Manashtyń feısbýkte birneshe saǵat buryn jarıalaǵan jazbasy qyzý talqyǵa túsýde. Qazirgi qazaq úshin baspana máselesi burynǵydan da ózekti ekendigin bilemiz. Páter jaldap júrgen qazaq óz úıim, óleń tósegim bolsyn dep armandaıdy. Aılyqtan aılyqqa ómir súretin halyqqa «Turǵyn úı qurylys jınaq banki» kómek qolyn soza alady. Bul jarnama sózderi emes, tanystarymyzdan, kórshi-qolańnan estip júrgenimiz. Biri atalmysh bankte esepshot ashyp úlgergen, biri ashýdy josparlap júr. Degenmen sońǵy kezde bank arqyly baspanaly bolý máselesi boıynsha kóptegen suraqtar týyndaýda. Álibıdiń myna jazbasynan keıin jurt kimge senerin bilmeı dal bolyp qaldy. Asyqpaı, aptyqpaı oqyrman nazaryna, eń aldymen, eldi shýlatqan Álibı Manashtyń baspanaǵa qol jetkizý jaıly oqıǵasyn ózgerissiz sol qalpynda nazarǵa usynamyz.

«Esterińizde bolsa, osydan eki jyl aldyn feısbýktaǵy dostardan súıinshi surap «Turǵyn úı qurylys jınaq banki» arqyly páter alǵanymdy qýana jarıalaǵan bolatynmyn. Sol kezde shyn tileýles jandar ózderi páter alǵandaı quttyqtap, bizde sol kúnge jetsek dep nıettengenderi esimde. Bastapqyda baspanaly bolǵanymyzǵa máz bolyp júre berdik. Júre kele sol úı alǵandaǵy saýatsyzdyqpen qol qoıǵan kelisim shartymnyń kóptegen kóleńkeli tustaryn kórip jaǵamdy ustap júrmin.
Alystan emes, ózimniń páter alǵandaǵy máselemdi meılinshe qarapaıym ári túsinikti etip baıandap berýge tyrysaıyn. 
Men mysaly 6 jylda bankiniń «Órken» depozıtine 6 mıllıon aqsha jınadym da, bank maǵan qosymsha 6 mıllıon jáne ózderiniń sharty boıynsha 10 jylǵa 8 paıyz ústemaqymen 2 bólmeli páter alyp berdi. Bylaı qarasańyz, óte ádemi kómek. 
Al endi bank maǵan 6 mıllıon teńge qosyp berdi dedim ǵoı, logıkamen oılasaq bank qaryzǵa bergen 6 mıllonyna ǵana ústemaqy paıyz qosýlary tıis.
Biraq olar ózderiniń bergen 6 mıllıonyna shaqqandaǵy emes, jınaǵan aqshammen qosqandaǵy jalpy 12 mıllıonǵa eseptegendegi paıyzdy qosyp ony 10 jylǵa kóbeıtip beripti. Demek, bastapqyda salǵan óz aqshamdy bankten ústeme paıyzben alyp otyrmyn. Aıtyńyzdarshy ádilettilik pe?

Bank qyzmetkerleriniń túsindirýleri boıynsha meniń salǵan 6 mıllıonym banktiń depozıtinde jatyr da, maǵan bólek 12 mıllıondy qaryzǵa berip otyr. Oý, kókelerim, men ol aqshamdy depozıt qylmaımyn, aq terini kók teri qylmańdar degenime bizdiń banktiń erejesi sondaı dep qutyldy. 
Jaraıdy, oǵan da kóndik. Endi, qaryzymnan erterek qutylý úshin bankige bar tapqan taıanǵanymdy meılinshe kóbirek salyp júrmin. Azaıatyn túri joq. Túsinbegen túıtkilderimdi surap taǵy bardym. Sóıtsem, áli sol 10 jyldyq ústemaqynyń paıyzynyń qaryzynan shyǵa almaı júr ekenmin. 
Kórsetilgen kestedegi sommadan kóp etip tólesem de, kelisimsharttaǵy paıyzdyń sommasy ǵana ózgerip, sáıkesinshe merzimi qysqartýsyz qalady eken. Oǵan qosa, naqty qaryzdyń da bir tıyny azaımaıdy. Eseptep qarap otyrsam bankten alǵan 6 mıllıon qaryzymdy on jyl ishinde taǵy 6 mıllıon qosyp qaıtarady ekenmin.
Sonymen, alǵashynda 12 mıllıonǵa alǵan úıim 18 mıllıon boldy. 
Qarap otyrsańyz bul degen bankterdiń halyqty tonaýy ǵoı?! Bir kem dúnıe, qaıran qazaqty kim tonamaı jatyr deısiń. Aýyzy kúıgen urttap isher, ańqaý elge aramza moldadaı bolǵan bankige sizder de kúıip qalmańyzdar aǵaıyn!»

«Bermeseń, bermeı-aq qoı baspanańdy» deıtin zaman emes qazir. Páter jaldap turý tek júıkeni ǵana emes, qaltany da juqartatyny ras. «Turǵyn úı qurylys jınaq bankine» úmitpen qaraıtyn qazaq qanshama. Álibıdiń jazǵanyna sensek, úmitimiz beker bolmaq. Máseleniń anyq-qanyǵyn bilý úshin, siz ben bizdegi úmit oty sónbesin dep bankke habarlasqan bolatynbyz. Keńesshilerdiń túsindirýi boıynsha, eger azamat qalaǵan esepshot ashyp, oǵan tańdaǵan tarıfi («bastaý», «órken» degendeı) boıynsha birneshe jylda belgilengen somany (qansha jyl, qandaı soma tańdalǵan baǵdarlamaǵa tikeleı baılanysty) aı saıyn turaqty túrde salyp tursa, bank barlyq talap oryndalǵan kezde turǵyn úıge qajet qalǵan somany nesıe arqyly beredi. Mysaly, 3 jyl 3 aıda Bastaý tarıfi boıynsha 3 mıllıon jınadyńyz delik. Turǵyn úı alǵan kezde paıyzdyq ústemeni tek bank bergen aqshaǵa ǵana tóleısiz. Al, eger talapqa saı aı saıyn aqsha quımaı, birde tólep, birde keshiktirip nemese esepshot ashpaı, bankke 3 mıllıon teńgemen birden kelip nesıe surasańyz, bank sizge nesıe mólsherin 6 mıllıon dep belgilep beredi. Sáıkesinshe 6 mıllıonnyń nesıesin tóleısiz. Sebebi «Turǵyn úı qurylys jınaq banki», eń aldymen, ataýynyń ózi aıtyp turǵandaı jınaq banki.

Álibı Manash aqshany qalaı jınady, aı saıyn qalaı tólep turdy álde jınamaı birden quıdy ma degen zańdy suraqtar týyndaıdy. Belgili bolǵandaı, Álibı Manash 6 jyl boıy turaqty túrde aqsha salyp, 6 mıllıon jınamaǵan. «Turǵyn úı qurylys jınaq bankiniń» baspasóz-hatshysy Aıbar Oljaıdyń atalmysh «aldanýǵa» baılanysty bergen jaýaby mynandaı boldy: «Siz postyńyzda 6 jyl jınadym dep shyndyqqa sál janaspaıtyn aqparat taratqandyqtan, Astana fılıalyn ábigerge salýǵa týra keldi. Sizge menedjer habarlasýy qajet. Biraq, jınaý degen 6 mıllıondy nesıe alarǵa 1 aı qalǵanda qotaryp sala salý emes ekenin ózińiz de túsinesiz dep oılaımyn». «Qansha degenmen 6 mln. teńge óziniki emes pe? Nege paıyz qosyp, óz aqshasyn ózine paıyzben bergen» degen feısbýk qoldanýshysynyń suraǵyna Aıbar myrzanyń bergen jaýaby: «Turǵyn úı qurylys jınaq júıesi jabyq sıstema, oǵan syrtqy faktorlar áser etpeıdi. 100 jyl osylaı álemde jumys istep keledi. Sıstemanyń parametrlerin buzbaý kerek, sál buzylsa pıramıdaǵa aınalady da, bankrotqa ushyraıdy. Biz salymshylardyń 435 mlrd.teńgesin jınap otyrmyz. Taza halyqtyń aqshasy. Bir tıynyn jelge ushyrýǵa haqymyz joq».

«Turǵyn úı qurylys jınaq bankine» baılanysty oqıǵanyń osylaı támamdalǵanyna, nesin jasyraıyq, biz de rızamyz. Áıteýir bir kúni banktiń baǵdarlamasy boıynsha turǵyn úıge qol jetkizemin degen qazaqtyń úmiti sónbeıtinine qýanyshtymyz.

Qamshyger: Jazıra Baıdaly