Aıyppul qazirgi turmysta kez kelgen jaǵdaıda kórinis taýyp keledi. Ásirese, kóp kezdesetini kólik pen jol erejesine qatysty. Máselen, kólik júrgizýshi jolda tártip buzyp, apat jasap nemese ózgeni apatty jaǵdaıǵa dýshar etýi ábden múmkin. Bolmasa, jaıaý júrginshi belgilenbegen jerden qıyp ótemin dep ózi zardap shegýi, basqa jaǵdaıda kólik nópirinde júrgizýshilerdi qaterli jaǵdaıǵa májbúrleýi ǵajap emes. Mine, tártip buzýshylyqtyń túbiri.

Búginde kólikke qatysty tártip buzýshylyqtyń keń taraǵan túri – jyldamdyq arttyrý. Osyndaı shekten shyǵýdyń bári aıyppul dep atalatyn tetik arqyly rettelýde. Kóp jaǵdaıda adam ólimi men aýyr jaraqattary tirkelip jatatyndyqtan, resmı túrde jol-kólik oqıǵasy degen ataý berilgenimen, muny qylmyspen teńestirýge bolady. Memleket, alaıda, adam ólimi bolmaǵan jaǵdaıda eskertý jáne jaza retinde aıyppul belgilep, onyń ózine de jeńildikter qarastyryp otyrǵany málim. Bul respýblıkaǵa túgeldeı tán qubylys bolǵandyqtan, osy oraıdaǵy áńgimeni bir ǵana Qyzylorda oblysy mysalynan baǵamdap kórelik. Sonymen, munda 2016 jyly 74 345 ákimshilik is boıynsha 332 570 069 teńge elý paıyzdyq jeńildikpen óndirilgen.

Ákimshilik aıyppuldardy jeńildikpen tóleý múmkindigi jóninde túsindirme jumystary júrgizilip jatqanyna qaramastan, áli de júrgizýshiler men jaıaý júrginshiler tarapynan túsinispeýshilikter týyndaýda. Osy tusta aıyppuldar jóninde taǵy da táptishteý qajet sıaqty. Halyqtan túsetin suraqtarǵa den qoısaq, bul tóńirektegi mynadaı jaılar turǵyndardy tolǵandyrady eken. Solarǵa retimen jaýap berip kóreıik.

Qaı jaǵdaıda ákimshilik aıyppuldy 50 paıyzdyq jeńildikpen tóleýge bolady?

Oblys turǵyndaryna salynǵan ákimshilik aıyppuldy 50 paıyzdyq jeńildikpen tóleý múmkindigi jóninde biri bilse, biri bile bermeıtini ras. Eger polısıa qyzmetkeri sizge qatysty ákimshilik hattamany rásimdeý barysynda, siz kámeletke tolǵan bolsańyz jáne de óz kináńizdi moıyndasańyz, 7 táýlik ishinde salynǵan aıyppuldyń 50 paıyzyn tóleý múmkindigin paıdalana alasyz. Alaıda, júrgizý quqyǵynan aıyrý, ákimshilik qamaý syndy ákimshilik jaza túrleri belgilense, bul jaǵdaıda elý paıyzdyq jeńildik qarastyrylmaǵan.

Mysaly, eger júrgizýshige qatysty qaýipsizdik beldigin taqpaǵany úshin ákimshilik hattama túzilse, oǵan 5 AEK, ıaǵnı 11 345 teńge aıyppul salynady. Osy jaǵdaıda júrgizýshi óz kinásin moıyndap, salynǵan aıyppulmen kelisse, ol aıyppuldyń 50 paıyzyn, ıaǵnı 5 672,5 teńgeni 7 táýlik ishinde tóleýge múmkindigi bar. Polısıa qyzmetkeri ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly hattamanyń kóshirmesimen birge belgilengen úlgidegi túbirtekti júrgizýshige tapsyrady. Bul jerde asa eskeretin jaıt, tólengen túbirtekti júrgizýshi ákimshilik praktıka bólimine tapsyrýy qajet. Kóp jaǵdaılarda turǵyndar bul sharttardy eskermeı, aıaǵynda aıyppul tólemegen bolyp shyǵady. Zań aıasyndaǵy bul sharttar mindetti túrde jasalýy kerek. Túbirtekti polısıa qyzmetkeri tapsyrýy tıis degen uǵym qate. Polıseıdiń odan basqa jumysy da jetip-artylady.

Al eger de quqyq buzýshylyqty polısıa qyzmetkeri emes, avtomatty rejımde jumys atqaratyn arnaıy foto-beıneokameralar anyqtaǵan bolsa, aıyppul tolyǵymen tólenedi. Bul jaǵdaıda 50 paıyzdyq jeńildik qarastyrylmaǵan.

Aıyppuldardy qaıda jáne qalaı tóleýge bolady?

Aıyppuldy tóleýdiń birneshe joly bar. Búgingi tańda aıyppuldy ádettegi kasalardan bólek ekinshi dárejeli bankterdiń termınaldary arqyly tóleýge de bolady. Búdjettik synyptama kody – 2014106, aıyppuldy tóleýge ákimshilik hattama nómiri kerek. Sonymen qatar, aıyppuldy kzelektrondy saıty arqyly da tóleýge bolady.

Egov.kz elektrondy saıty arqyly aıyppuldy tóleý úshin quqyq buzýshynyń JSN-i bolýy tıis. Tólegen soń, tólem paraqshasyn shyǵaryp ala alasyz. Tájirıbede kezdesip júrgendeı, túbirtekti tapsyrýdy umytyp ketýshilik kóp. Sondyqtan, aıyppuldy tólep qana qoımaı, tólengeni jónindegi túbirtekti ótkizý qajet ekendigin taǵy da esterińizge salamyz. Osy suraq kóp jaǵdaılarda túsinispeýshilik týdyrýda.

Buny qoldanystaǵy zańnama talap etedi. Salynǵan ákimshilik aıyppuldy tólegen soń, QR ÁQBtK-de laýazymdy tulǵany habardar etý jóninde kórsetilgen.

Sonymen qatar, túbirtekti poshta arqyly da joldaýǵa bolady. Bastysy qujat ýaqytyly ótkizilýi tıis.

Eger de aıyppul 30 kún merzimde tólenbegen nemese tólengen túbirtek ýaqytyly ótkizilmegen bolsa, erikti tóleý merziminiń ótýine baılanysty ákimshilik  májbúrlep oryndatý maqsatynda qaýly jeke sot oryndaýshylaryna joldanady. Bul jaǵdaıda quqyq buzýshy ózine salynǵan aıyppuldan bólek jeke sot oryndaýshysynyń qyzmetin tóleýge de mindetti bolady, ol – salynǵan aıyppuldyń 25 paıyzy. Budan bólek, ýaqytyly tólemegen jaǵdaıda shet elderge shyǵýda jáne memlekettik qyzmet túrlerin paıdalanýda qıyndyqtar týyndaýy múmkin.

Sondyqtan asyqpaǵan alysqa barady ustanymyna júginseń nemese qatelik ketip qalǵan jaǵdaıda ýaqytyly aıybyńdy azamattyqpen óteseń, kóńiliń toq júretinine kámil senińiz.

Altynbek Ahmetov,

Qyzylorda oblystyq İİD Ákimshilik polısıa basqarmasynyń bastyǵy, polısıa polkovnıgi