Qazaqstan-Qytaı ejelden dos kórshi elder esepteledi. Ásirese 1992 jylǵy 3 qańtarda dıplomatıalyq qatynastar ornaǵannan beri eki eldiń baılanysy kún saıyn kúsheımese, álsiremedi. Eki el arasynda tatý kórshilik, dostyq jáne ár túrli qyzmettestik, saýda-sattyq máseleleri týraly kelisimsharttar da az emes. 
Kelisimsharttardyń Qazaqstan úshin máni – bir-birine shabýyl jasamaý jáne shekara máselesiniń sheshilýi, Shańhaı Yntymaqtastyǵy Uıymy aýqymynda senim sharalarynyń júzege asyrylýy, eki eldiń qyzmettestiginiń strategıalyq baǵyttary boıynsha prınsıpti ýaǵdalastyqtar keshenine qol jetkizý syndy túıinderdi qamtıdy. Endi ne jetpeıdi?
Dese de kózindegi kúlkige emes, kómeskide kómilip jatqan jumbaǵyna úńilgen kóp adam olarǵa sekemmen qaraıdy. Osy oraıda Qytaıdan bizge qaýip-qater bar ma deıtin suraqtyń týýy da ábden múmkin. Endeshe qalaı jaýap beremiz?
Ózderin Shyǵystyń «alyp ajdahasyna» balaıtyn qytaıdyń álem elderimen sanasa bastaǵanyna da biraz jyl boldy. Qytaı syndy alyp kúshtiń oıana bastaýynan álemdegi iri ımperıalardyń ózi alańdap, kórshileriniń jaltaqtap otyratyny da ótirik emes. Ásirese búgingi damý ústindegi Qytaı ekonomıkasy kórshi elderdiń óndirisi men ekonomıkasyn tyǵyryqqa tirep, óziniń ekonomıkalyq basymdylyǵyn kórsetýdi kózdeıdi. Jer sharynyń arǵy betindegi Amerıka qurlyǵynyń ózi olarǵa birde oń qarasa da, birde súzisetin buqa kózdene qalady. Tarpa bas salýdan jáne taısaıdy.
Qytaıdyń kórshilerin áskerı kúshpen jaýlap alǵan tarıhy asa kóp kezdespeıdi. Biraq bul halyq kemeńgerleri Kuń Zynyń (Konfýsıı) «jylyna bir santımetr jyljyp ta jetistikke jetýge bolatynyn» aıtyp ketkenin eskersek, kórshilerimizdiń qazir álemniń ár túkpirinde qytaı qalashyqtaryn («china town») quryp alyp, dúnıejúzi memleketteri ishindegi «óz memleketterin» birtindep kóbeıtýge astyrtyn árekettenip otyrǵanyna kóz jumyp qaraýǵa bolmaıdy.
Osyndaı jaǵdaılardy sarapqa salǵan Qytaı ǵalymdary men saıasatkerleri de ózderiniń Qazaqstandy zertteý obektisi etip otyrǵanyn da jasyrmaıdy. Qazaqstan alǵash táýelsizdik jarıalaǵan kúnniń ózinde-aq qytaıdyń «Qazaqstannyń jalpy jaǵdaıy» atty kitap shyǵaryp, ony ondaǵy qandastarymyzdan buryn zerttep-zerdelep úlgerýi sonyń qarapaıym mysaly.
Qytaıdyń ózge kórshiles memleketterge qaýip tóndiretindeı teorıasyn bar men joqtyń arasynan qarastyrýshy tulǵalar kóp. Bir ǵana mysal aıtar bolsaq kúni búginge deıin oqýlyqtarynda Qazaqstannyń biraz aýmaǵyn ejelgi ózderiniń jeri retinde kartalap, urpaqtar sanasyna sińirip kele jatqanynyń astarynda ne jatqanyn bilý qıyn. Tek Qazaqstan ǵana emes, Qytaıǵa kórshiles ózge elderdiń bárinde de sol qaýip bar. Ásirese jan sany kún sanap artyp bara jatqan qytaılyqtardyń bir mıllıard halyqty ǵana tamaǵy toq, kóılegi kók dárejesinde asyraı alatynyn negizge alsaq, al endigi jerde olardyń irge keńeıtý nemese óz urpaqtaryn jer betine beıbit jolmen tarydaı shashýdan basqa amaly joq ekeni de anyq. Ǵylym-tehnıkalyq úrdistiń shapshań damýy, jumyssyzdar sanynyń eselep kóbeıýi, óndirý men tutynym arasyndaǵy tepe-teńsizdik, komýnıstik júıeniń senimsizdigi, t.b. qazirdiń ózinde-aq ondaǵy qordalanǵan máselelerge aınalǵan. Qytaı úkimetiniń resmı emes deregi boıynsha ondaǵy jumyssyzdar sany 200 mıllıon adamǵa jetken. Munyń ózi Reseıdeı alyp eldiń barlyq halqynan álde qaıda kóp degen sóz. Munshama orasan zor eńbek kúshin Qytaıda ornalastyrýǵa tipten múmkindik te joq.
Burynǵy otarlyq týraly sóz bolǵanda «ózi sary, kózi kók» orystardyń otarlaýyn basty qaýip sanasaq, endi oǵan qara qytaılardyń qateri qosyldy. Qytaıdyń Qazaqstanǵa baılanysty saıasaty Qazaqstan táýelsizdik alǵannan keıin qarqyn ala bastady. Óıtkeni álemniń alyp kúshteri úshin «bos keńistik» nemese «bir kesek maıly etten» óz úlesin alyp qalý árkimniń ózine tıimdi ustanym boldy.
Qytaı memleketi Qazaqstan jáne onymen kórshiles jatqan TMD elderine qaratqan «ishki shapqynshylyǵynyń» alǵashqy ázirligi nemese qytaılardyń nápaqasyn syrttan izdeýdiń synaǵy retinde Shynjańdy «qaýyrt ıgere» bastady. «Qytaı Halyq Respýblıkasy óziniń «Batys bólikti qaýyrt ıgerý» strategıalyq josparyn 2000 jyldan júzege asyra bastaǵan. Qytaıdyń Batys aımaqty (Shyńjandy) qaýyrt ıgerýde eń áýeli basy qytaıdan bastaý alatyn Qara Ertis pen İle ózenderinen jańa kanaldar alyp, iri sý qoımalaryn jasady. Qara Ertis sýynyń jarymyna jýyǵy jońǵar dalasy – Qaramaı munaılyǵyna iri kanalmen buıdalandy. Bizge kiretin ózen sýynyń azaıýy men lastanýy syndy damý barysynda daý týdyrýy múmkin jaǵymsyz faktorlar qalyptasty. Shynjańdy ıgerý saıasaty – ejelgi túrki dalasyn tól ıesine máńgilik joq qylýmen shektelip qana qalmaı, ózine keletin qaýip-qaterdiń aldyn alý úshin shekaralyq aımaqtaryn bekemdeýdi de qamtıdy. Al onda otyrǵan shaǵyn ulttardyń múddesi olar úshin «shybyn shaqqandaı» áser etpeıdi.
Meıli «batys óńir» bolsyn, meıli TMD elderine qaratqan saıasatynda bolsyn olardyń aınalasyna aran ashýynyń da ishki sebepteri kóp: eń bastysy, mamandar boljamy boıynsha qytaı terıtorıasy 1,5 mıllıard adamnyń ǵana ómir súrýin qamtamasyz ete alady eken. Al qazirgi mejede Qytaı halqynyń sany 2 mıllıardqa jetkendigi boljanyp otyr. Bul «tamaǵy toq, kóılegi kók» zamanǵa zar bolarlyq alańdatýshylyq týdyrýda. Osy barystaǵy ekonomıkanyń qarqyndy damýy shıkizat pen otyn-energetıkaǵa degen suranysyn kúrt arttyryp, kóptegen sheshýsiz túıtkilderge muryndyq bolýda.
Qytaıdan keletin qaýiptiń ishinen, ásirese, qytaıdaǵy erler men áıelderdiń arasyndaǵy tabıǵattyń ózi rettep otyratyn sandyq tepe-teńdiktiń buzylýyna da sál qaraýǵa bolmaıdy.
Áýlettiń muragerlerin erler jaǵynan qýalaıtyn dástúrge berik qytaılar «josparly týý» saıasaty boıynsha bir nemese eki ǵana balaly bolǵanda balanyń ul bala bolýyna aıryqsha múddelik tanytýda. Nátıjesinde, ul bala kóbeıip, qyz bala azaıdy. Náreste boıǵa bitken kezdiń ózinde-aq onyń ul-qyzyn aıyryp, kóbiniń ishtegi bala qyz bolsa ony «túsik» etip, kópshiliginiń ul balaly ǵana bolyp jatqany da jasyryn emes.
Qytaı bul saıasatyn júrgize bastaǵanyna da otyz jylǵa tarta ýaqyt boldy. Demek bir úıdiń erke-sholjańy bolǵan, qytaıshyl men-menshil bezbúırek urpaq («qaýipti býdan») atqa minip, el isine aralasa bastady. Olardyń úılený máselesinde de tepe-teńdik buzylyp, erkegi kóp, áıeli az zamanǵa dúp keldi. Erlerinen áıelderi az bolǵan soń «Jer júzindegi áıelderdi ádilettilikpen qaıta bólisý» talabyn qoıatyn «qytaıshyl jańa demokratıa»-nyń da shekesi qyltıdy.
Áýeli, qytaıdaǵy qandastarymyzdyń qara kóz qyzdary osy tragedıanyń alǵashqy qurbandary bolǵanyn da kóz kórip, qulaq estidi. Tolyq emes derek boıynsha qytaıdaǵy qazaqtardan qazirge deıin 10 myńnan astam qaryndasymyz qytaılarǵa kúıeýge shyqqan eken. Ol ol ma, qazaqstandyq qara kózderdiń qytaılarǵa kúıeýge shyǵýy da jıi júz berýde.
Qytaı úkimeti halqynyń sanyn tejeý úshin qansha jerden tyryssa da, endi oǵan eshqandaı tosqaýyl qoıa almaıtynyn jaqsy biledi. Óıtkeni 30 jyldan beri júrgizip kele jatqan halyq sanyn tejeý saıasaty oń nátıje bermedi. Buǵan sońǵy ýaqyttaǵy qytaı medısınasynyń damyǵandyǵynyń nátıjesinde ómir súrý deńgeıiniń óskendigin qosyńyz.
Búginde Qazaqstandaǵy zańdy ári zańsyz mıgranttardyń, kelimsekterdiń sany asa anyq emes. Birneshe jyldyń aldynda Reseı strategıalyq zertteýler ınstıtýty Qazaqstandaǵy qytaılardyń sany 300 myńdy quraıtyndyǵyn habarlap edi. 
Reseılik sarapshylardyń aıtýynsha, qazirgi kezdiń ózinde Reseıdiń Sibir jáne Qıyr shyǵys aımaqtarynda qytaılardyń sany 1 mıllıonǵa jetken. Sondyqtan Reseı úkimeti Sibir ólkesine shet memleketterdegi qandastaryn kóshirip ákelý saıasatyn júzege asyrýda.
Sońǵy jyldary Shyńjańda qazaq mektepteri jabylyp, onda turyp jatqan qazaqtardyń da asımılásıasy tezdeı bastady. Al biz osyǵan oraı qandaı naqty sharalardy qarastyrdyq? Ol jaqtaǵy qazaqtardyń óz tilin, dinin, mádenıetin, dástúrin saqtap qalýy jolynda nendeı jumystardy qolǵa aldyq? Qytaılardyń kirýin, qonystanýyn, qazaq qyzdarymen nekelenýin tejeýdiń qandaı joldaryn qarastyryp jatyrmyz? Buǵan eshkim dáp basyp jaýap bere almaıdy. Indonezıa astanasynda turyp jatqan qytaılar sany 6 mıllıonnan asyp ketip, Indonezıa men Malaızıada qytaılardyń kelýine zań júzinde qatań tyıym salǵan edi.
Eger Qytaıdyń osyndaı demografıalyq tasqynyna qarsy naqtyly shara qoldanbasaq, alpaýyt delinetin Amerıka men Anglıany da jaýlaýǵa nıettengen qalyń qara qytaı jerimizge esh qıyndyqsyz sińip, erteńgi bolashaǵymyzdyń túp tamyryna balta shabady. Búgin ózi ǵana kelip Qazaqstan azamattyǵyn alyp, qarakózdermen nekelesip, jaǵdaıyn jasap alǵan «qytaı kúıeý bala» erteń esin jıǵan kezde ana jaqta qalǵan báıbishesimen qosa, mańqa uldaryn shurqyrata alyp kelse oǵan kim tosqaýyl qoıa alady. Qytaıdaǵy bala týýdy shekteý saıasaty memlekettiń ıesi bolyp otyrǵan han ultyna da jaqpaıdy. Jahandaný zamanynda saıası saýaty ashyla bastaǵan halyqtyń zorlap abort jasatýǵa degen yza-kegi de joq emes. Kópshiligi urpaq kóbeıtip, bazarly úı bolýdy qalaıdy. Óz elinde týdyrmasa ózge elge baryp týǵysy keledi.
Derek kózderiniń málimetine qaraǵanda, sońǵy ýaqyttary Qytaı ǵalymdary da barlyq energetıkalyq qúshterine bir tyqyrdyń taıap kele jatqanyn joqqa shyǵarmaıdy. Sý kózderi tartylyp, orman sırep, jaıylymdar azaıyp, egistik alqaptar ýlanyp, ekologıalyq apat tóne bastaǵanyn ózderi de dabyldatyp jatyr. Qazir Qytaı eli – óz ishine syımaı burqyldap qaınap jatqan qaqpaǵy jabyq qara qazan tárizdes. Túbinde ol báribir tasıdy. Sonda, ol qalaı qaraı quıylady? Qazaqstan men birge álemdi de mazasyzdandyryp otyrǵan osy másele.
Sońǵy jyldary Qytaı úkimeti Qazaqstanmen shekaralas aımaqtaryna halyq tasqynyn aǵytyp jiberip, qytaılyqtardyń kóbeıip, jergilikti qandastarymyzdyń assımılıasıaǵa ushyraýyna oraı jaratty. Shyn máninde biz áskerimizben, qarýdyń kúshimen olardyń aǵynyna qarsy tura almaýymyz múmkin. Alaıda «taý qansha bıik bolǵanmen aspannyń astynda, danyshpan qansha bıik bolǵanmen zańnyń astynda» demekshi, kelimsekter aǵynyn tek zańdy joldarmen ǵana rettep toqtata alamyz. Qytaılardyń «soǵyspaı jaýlaý» saıasatyna «soǵyspaı ǵana» qarsy tura alamyz. Jáne de ár qazaq óz jeriniń shynaıy patrıoty bolǵanda ǵana bul tasqyndy tosýǵa bolady. Kúrkiri kúshti kúnniń jaýyny az bolatyny sıaqty qytaılar ıdeıalyq shabýyldy naıza, qalqan etkenmen týma erligi kem halyq bolǵandyqtan óz saıasatyn ózine qarsy qoldanǵan aqyldy erjúrekterden ólerdeı qorqady.
Japondar ulttyq mentalıtetterin saqtaı otyryp, rýhanı álemine sheteldikterdi boılatpaı, óz aýmaǵyna qonys tepkizbedi, irgesin aýlaq ustady. Qytaı azamattarynyń Japonıada turaqtap qalýyna esh múmkindik joq. Japon azamatyna úılene qalǵan kúnniń ózinde azamatymen qosa elden shyǵaryp jiberedi. 
Qytaıdyń saıasatyna qarsy biz osydan 40-50 jyl burynǵy ońtústik-shyǵys Azıa elderiniń Qytaıǵa qarsy áreketin sabaq etýimiz kerek. Qytaıdan eshqandaı qaýip sezinbegen ońtústik-shyǵys Azıa elderi kóp ýaqyt ótpeı-aq Qytaı yqpalynda qalaı qalǵanyn sezbeı de qaldy. Qazir bizde Qytaıdan keletin qaýipti aıtarlyqtaı sezine almaıtyndar nemese sezingisi kelmeıtinder óte kóp. Qytaı 5 myńjyldyq tarıhynda eshqashan kórshi elderin kúshpen basyp alǵan emes. Aldymen taýarlaryn kirgizip, artynan saýda-sattyqpen barǵan qytaılar turaqtap qalyp, qytaı taýaryna táýeldi etip, sońynda saıası jaǵynan da táýeldi etip otyrǵan. Sonaý Sary ózen boıynan bastalǵan jaýlap alý saıasaty arqyly qazir 9,6 mln. sharshy shaqyrymdy mysyqtabandap baǵyndyrǵan edi. Nátıjesinde qanshama halyqtardy soǵyssyz-aq jer betinen joıyp, qanshamasyn otaryna aınaldyrdy. 
Qazirgi kezde qytaı saýda-sattyǵy kez kelgen qalalarda dáýrendep tur. Qytaı saýdagerleriniń búginderi qazaqty esiginde ustap, uldarymyzdy qul, qyzdarymyzdy kúń ete bastaǵany ersi kórinbeıtin boldy. Kóz úırenip, solardyń quldyǵyna kóndigip bara jatqan túrimiz bar. 
Tipti sońǵy kezderi qytaı jastarynyń Dımashtyń án ónerin kókke kóterýi, Chyń Luń (Djekı Channyń) Astanadaǵy sapary, t.b. oqıǵalar qytaıdy «meıirimdi, baýyrmal» kórsetýge taptyrmas sebep bolǵan syńaıly. Eki jaqqa jaltaqtap júretin eliktegish qazaq jastarynyń arasynda «qytaılyq mahabbat» oıana bastaǵandaı. Qarýly kúshpen nemese zattyq basymdylyqpen jaýlaýǵa qaraǵanda júrekti jaýlaý anaǵurlym qaterli. 
Qytaılyqtardyń endigi bir jaýlaý saıasaty óndiris salalaryna aýyz salýdan kórinedi. Mundaı sharalardy olar memlekettik jáne seriktestikter  ózara kelisim shart júıesimen iske asyrýda. Qazaq jerin jappaı ıgerý naýqanynyń qyzý qarqynmen júrilýine baılanysty, bizdiń el men qytaı arasynda qara altynǵa baılanysty qomaqty kelisimder jasalǵany belgili.
Árıne qytaılyqtar mundaı múmkindikterdi qalt jibermeıdi.
Aqparat kózderiniń málimetine súıensek, búgingi Qazaqstanda 3 myńǵa jýyq qazaq-qytaı birlesken kásiporyndary jumys isteıdi eken. Jaqynda ǵana qytaıdyń 51 iri kásiporynynyń bizben kelisimshartqa otyrǵanyn da eske alyńyz.
Qytaılyqtar Qazaqstan ekonomıkasynyń ishinde munaı-gaz salasynda yqpaldy kúshke aınalyp, jiliktiń maıly basyn ıelep bolǵan. Jer astynda 121 mıllıon tonnaǵa jýyq munaı qory bar Keńqıaq pen Jańajol kenishterin ıgerý, munaı qory 45 pen 65 mıllıon tonna Soltústik Bozashy kenishin ıgerýde qomaqty paıyzǵa qol jetkizgen olar búginderi elimizdegi «Shevronnan» keıingi munaı óndirýshi alpaýytqa aınalǵan. 
Bul ǵana emes Qytaı memlekettik ınvestısıalyq kompanıasy - Qazaqstandaǵy eń úlken munaı-gaz kompanıalarynyń biri — «Mańǵystaý munaıgaz» kompanıasynyń aksıasynyń da basym paıyzyn satyp alǵan.
Qytaıdyń ınvestor-munaıshylarynyń Qyzylorda Oblystyq búdjettiń 90 paıyzyn, Aqtóbe oblysyndaǵy munaıdyń 85 paıyzyn ıemdenip, oıyna ne kelse sony istegen qytaı kompanıalarynyń kún saıyn qara kóbeıtip jatqany da úreı týdyrýda. Mundaı «operasıalardy» oryndaýda Qytaı jaǵy óndiriske óz mamandary men jumys kúshin shekteýsiz mólsherde alyp, jergilikti jumyskerlerdi syltaýyn taýyp syryp tastap otyrǵan. Tipti olardyń ıeligindegi «SNPS-Aqtóbe munaıgaz» kompanıasynda Qazaqstannyń Konstıtýsıasynyń baptary óreskel buzylǵandyǵy týraly da biraz shý bolyp edi.
Táýelsizdik alǵan jyldardan bastap biz Qytaıdyń Shyńjań aýmaǵyna úzdiksiz shıkizat shyǵaryp, esesine olardyń arzanqol turmys zattary men sapasy tómen taýarlaryn talasyp-tarmasa satyp alyp jatyrmyz.
Qazaq jerin qytaılarǵa jalǵa berýdiń de biz oılamaǵan qaýip-qateri kóp. Dala jaıylymyn jaıpaǵan shekirtke apaty sıaqty tabıǵatty aıalaýdy bilmeıtin bul halyq kózine kóringen tirshilik ıesin tek qana qylǵyp juta berýdi, qurtýdy oılaıdy. 
Qashan da ishki esebine myǵym qytaılar ózderine beriletin múmkindikti ýystan shyǵarmaıdy. Qazaqtyń qara altynyn bylaı qoıǵanda, elimizdegi oıynhanalardy salýǵa da qol saldy. QR Úkimeti oıynhanalardy qala syrtyna kóshirý týraly másele kótergende-aq aspan asty eli Qazaqstandaǵy oıynhana, saýyqhana qurylystaryn salýǵa 23 mıllıard dollar bólýge ázirlikterin málimdegeni esimizde.
Olardyń «Shun Tak Holdings Limited» kompanıasy Qapshaǵaıdan jalpy quny 10 mıllıard dollarǵa baǵalanǵan oıyn bıznesine arnalǵan jańa qala qurylysynyń jobasyn jasap shyqty. Osyndaı kelimsekterdiń kásiporyndarynyń esigine eminip, enshi tilegen talaı-talaı qara kózderimizdiń kúndiz baryn saldyryp, túnde aryn aldyryp, aqshanyń arbaýynda, adamnyń aldaýyna júrgenine janyń túrshigedi.
Qandaı jolmen bolmasyn qytaı memleketiniń múddesine tıimdi qandaıda bir sharaǵa Qytaıdyń memlekettik oryndary arnaıy jetekshilik etip, qytaılyqtarǵa shetelden jumys taýyp berýshilerge qytaılyq uıymdar qarjylaı kómektesip otyrady eken.
Qazaqstanǵa Alla Taǵala meılinshe mol tabıǵı baılyq qoryn syılaǵan. Buǵan kórshi otyrǵan Qytaı men Reseı túgili, muhıttyń arǵy betindegi AQSH-tyń ózi qyzyǵýshylqpen qaraıdy, jaqsy qarym-qatynas ustaýǵa tyrysady. Endeshe biz osy múmkindikterdi paıdalana otyryp, saıasat áleminde ózimizdi buldap, múddeli bolǵan isterde ózgelerge sózimizdi ótkizýdiń joldaryn qarastyrýǵa tıispiz.
Osylaısha «Ekonomıkalyq seriktestik», «ekijaqty yntymaqtastyq», «yqpaldastyq» pen «kórshimen tatý-tátti bolý» sıaqty basqa da «asa mańyzdy» máselelerdi jeleý etken «qytaılyq otarlaý saıasaty» qazaqtyń eli men jerine eptep tumsyǵyn tyǵýda.
Biz tanaýymzdy Eýropa men damyǵan Amerıkaǵa qaraı kóterip, «jalǵan mádenıetke» mas bolyp júrgenimizde, irgemizden kirgen «ıt» qazan-aıaǵymyzdy «jalap-juqtap», tórimizdi bylǵaǵysy keledi. Qazaq qonaqty tórine shyǵarsa da tóbesine shyǵarmaǵan halyq.
İrgemizdi qymtaıtyn endigi bir jol – shettegi bes mıllıon qandasymyzdy otanǵa oraltý. Egerde biz Qytaıdaǵy 2 mıllıonǵa jýyqtaǵan qandasymyzdy ákelip úlgere almasaq bolashaǵymyzǵa qatysty, Qytaıǵa qatysty bir kózirimizdi joǵaltqan bolamyz. Óıtkeni sońǵy jyldary Qytaı úkimeti qandastarymyz ornalasqan Shyńjan aımaǵyn jappaı qytaılandyra bastady. Boljamdarǵa qaraǵanda 5-10 jyl ishinde atalǵan jer qytaılanyp bitedi degen josparlary da bar. Osylaısha qazaqtardyń basyn biriktirmeı kezeń-kezeńimen qytaılandyryp, aldymen ondaǵy qandastarymyzdy qytaılandyryp bitken soń, erteń solar arqyly qazaqstan tarapqa óz maqsatyn oryndaýǵa ońaı jol ashý – olardyń basty ustanymy.
Onsyz da aqparat quraldary qazirdiń ózinde ondaǵy qandastar múddesine jat, olardyń rýhyn sóndirip, únin óshiretin óktemdiktiń júrip jatqanyn kúnde aıtýda. Dininen, tilinen aıyrylǵan urpaq erteńgi kúni bizdi tanymaıtyn jatqa – bezbúırekke aınalyp ketýi bek múmkin.
Mundaı qıyn jaǵdaıda shettegi qazaqtardy otanyna oraltýdyń aýadaı qajettiligi aıtpasa da túsinikti. Olardy túp qotara kóshirip almasaq ta quryp-joǵalmaýyna tikeleı yqpal etip, qanatymyzdyń astyna alyp, qaıyrym jasaý – qazaq qandy barlyq azamattyń paryzy ekenin esh umytpaýymyz kerek. 
Jalpy alǵanda «saqtansań saqtaımyn», «kórshińdi ury deme, ózińe óziń saq bol» degen atalar sózin eske alsaq, kórshimizben teń-qatar qatynastar saqtaı otyryp, onyń qaýip-qaterine asa saqtyqpen qaraý qajet. Jáne de ózderin kúsh jaǵynan tylsym, qaterli; jan dúnıesi jaǵynan meıirimdi kórsetýge tyrysyp otyratyn bul halyqtyń asa qorqynyshty emes ekeninde anyq bilgenimiz jón. Sonaý hundar zamanynda ata-babarymyzdan qorqyp «uly qorǵandy» turǵyzǵan, Túrik qaǵanaty zamanynda bizden ólerdeı taıaq jegen, keshegi Ospan batyrdyń ózi 40-50 myń adamyn qyryp salǵan bul halyqtyń osal tustary da kóp. Qazirgi dáýirde olarǵa syrtqy jaýdan kóri ishki jaýlary da kóbeıip, ózge ulttan emes, óz ultynyń zıalylary tarapynan da narazylyq sharalary kóbeıýde. Biraq úndemeı qabatyn ıttiń qaterli bolatyny sıaqty qýlyǵyna quryq boılamaıtyn qytykeńderdiń ishek-qarnynyń ishki qatparynda talaı sumdyqtyń jasyrynyp jatatynynda joqqa shyǵara almaımyz.
Jaqyndaǵy Qytaı tóraǵasynyń málimdemesine sensek, ol: «biz óz jerimizdi eshkimge bermeımiz, eshkimniń jerine de kóz alartpaımyz» degendi aıtty. 
Búgingi eki eldiń saıasattyq ustanymy jaǵynan qaraǵanda tamasha tatýlyq kezeńindemiz dep aıtýǵa bolady. Kórshiniń tatý bolǵanyna ne jetsin. Oıda orys, qyrda qytaı aman bolsyn. Kápir toq bolsa, musylman tynysh. Alla Taǵala kórshilerimizdiń kóńiline kúpirshlik, jamandyq bermesin. El men jerimiz aman, urpaǵymyz baqytty bolsyn!

Jádı SHÁKENULY, 
jazýshy