Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, jýrnalıs Qaınar Oljaı óziniń Facebook paraqshasynda “Qozy kórpesh Baıan sulý” fılmindegi óreskel qatelikterdi tizip berdi.
Alty serıa óte shyqty. Artynda jarty aılyq shý qaldy. Eki jaq talasqa túsken daý qaldy. Al, basqa ne qalsyn?
Jurttyń bári «Qozy Kórpesh – Baıan Sulýdan» baıaǵy «Qyz Jibek» fılminiń áserin kútti. İzdedi. Ony áleýmettik jelide Nazgúl Qojabek qaryndasymyz jaqsy atap ótti. «Ǵabıt Músirepov joq jerde endi qandaı «Qyz Jibek» bolsyn».
Iá, «Qyz Jibek» fılminde keıin turaqty tirkeske aınalǵan sózder kóp edi. Áńgimege bireý ortasynan kıligip ketse «Bekejan myrza, sózdi bóle berdińiz ǵoı» der edik. Osy 2018 jyly 8 qańtarda 60 jasqa tolǵan Ándirjan atty kýrstasymyz jataqhanada qyzdardyń bólmesine kirip: «Jibekjan, qymyzdy qonaqtar ishsin, bizge shaı da jetedi» dep kúldiretin. «Bireýdiń basyna qyzyqqan óz basyn da oılaı júrgeni jón bolar» der edik keı jaǵdaıda. «Qalaýyńyz qasqaldaqtyń qany, ne adamnyń jany emes shyǵar» der edi aýdıtorıada qaljyńdaǵan qyzdar, dep jazady Qaınar Oljaı jelidegi paraqshasynda.
Bir kınodan osynshama teńeý, turaqty tirkes ulttyq til baılyǵyna qosylyp edi.
Al, Baıannyń «Baıanyn» baıandasaq: «Baǵymyzǵa qaraı alatyn baı tabyldy». Qarabaıdyń qyzy týraly aıtqany. «Kúıeýdi tapqan óziń. Qyzdy da óziń tap.» Báıbishesiniń Qarabaıǵa aıtqan sózi. «Úıine shymyldyq qurǵyzyp qoıdyq. Ákel de óziń otyrǵyzyp qoı». Bul da Qaragóz báıbisheniń aýzynan shyǵady. Ne tálim, ne tárbıe bar? Bular – ótkende alǵashqy serıada jurtty shoshytqan Baıannyń ata-anasyna «Qodar unasa ózderiń tıip alyńdaryńnan» degeninen basqa mysaldar.
«Ózińizge tıer dep zorlamańyz». Baıannyń Qodarǵa aıtqany. Qodar Baıannyń qurbysy Talshynǵa birneshe ret «Naısap» deıdi. Qansha Qodar bolsa da qyzǵa ondaı sóz aıtpasa kerek. Basqa teńeýler barshylyq qoı. Iá. Talshyn baıǵustyń estimegeni joq. Qozy da Qodardan qalyspaı oǵan «anturǵan Talshyn» deıdi. Biri jaǵymdy, biri jaǵymsyz eki keıipkerdiń qyzǵa qarata aıtylǵan sózderiniń syıqy osyndaı.
Baıanǵa sheshesi ákesin jamandaǵanda «Qaraqshylarmen ábden áýeıi bolyp aldy» deıdi. Al kerek bolsa! Qarabaı men Qodar jáne onyń qasyndaǵylar áýeıi bolsa qandaı kórinis shyǵaryn kózge elestete berińiz. Serıaldaǵy ár fılmniń basynda «12 jastan asqan balalar kórýine bolady» dep jazylǵan. Oǵan «tek estýlerine bolmaıdy» dep qosqan lázim. Óıtkeni, ananyń aýzynan qyzyna qarata «erkek pen erkek áýeıi» degendi jas balalar estimesin.
Sóılem quraýlarynda byqynaǵan qate júr. Bul serıal til zańynan jurdaı. «Bir óziń attaný kerek». Baıannyń aıtqany. Durysy «attanýyń» shyǵar. «Ondaı oraı ótip ketti» deıdi Qozy. «Oraı» eshqashan ótpeıdi. «Oraı», anyǵynda «oraıy» keledi. Qarabaı «Qodar, qyzymnyń erkin ber» deıdi. Shamasy, «erkine jiber» demek bolǵan. Qodar «Al Qozyny bireýdiń qalyńdyǵyn alyp qashqany úshin jazasyn tartatyn bolady» deıdi.
Ne «Qozy», ne «jazaǵa tartylatyn» bolyp túzelýi kerek edi. «Eger oǵan birdeńe bolsa, meniń tiri bolǵanymnan keregi joq» deıdi Baıan. Durysy «bolǵanymnyń» shyǵar. Qodar Baıanǵa «Bir mahabbattyń otyn jaqqanmen, birin óltiremin dep oılamaısyń ba?» deıdi. Ot ólmeıdi, óshedi. Onyń ústine qurmalas sóılemniń birinshi bóliginde «jaqqan» degen soń, ekinshi bóliginde «óshirip» deýge mindetti.
Qozynyń ákesiniń aǵasy Ájibaı bı syı-sıapatty kórsetip «myna saýǵany báıbishe, ózińizge arnaıy ákeldik» deıdi. «Saýǵany» jaýdy shapqan batyr berip ketetin. Keıde jomarttanǵan tonaýshy tastaıtyn. Al qudalyqqa kelgen ári elge syıly bıdiń «saýǵa» ákelgeni – óz qadirin ózi ketirgeni me? Odan ári mańǵaz Ájibaı bı «Shúrshit sánqoılary qolǵa túse bermeıtin buıym, báıbishe» deıdi. Aıtaıyn degeni «Shúrshit sáńqoılarynyń qolyna túse bermeıtin buıym, báıbishe», ne «Shúrshitte sáńqoılar úshin jasalǵan, qolǵa túse bermeıtin buıym, báıbishe» shyǵar.
Ary qaraı tize berýge altyn ýaqyttaryńyzdy almaıyq. Qazaqsha sózder turmaq oryssha aýdarylǵan sýbtıtrde óreskel qate tur. Qozynyń Baıanǵa aıtqan «tup-tunyq janary, aqqý moıny, shıedeı erni» degeni «chıstymı glazamı, shýbamı kak vıshná, s lebedınoı sheeı» jazylǵan. Nanbasańyzdar, qarap kórińizder, aqyrǵy serıanyń eń sońy osyndaı óreskel qatemen bitken. Shıe tústes ishikti Baıannyń ústinen kóre almadyq. Kóbine qulyn jarǵaqpen júrgen edi. «Gýba» men «shýba» sózderin shatastyrǵanda bizde qate byqyp júretinin orys tildiler de sezsin degenderi shyǵar.
Oryssha sýbtıtr demekshi, onyń paıdasy da tıetin tusy bar. «Tańqy, tańdaý seniki» deıdi Qodar qaraqshylarynyń birine. Anaý qaıdaǵy tańqy, murny aýzyna túsken bireý. Áıteýir orysshasynda ony «kýronosnyı» dep beripti. Shamasy qazaqsha sózden emes, fılmdegi kórinisten jóndese kerek.
Baıan qashyp ketken soń Qarabaı «Estidińder me maǵan bózek etip tur» deıdi. «Bózek» – jergilikti dıalekt sóz. Jalpy ultqa arnalǵan fılmde ondaı azǵana aımaq túsinetin dıalekt bolmaǵany abzal.
Qozy men Baıan biri jıren qasqamen, biri aqbozben qashyp kele jatqanda Qozynyń aty jyǵylady. Qozy «kúreń atym-aı, munyń ne?» dep kúıinedi. Kúreń men jırendi ajyrata almaǵan ańǵal bala ma sonsha? Sol atyna qarap «Eger kókte arǵymaqtarǵa oryn bolsa, sonda kezdeserimizge senemin» dep tolǵanady. Mynaý Baıanǵa da arnamaǵan sózi ǵoı. Sosyn Baıanǵa qarap «jiligi úzilip ketipti» deıdi. Jilik úzilmeıdi, synady. Óıtkeni, ol bir súıek, birneshe súıek jalǵasqan omyrtqa nemese moıyn úziledi.
«Saǵan tikken shańyraqty» deıdi Qarabaı Qodarǵa. Shańyraqty kóteredi. Otaýdy tigedi. Qursynshy. Endi qazaq tilinde múlde joq «jańalyqtarǵa» keleıik.
«Osyndaı adamsyzdyq bolar ma eken» dep Qodarǵa zekiredi Qarabaı. Qalyń kórermenniń de kúıinip otyrǵany sol «adamsyzdyq» qoı. Qarabaıǵa qarata báıbishe «bul seniń abyroıyńa jat» deıdi. Endi fılmdi túsirgenderge týra osylaı aıtylsa, qalaı bolar edi?
Bári qulaqqa túrpideı tıgen sózderdiń arasynda bir durysy bar eken. Taptyq. Tek estir kisi bolsa. Qodar Qarabaıǵa qarata: «Seniń qyzyńnyń kúıeýi bar. Ol eki ret baıǵa tımeıdi» deıdi. Bárekeldi Qodar!
“Osynshama qateni Ulttyq arnanyń bas redaktory Qaınar Oljaı teleserıal efırge berilgenshe nege teksermegen?” dersizder. Ol týraly aıta jatarmyz. Oǵan deıin ulttyq jadyǵa qaıshy tustaryn sóz eteıik.
