«...Aqmeshitke ketip barasyń, oryssha oqıtyn bolasyń. Ústińe orystardyń kıimin kıgizedi, sosyn qazaqqa uqsamaıtyn bolasyń, oryssha sóılep, orys bolyp ketesiń. Meniń bolashaǵym týraly bul aıtylǵandar janyma qatty batty. Endi ákeme Aqmeshitke oqýǵa jibermeýin surap, jalyna bastadym. Orys bolǵym kelmeıdi, — dedim».
Bul — ısi túrkige esimi málim Mustafa Shoqaıdyń sózi. Mustafa sózin mysalǵa alýymyzdyń sebebin sál keıinirek...
1916 jyly Patsha aǵzamnyń qazaqtan soldat alýǵa buıryq shyǵarǵany málim. Arǵy jaǵy aıtpasa da belgili. Jarlyqty jaqatpaǵan alash balasy tegis atqa qondy. El ishi dúrbeleńge ulasyp, túrli tolqýlar qylań berdi. Sol oqıǵadan jeldeı júıtkip jıyrma bes jyl ótkende, qarıa tarıhtyń taýsynshaq kúntizbesi 1941 jyldy kórsetip turdy. Isi qazaq balasy JAPPAI MAIDANǴA suranyp jatty. Endi salystyryp kórelik. Ǵasyr emes, ne bary eki múshel JIYRMA BES JYL. Alǵashynda aq patshanyń jarlyǵyna qarsy bolǵan QAZAQTYŃ munysy qaı sasqany dersiń. (Fashısik Germanıa dúnıege ólim búrikse, qalaı ǵana qarap turmaq dep aqtaıtyndar da tabylar. Kúdigińiz oryndy. Biraq biz aıtqymyz kelgen máseleniń mánisi bul emes edi). Qysqasy, keńestik júıe jıyrma bes jyldyń bederinde qazaqtyń ishki tabıǵatyn tolyǵymen ózgertip, taǵdyryn basqa tarapqa salyp úlgergen eken. Al oılanaıyq. Baǵanaǵy (joǵarydaǵy) aspanǵa shapshyǵan asaý minez ben qaınaǵan ishki qaırat qaıda ketti? Qal-qaderimshe túsindirip bermekke talaptanyp kóreıin. QAZAQTYŃ 1916 jylǵy aq patsha jarlyǵyna qarsy bolýynyń basty sebebi biz oılaǵandaı «oqymaǵandyǵy» emes, ORYSTY BÓTEN sanaǵan ımýnıtetiniń kúshtiligi edi. SOL DÁÝİRDE «NE ÚSHİN ORYSTYŃ PATSHASY ÚSHİN QAN TÓGÝİM KEREK EDİ?» degen kirpıaz suraq ár qazaq balasynyń kómeıinde menmundalap turdy.
Bala Mustafanyń da «orys bolǵym kelmeıdi» dep alańdaýynyń astarynda nendeı qudiret jatqandyǵyn endi túsingen shyǵarsyz.
Qaıyra aıtýǵa májbúrmiz. Qazaqty búı dep sóıletip, bulaısha qarsylyq qylýǵa ıtermelegen QANDAǴY QYZYLKÚREŃ IMÝNITETİNİŃ KÚSHTİLİGİ EDİ. Bul eshqandaı da alash balasyn orysqa qarsy qoıyp, arasyna ala mysyq júgirtý saıasaty emes. Bar bolǵany ERKİNDİK pen ELDİK uǵymynyń ár qazaq keýdesinde taıdaı týlap ótkendigin tarıh tozańynan arshyp alyp túsindirý ǵana. Buǵan tómendegi jalǵyz shýmaq QAZAQTYŃ QARA ÓLEŃİ jaýap bola alady.
Oı da kóp, ýaıym da kóp oılaı berseń,
Oı da joq, ýaıym da joq oınaı berseń.
ERKİŃNEN, ELDİGİŃNEN NE QALADY,
ÁRKİMNİŃ AIDAÝYNA QOIDAI KÓNSEŃ.
Ondyqqa tıgen oımaqtaı ǵana oqshaý sóz. Ómirdiń ózinen týǵan osy bir ǵazaldy baba tanymy ár perzentine boıtumaryndaı saqtasyn dep ESKERTKENİ shyǵar...
Yqylas Ojaıuly
