Úsh býynmen úndestik

Unatady shyńǵa kóńil shyrqaýdy,

Taýlary joq tóbemizden bult aýdy.

Tolaǵaı bop týylmadym, átteń-aı,

Atyraýǵa áketer em bir taýdy…

Tabyl Dosymov.

Qazir Tabyl Dosymovtyń áserli ánderi men ádemi áýeni barshaǵa belgili. Kólikke mine qalsań, onyń qońyr úni asqaqtap turady. Jaı asqaqtap qana turmaıdy, sol kóliktiń júrgizýshisi belgili bardtyń jaǵymdy daýsy estilip jatqan uıashyqtyń ishine kirip kete jazdap, eminip otyrady. Al san túrli sazben jemdeıtin «súlikqarasyn» saýyrynan sıpap, sahnaǵa shyǵa kelgen Tabyldyń taýdaı beınesi kógildir ekran­nan ár kóringen saıyn úlken-kishi bir eleń­desip qalady. Ony ómirinde kórmegenderdiń ózi atyna ábden qanyq. Olar qazaqtyń ǵajaıyp ónerpazynyń ózgeshe órilgen ónegeli ómirbaıanyn jiliktep turyp taldaıdy. Tipti, eńseli keńselerde esik pen tórdeı kabıneti bar keıbir kósheli kisiler Tabyldyń ánderi jazylǵan dıskini arnaıy taptyryp alyp, manaýrap tyńdap otyrǵa­nyn talaı kórdik. Eń bastysy, ony anaý-mynaýdy ońaılyqpen moıyndamaıtyn, eresek qalamgerlerge eskiniń kózi dep qaraıtyn búgingi jastar jaǵy jaqsy biledi. Halyqtyq dástúrden nár alǵan aıbar­ly aǵa býynǵa, eki dáýir almasqan óliara kezeńde ósip-jetilgen órshil óz býynyna jáne áleýmettik jelige kindigi baılanǵan kirpıaz ári kesirleý keıingi býynǵa birdeı qadirli bolý shyǵarmashylyq adamynyń báriniń birdeı mańdaıyna jazylmasa kerek. Demek, ol úsh urpaqtyń da suranysyna jaýap beretin surapyl óner ıesi boldy degen sóz. Búginde búkil qoǵamdy Tabyldyń áni terbetip tur.

Aldymen úsh urpaqty túgeldep boldyq. Endi taǵy bir úshtikke toqtalaıyq. Tabyl­dyń qońyr úni astananyń aspanynda qalyq­taǵan sátte men ózim óte jaqsy bile­tin úsh jigitti qatar oılap otyram. Baýyr­jan Úsenov, Ámirjan Qosanov, Tabyl Dosymov… Úsheýi de biz stýdent bolǵan jyldarda QazGÝ-diń Jýrnalısıka fakýl­tetinde oqydy. Bular birinen-biri ótken teńdessiz talanttar edi. Bir-birin erekshe qadirleıtin. Úsheýi de aqyn, úsheýi de sazger, úsheýi de ánshi… Qazir oılap qara­saq, osy úsheýiniń de bard aqyn atanýǵa múmkindigi bolǵan eken. Bard ánderi dep júrgenimiz avtorlyq ánder dep sanasaq, ózderi sóz jazyp, ózderi án shyǵaryp, ózderi oryndap, búkil qalashyqtyń yqylasyna bólengen bulardy bóle-jarý ońaı emes-ti. Kórkem kelbeti, kúmis kúlkisi, sulý murty sal-serilerdi eske salatyn Baýyrjandy ádette aq domby­rasyz kózge elestetý qıyn bolǵanymen, ol gıtara tartqanda da ónerdiń bıigine birge órlegen eki dosynan esh kem túspeıtin edi. Bul úsheýi besinshi jataqhananyń besinshi qabatynyń balko­nynda turyp, áýelete án salǵanda, QazGÝ qalashyǵynyń ábden oqý ótip ketken turǵyndary qulaqtaryn tige qalatyn. Sálden soń búkil jataqhananyń ul-qyzdary jypyrlap balkonǵa shyǵyp, symǵa qonǵan qustardaı tizilip turar edi. Sol turǵannan mol turady…

Árıne, sol tustaǵy jýrfaktyń bar baılyǵy osy úsh-aq ánshi eken dep oılap qalmańyz. Syrshyl sazger, qalyń jurtqa tanymal birneshe ánniń avtory Bekjigit Serdáli, gıtara men mıkrofon ustasa arqasy qozyp ketetin Serik Janbolat, sol ekeýine qosylyp, ekinshi, úshinshi daýystyń qaısysy oń jambasyna kelse, soǵan sáıkes áýendete jóneletin Nurym Erǵa­lıev, qońyr daýsyna kásibı ánshilerdiń ózi qyzyǵatyn Amantaı Shárip, búkil qalashyqtyń jigit-jeleńin tamsandyryp, úzildirip án salatyn Aıǵanym Musaevalar besinshi jataqhananyń kórki edi. Ony aıtasyń, jataqhananyń balkony túgili, KazGÝ-gradtyń at shaptyrym aýmaǵy tar­lyq etken soń sonaý nemis jerine baryp, áýeli Oder ózeniniń jaǵasynda, sosyn Berlındi jańǵyrtyp án salǵan ınterna­sıonal ánshi Muratbek Toqtaǵazınge de talaı adam qol soqqan… Jýrfaktyń jyn qýǵan aqyndary osy sapar jóninde «Bul kúnde senderge de jarasypty án, Tóske ozyp, talaı balam dara shyqqan. Muratbek GDR-da án shyrqaǵan, Aıǵanym aspaı júr ǵoı qalashyqtan», – dep jyrlaǵan-dy.

Biraq osy ár túrli baǵyttaǵy áýesqoı ánshilerdiń bári aldyńǵy aıtylǵan úrkerdeı úsheýdiń aldynda bas ıedi. Sol úsheýdiń ishinde ónerde baǵy janǵany Tabyl ǵana boldy. Óz taǵdyry jóninde «Búırek týraly jyr» degen azaly rekvıem jazǵan Baýyrjan otyz bir jasynda ómirmen erte qoshtasty. Onyń ánderi tolyq saqtalmady, beınelik-dybystyq jazbalary da asa kóp emes. Eki tilde emin-erkin án shyrqaı beretin Ámirjan kóp uzamaı lırıkalyq áýennen saıası áýenge tez aýysyp ketti. Saıasat sahnasyndaǵy shymyldyqtyń bergi jaǵynan da, arǵy jaǵynan da jıi kórindi. Sóıtip, Tabyl áleýetti áriptesterinen qara úzip, jyr áleminde jalǵyz shapty. Bulaı bolatyn jóni de bar edi. El uǵymyndaǵy bardtyń beınesine Tabyldyń eshkimge uqsamaıtyn óreli óneri úılese ketti. Bir qaraǵanda sál ǵana qarlyǵyńqy kórinetin qýatty qońyr daýys, áýezdi áýen qazaqtyń óz Okýdjavasy, óz Vysoskııi ósip-jetilgenin barsha jurtqa áıgilep turdy. Onyń ústine qoǵamnyń qoıasyn aqtaryp, ulttyń serti men dertin qatar jyrlap, bardtyqtyń bıigine erkin shyqty. Sonymen qatar, ol adam balasynda asa sırek kezdesetin ıýmorlyq sezimge ıe bolatyn. Onyń jeńil ájýasy da, tereń ıronıasy da óte sátti shyǵatyn. Al bul bard shyǵarma­shylyǵyn árleı túsetin talaptyń biri edi. Otyz-qyryq jyl boıy jalpaq jurtty áserli áýezimen áldılegen Qorabaı Esenov­ten soń múlde jańa baǵyt ustanǵan ǵalamat daryndy bard ánshi ózi «Súlik­qara» dep ataı­tyn gıtarasyn qolǵa alyp, úlkendi-kishili qazaq kórermeniniń júregin jaý­laýǵa keldi.

Búginde asa tanymal bard-ánshige aınalǵan Tabyl Dosymovtyń jyrlarynda kádimgi taýdyń obrazy erekshe oryn alady. Taýy joq aımaqta ósken ol «obany adyrdaı, adyrdy tóbedeı, tóbeni taýdaı» kórip tebirenedi. Taýsyz ǵumyr keship jat­qan Atyraýda júrip, Alataýdyń asqaq shyń­daryn saǵynady. Aqyry, taý ańsaǵan Tabyl óz taýyn, al taýy ony izdep tapty. Tapty da, bardty taýdaı tulǵaǵa aınal­dyrdy. Basqa taýlardan ereksheligi bul – jańa túzilgen jas taý, ǵasyrlar almasqan saıyn bıikteı beretin alyp taý, oqta-tekte janartaýlary atqylap turatyn tentek taý…

Úsh býyndy úndestirgen Tabyl áıgili Murat aqynnyń Úshqıany – maıly qıan, qandy qıan, shańdy qıandy armansyz sharlady. Atyraý, Mańǵystaý jáne Almatyny óz úsh qıanyna aınaldyrǵan bard ánshi óz taýyn týyp-ósken altyn besigine baıaǵyda-aq kóshirip aldy. Alataý­dyń baýraıynda, Kóktóbeniń basynda, Shymbulaqtyń bıiginde júrgenderdiń bári jappaı ánderin shyrqasa, sol taýdyń Denderdiń jazyq dalasyna qonys tepkeni emeı nemene?! Demek, taý kóshirý úshin Tolaǵaı bolý da mindetti emes eken ǵoı…

«Áýbákir, Borá, Arman-dy…»

Tartyspaı-aq Gamzatovtaı kókemmen,

Taý uly emes, qyr uly bop ótem men.

Osy qyrda tóbeshikteı analar,

Dúnıege taýdaı uldar ákelgen…

Tabyl Dosymov.

Áýbákir, Borá, Arman… Qazir dańqy shyqqan Tabyldy barsha jurt biledi. Al bir kezde ol aldymen osy úsheýiniń ǵana Tabyly edi. Sondyqtan Tabyldyń bul óleńin sol úsheýinen bastaýynda erekshe mán bar.  Úsheýi de aqyn dostaryn únemi aıalaý­men boldy. Bári de keıin shyǵarmashylyq qýaty myqty, talantty qalamgerlerge aınaldy. On jeti jasynda oıly óleńimen, alapat arynymen jurtshylyqty eleń etkizgen Áýbákir Smaıyl keıin qazaq poezıasynda ózindik orny bar aqyn boldy. Júırik jýrnalıs Arman Sqabyluly uzaq jyl «Habar» agenttiginde qyzmet istedi. «Elarna» telearnasyn basqardy. Qatar­daǵy tilshiden mass-medıa maıtalmanyna deıingi jemisti joldan ótti. Al Borá… O, Borá taqyryby – óte kúrdeli taqyryp… Borá degenimiz – balyq pen halyqtyń taǵdyryn qatar oılaıtyn tanymal jýrna­lıst Bolatbek Qojan. Araldyń arlany, teńizdiń tarlany… Aýyq-aýyq aq sazandy ańsaıdy-aý deımin, Almatynyń irgesindegi prýdhozǵa apta saıyn baryp, qýattanyp keletin. Buryn jerdiń jaıyn jyrlady, qazir dinniń dińgegin tiktep júr. İlgeride «Habardan» túspeıtin Borá qazir habarsyz ketti. Tabyldyń eń jaqyn dostary osylar edi.

Aqyn Tabyldyń osy taraýdyń ustynyn qurap turǵan óleń shýmaǵy mynadaı bolatyn: «Almaty basta men úshin, Áýbá­kir, Borá, Arman-dy, Serikbek, Qultesh, Jumabaı, Qaldar bop sosyn jalǵandy…».  Alǵash atalǵan úshtikten keıingiler de osal emes. Serik Janbolat, Qultóleý Muqash, Jumabaı Qulıev, Qaldarhan Qambar… Áıtse de, aldyńǵy úsheýdi Tabyldyń jany­na jaqyn taǵy bir úsh qıany deýge bola­tyn-dy. Bir toıda Tabyl eptep sabyr­syzdyq kórsetip, «ýdalenıege» shyǵyp ketkende, qansha adamnyń ishinen Arman ǵana toı ıeleriniń aldyna baryp, «Bir jolǵa kirsinshi..», – dep Tolaǵaıǵa saýǵa sura­ǵanyn kórgenbiz. Aqyry bul bitim­gershilik mısıasy shynashaqtaı Arman­nyń taý tulǵaly Tabyldy záýlim zalǵa qaıta alyp kelýimen aıaqtaldy. Al Áýbákir aqyn dosy ómirden ótkende: «Tabyldyń taǵylymy sol – bizdiń shynaıy beınemizdiń qandaı ekenin kórsetip ketkeninde. Keıde oılaımyn, osy Tabyl emes, biz ólip qalǵandaımyz…», – dep kúńirene syr aqtardy. Bulaı jazý úshin de erekshe erlik, jomart júrek, márt minez kerek.

Taýǵa qumar Tabyldyń Alataý bókterindegi alǵashqy shyǵarmashylyq ortasy osylar boldy. Solardyń arasynda jarty nandy bólip jep, jalǵyz qurtty jaryp jep júrip jetildi. Oǵan etene jaqyn jigitterdiń biri – Qultesh-Qulan-Qultó­leýdiń áıgili «Áli týmaǵan ulyma» degen óleńi – osy kezeńniń jemisi. Bul óleń «Zymy­ran ýaqyt sezdirip kúshtiligin, Balalyqtyń kelmeske ushty kúni. Ómirge áli kelmegen – eń qyzyǵy, Ulym meniń esime tústi búgin!», – degen epıgrafpen bastala­tyn. Janyn da, tánin de shabyt ábden shaıqap tastaǵan súrboıdaq Qultóleý joq perzentimen syrlasady («Ulym meniń, kekili jelbiregen, Senbisiń armandaǵy óndir óleń?»), syrlasqanyń ne, onymen kádimgideı erkekshe sóılesedi («Ákeń ázir mahabbat meıramynda, Serilikten – sergeldeń…Júr sendelip»), ómirge kelmegen bel balasyna ázil aıtyp, onyń naǵashy jurtyn túgeldep qoıýdy da umytpaıdy («Mamań kim osy seniń?! (Ózime belgi­sizdeý), – Árıne, sen bilmeısiń…»). Sol Qul­tóleýdiń kópten kútken uly jýrfak­taǵy Tabyl dáýirinde dúnıege keldi. Kóz ashqaly kórgen-baqqany ákesiniń joldas­tary boldy. Olardyń arasynda únemi taýdaı bolyp Tabyl otyrdy. Osylardan birdeńe juqqan shyǵar, Mıras Qultóleý­uly Muqash jastyǵyna qaramastan óz býynyna óte qadirli jýrnalıs-jazýshy bolyp qalyptasty. Búginde Aqparat jáne komýnıkasıalar mınıstriniń keńesshisi bolyp qyzmet isteıdi.

Tabyldy alǵash qashan kórip edik ózi? Bular bizden bir jyl keıin oqýǵa tústi. Biz ekinshi kýrsqa ótip, sońymyzdan kýrs ergenine qýandyq. Teteles kýrspen tabys­qanyna olar da máz boldy. Jýrfaktyń búkil stýdenti bir-birimen tonnyń ishki baýyndaı aralasady. Bul – bólmemizge ár soqqan saıyn kárin tóge keletin túsi sýyq Aıbas Syzdyqovtyń ornyna týmysynan demokrat Ermurat Bapı stýdentter keńesiniń tóraǵasy bolyp saılanyp, besinshi jataqhananyń jylymyq kezeńi bastalǵan tus.

Bizdiń jýrfakta bári bar edi. Tek bard-aqyn joq edi. Tabyl jýrfakqa keldi de, sonyń ornyn toltyrdy. Ózi – aqyn, ózi – sazger, ózi – ánshi. Besinshi jataqhanaǵa kire sala bard aqyn bolyp ketken joq, árıne, birte-birte qalyptasty. Tompıǵan qara bala edi. Sóılegende azdap qana tutyqqandaı bolatyn. Bir ǵajaby, án aıtqanda jańaǵy tutyqqany múlde bilinbeıdi. Qaıta daýsy ashylyp, qanattanyp ketedi. Sóıtip júrip, áskerge alyndy. Jýrfaktyń sol kezdegi turaqty aıtys aqyny Ersaıyn Japaqpen sóz saıystyrǵan jigitter ony:

Senderdi kóńilsizdik basyp ketti,

Jigeri talaılardyń jasyp ketti.

Baıansyz, bátýasyz kýrsyńnan,

Tabyldar armıaǵa qashyp ketti, –

dep qaljyńmen qajaıtyn edi. Tabyl ásker­den kelgen soń, qaıta túledi. Jastardyń janyn qozǵaıtyn syrshyl óleńder jazyp, qalashyq­taǵy qyz-qyrqyn men jigit-jeleńniń arasynda erkelep júretin naǵyz serige aınaldy.

Qypsha beliń-aı, seniń qypsha beliń-aı,

Kójegine qoıannyń uqsap ediń, erkem-aı.

Eki tilek bir jerden shyqsa dedim-aı! –

dep Tabyldyń qońyr áýenine ilesken QazGÝ qalashyǵynyń búkil bozbalasy men boıjetkeni qaıyńdaı terbelip turatyn…

Alyp tulǵaly aıtysker

Taý uldary taýda naǵyz syrbazdaı,

Júzderinde shabyt oty júr mazdaı.

Bizdiń qyrda qydyrsa eger bir jazdaı,

Talaı aqyn keter edi jyr jazbaı…

Tabyl Dosymov.

Tabyldyń aıtys ónerine olja salǵanynan habaryńyz bar ma?! Sóz saıysyna qatysqandy aıtasyz, bas báıge ıelengen kezi de bolǵan. Sekseninshi jyldardyń basynda Jýrnalısıka fakúltetiniń jataqhanasynda aqyndar aıtysy ótkizile bastady. Birde ekinshi kýrsta oqıtyn Tabyl Dosymov ózinen joǵary oqıtyn Qýat Qaıranbaevpen aıtysty. Qýattyń kýrsynda oqymystylar kóp. Tabyldyń kýrsy da eshkimnen sorly emes. Qýat Amantaı Shárip, Jarylqap Qalybaı, Gúlsim Eńsepova sıaqty oqý úzdikterin, Sraıyl Smaıylov sıaqty komsomol hatshysyn maqtaı kelip, «Kýrsyńnyń bir aı boıy jazǵandaryn, Bir kúnde jazar Joldas aǵalaryń» dep bir qaıyrdy. Shynyn­da da, stýdent kezinen jazǵysh atanǵan Joldas­bek Dýanabaıdyń maqalalary bul kezde kún saıyn baspasózdiń betin jaılap jatatyn. Aıtys­qa, onyń ústine baqas sózge asa epti Tabyl da des bermeı, «Bizdiń Anar komýnıs, elge úlgili, Shyǵyp ketti oqýdan sizdiń Anar», – dep sóz qaǵystyryp otyrdy. Tabyldyń Anary – keıin «Ońtústik Qazaqstan» gazetiniń Bas redaktory qyzmetin atqarǵan qarymdy jýrna­lıst Anar Aspan bolatyn. «Saıahatshy Shoqan­nyń qaryndasy, Oraldy ma Sholpanyń Buqara­dan», – dep, Qýattyń el aralap, emin-erkin qydyryp júretin bir kýrstas qyzyn ilip-shaldy. Osy aıtystyń ústinde Tabyl (Áýbákir Smaıy­lovtyń kýrstasy) Qýatqa (Sraıyl Smaıylov­tyń kýrstasy) keıin sol kezdiń stýdentteri túgel jattap alǵan mynadaı bir shýmaq óleńin aıtty:

Ekeýi de kádimgi qyr qazaǵy,

Famılıalas bolsa da bir ǵajaby:

Seniń Smaıylovyń raport jazyp,

Meniń Smaıylovym jyr jazady!

Aqıqatyn aıtsaq, fakúltet komsomol uıymy­nyń hatshysy, syrbaz minezdi Sraıyl bireý-mireýdiń ústinen raport jazdy degendi estigenimiz joq. Alaıda, sóz oınatýdyń teńdessiz sheberi Tabyl qaıshylyq týdyratyn faktilerdi utymdy paıdalanyp, qalyń jurtty kúlkige kómýdiń myń tásilin meńgergen-di.

Aıtystyń jańadan bastalǵan kezi. Stýdent aqyndardyń aldynda daıyndap qoıǵan shýmaq­tary jazylǵan qaǵaz jatady. Sony meńzegen Tabyl bir qarsylasyna bylaı dep edi:

Aıtysýǵa qashannan qushtar halqym,

Jasap júrmiz óleńniń standartyn.

Seniń de otyr aldyńda bir bet qaǵaz,

Meniń de otyr aldymda «shpargalkym».

Bizdiń tusymyzda stýdentter arasynda Shóje men Kempirbaıdyń sóz qaǵysýy sekildi asa tanymal bolǵan jyr saıysynyń biri Bekbolat pen Tabyldyń aıtysy edi. Bul aıtys seksen altynshy jyldyń kókteminde ótti.  Ónerdiń qaı túrine de beıim, qolyna dombyra tıse, ash býradaı shabynyp shyǵa keletin Bekemsal sahna tórinde jasyn oınatty. Qoldy-aıaqqa turmaı, shymyr shýmaqtardyń birinen soń birin túıdektetip, Tabylǵa tap-tap beredi. Sol sátte oǵan jankúıer bop otyrǵan búkil stýdent shý ete qalady. Sonda Tabyl Bekbolatqa bylaı dedi:

Aqyn bolsań, qaıteıin, bolsań da Abaı,

Menmensigen keýdeńdi basam talaı.

Aıtysqa bir júz gram iship kep pe eń,

Otyrsańshy ornyńda shoshańdamaı!

Ár aıtysta ár túrli minez tanytatyn ádilqazylar alqasy bul joly ádildik jasady. Birinshi oryn ekeýine teń bólindi. Bul olarǵa ónerdiń dańǵyl jolyna berilgen joldamadaı boldy. Ol kezde biri jýrfaktyń, ekinshisi polıtehnıkalyq ınstıtýttyń stýdenti edi. Keıin ekeýi de mádenıet salasynan oryn saılady. Tabyl Dosymov  Atyraý oblysy, Inder aýdan­dyq mádenıet bóliminiń meńgerýshisi, al Bekbolat Tileýhan Qazaqstannyń Mádenıet mınıstriniń orynbasary boldy.

«Meıli tipti tepkile, karate qyl, Sonda da jeńilmeıdi bala Tabyl!» dep ózimiz únemi jigerlendirip otyratyn ánshi dosymyzdyń oraıy kelgende bir qaıyryp aıta salǵan sózderi óte kóp edi. Birde ol erterek teńin taýyp, bas quraǵan kýrstasy Berdibaı Kemaldyń muńaıyp túsken sýretiniń astyna «Ómiriń ótýde me, endi baıaý, Úılenbe dep edim ǵoı, Berdibaı-aý!» dep jazyp qoıypty. Taǵy bir joly stýdent ataýlyny adam qurly kórmeıtin, bas terisi kelispegen dóreki ustazyna arnap mynadaı shymshyma shýmaq órdi: «Neǵyp júrsiń KazGÝ-de shoıynqulaq, Aýlyńa bar, onan da qoıyńdy baq!». Mundaı mysaldar keıipkerimizdiń shyǵarmashylyq kelbetin ereksheleı túsedi.

Ómirdegi minezi ór bolǵanymen, júregi jumsaq Tabyl ónerdegi tanymy tereń, sezimi sergek Tabyldy qalyptastyrdy.

Saz syzdatqan «Súlikqara»

Alty alashtyń alyptary berse dem,

Taýsyz ǵumyr kesherime men senem.

Bıiktikti, aınalaıyn, týǵan el,

Qyranynyń qanatymen ólshegen…

Tabyl Dosymov.

1983 jyldyń kúzinde jýrfaktyń ekinshi kýrsyn bitirip, Qostanaıǵa aýyl sharýashylyǵy jumysyna attandyq. Bul joly birinshi kýrsty bitirgender de bizben birge jolǵa shyqty. Tańer­teńnen keshke deıin qalyń orman arasyndaǵy alqapta kartop jınaımyz. Tús áletinde stýdent­terge tamaq ákeletin avtobýs shań beredi. Alqapta tek biz emes, birneshe fakúltettiń ul-qyzdary júr. Kólikke buryn jetkeni erterek tamaqta­nady. Taǵamnyń da eń bir súbelisi solarǵa tıedi. Talasyp-tarmasyp, tyrbanyp-tyrmysyp kún kóretin zaman… Mundaıda Tabyldan ıkemdisi joq. Avtobýstyń aldynan atyp shyǵyp, oǵan bir-aq attap jetip alyp, qaptaldasyp shaýyp otyrady. Basyna kádýilgi «petýshok», ústinde qalyń kúpáıke kıgen alpamsadaı iri deneli Tabyl kólikpen qabattasa aýdańdap júgirip kele jatqanda, «Alp, alp basqan, alp basqan» dep tolǵaıtyn Shalkıizdiń áıgili jyry eriksiz eske túsedi. Tabyl sary avtobýstyń saýyryna qol saldy degenshe, búkil jýrfaktyń búgin ashqur­saq júrmeıtinin bile berýge bolady. Óıtkeni, onyń janyna jetip baryp, kezektiń tártibin buzýǵa eshkimniń júregi daýalaı qoımaıdy. Kúnde osy… Qysqasy, ol alpys úıli arǵyndy asyraǵan Qara qasqa atty Qambar bek sekildi bir emes, eki kýrsty bir aı boıy ishim-jemnen taryqtyrǵan joq.

Jalpy, bul Qostanaıdyń jyry kóp edi. Bir kúni bizdiń jigitter jergilikti stýdenttermen eptep sózge kelisip qaldy. Berdibek Soqpaqbaevtyń «Balalyq shaqqa saıahatyndaǵy» Kıikbaı men Naızanyń kıkiljińi sekildi mazasyz maıdan bastaldy da ketti. Baýyrjan Úsenov te, Tabyl Dosy­mov ta osy uly dodanyń ishinde júr. Bárinen qyzyǵy mynaý boldy. Jigitterdiń kóbi dúbirge ilese almaı, jylystańqyrap hám jasqa­nyńqyrap júrgende Tabyldyń kýrstasy Maqpal qyz ǵajaıyp erlik jasady. Qolyna soıyl ustap kelgenderge qaımyqpaı qarsy shyǵyp, bir-aq sátte báriniń betin qaıtardy. Ózi kórikti, ózi názik, ózi taldyrmash boıjetkennen mundaı batyldyq kútpegen jurt ańyryp turdy. Sóıtip, ol jýrfaktyń ar-namysyn saqtap qaldy. Biraz áýre-sarsańǵa salǵan daý-damaı­dyń arty qaıyr boldy, áıteýir. Bir-birine tis qaıraǵan eki top aqyry sabyr shaqyryp, sabasyna túsip, bitimge keldi. Endi tek stýdentter qaýymynyń tegeýrindi Tomırısi, aı músin arý­lardyń aıbarly «amazonkasy» Maq­pal d’Arktyń jarqyn jeńisin saltanatpen jyrlaý mindeti aldymyzda tur edi. Tiliniń túrpisi bar Tabyl mundaıda qarap qala ma? Jyraýlardyń josy­ǵy­men, búgingi jyrdyń tásilimen shortandaı shorshyǵan shýmaqtardy tókken ústine tógip jatty:

Maqpal batyr bolmasa óster me edi,

Qyzdar onyń erligin qasterledi.

Qostanaıda bireýdiń basyn jaryp,

Shefi boldy qyzdardyń Boskóldegi. 

Saırandap qal, selhozda, saırandap qal,

Mert bolarsyń bir kúni qaıran Maqpal!

Maqpal týraly madaq oda biz aýyl sharýa­shylyǵy jumysynan kelgennen keıin de úzdiksiz jalǵasty. Tipti, Tabyldar oqý bitirgenge deıin maqpaltaný ilimi júıeli túrde damydy deýge bolady. Jalǵyz Maqpal emes, barlyq kýrs­tastarynyń is-áreketi – Tabyldyń shabytpen jazatyn súıikti taqyryby edi. Máselen, bir dosynyń Aýǵanstanǵa áskerge alynǵanyn oısha kóz aldyna elestetedi. Óz qıalyndaǵy el kúzetinde júrgen jigittiń jaı-kúıin, saǵynysh-kúıinishin zilsiz ázilmen, jeńil ájýamen jetkizedi: «Aýǵan halqy aıtqanmen alǵysyn baı, Rahat bop júrgen joq, jan qysylmaı. Qaraǵaılar qutyńdy qashyrady, Qarańǵyda Kaıýmnyń bandysyndaı. Túnde jaýǵan jańbyr­dyń batpaqtary, Etigime jabysyp, qatpapty áli. Áldeqaıdan shyǵady jaısyz únder, Janzıanyń daýsyndaı matfaktaǵy…».

Kýrstastarynan bir de kem emes, Tabyldyń janyn túsingen taǵy bir jaısań jigitti aıtpaı ketpeýge bolmas. Ol – aqtóbelik kásipker, belgili qalamger Bıjan Qalmaǵambetov. Ómirge kelgende ári óleń alǵan, ári kógen alǵan Bıjan Tabyl ánderiniń jaryqqa shyǵýyna, taralýyna jáne nasıhattalýyna ólsheýsiz úles qosty. Arnaıy qor quryp, bard-aqynnyń shyǵarma­shylyq keshterin únemi ótkizip keledi.

Sońǵy jyldarda qazaqtyń ulttyq bard óneriniń altyn bastaýynda turǵan Tabyldy úlgi tutyp, sol mánermen án shyrqaıtyn jastar aragidik boı kórsetip júr. Árıne, Tabyl bolý qıyn, degenmen keleshekte solardyń qatary kóbeıe túsetin sekildi kórinedi bizge. Endeshe, Bıjan sekildi myqty jigitter aman bolsa, Tabyl bastaǵan kóshke ileskenderdiń basyn qosyp, «Bardtarym, aman-saýmysyń?» deıtin shyǵar­mashylyq kesh ótkizetin kúnge de jetermiz…

Tabyl dúnıeden óterden eki aı buryn Atyraýǵa jolymyz túskende, áıgili aqyn Murat  Móńkeulynyń rýhyna taǵzym etý úshin Inderge barǵanbyz. Aqynnyń tabany tıgen saı men qyratty, jon men jyrany, tóbe men adyrdy birge sharladyq. Aýdannyń mádenıet jáne til bólimin basqarady eken. Tún ortasy aýǵanǵa deıin Tabyldyń shańyraǵynda qonaqta boldyq. Bul kúni Qarlyǵashtyń qazany ottan túspedi. Úıde boıy kók tiregen Abyl Tabyluly degen kórkem jigit júrdi. Bul túni gıtaranyń qońyr áýeni bir sátke tolastaǵan joq. Ásirese, Tabyl Baýyrjan Úsenovtiń ánderin erekshe shabytpen shyrqap edi. Onyń saz terbeıtin saýsaqtary damylsyz jorǵalaıtyn gıtarasynyń ishegi aıaq astynan úzilip ketedi dep kim oılaǵan?!

Ómirden óterinen bes kún buryn qońyraý shaldy. Jergilikti basshylarǵa qatty qapaly eken. «Qyzmetten ket dep jatyr ǵoı mynalar», – dep kijinedi. Jatyp kep jubattyq. «Árkimmen uryssań da, ákimmen uryspasańshy», – dep aǵalyq aqylymyzdy aıtqan boldyq. «Tanymal aqynsyń. Edáýir bedeliń bar ǵoı, seni qyzmetten ketire qoımas», – dedik. Qyzmet túgili, ómirden ketip qalatynyn qaıdan bileıik…

Alyp tulǵaly Tabyldyń jumyr saýsaq­taryna shydas bere almaǵan gıtaranyń ishegi buryn da ara-tura úzilip turatyn-dy. Bul joly qatty úzildi… Birjola úzilgen shyǵar degenbiz. Olaı bolmapty. Uly Abyl úzilgen ishekti júregimen jalǵap aldy. Ákesiniń buryshta muńa­ıyp turǵan gıtarasy perzentiniń qolyna kóshti.

Sóıle, sarna, saz syzdatqan «Súlikqara»! Sen endi ıesiz emessiń…

Ómirdegi minezi ór bolǵanymen, júregi jumsaq Tabyl ónerdegi tanymy tereń, sezimi sergek Tabyldy qalyptastyrdy. Bizdiń jýrfakta bári bar edi. Tek bard-aqyn joq edi. Tabyl jýrfakqa keldi de, sonyń ornyn toltyrdy. Ózi – aqyn, ózi – sazger, ózi – ánshi. Besinshi jataqhanaǵa kire sala bard aqyn bolyp ketken joq, árıne, birte-birte qalyptasty. Tompıǵan qara bala edi. Sóılegende azdap qana tutyqqandaı bolatyn. Bir ǵajaby, án aıtqanda jańaǵy tutyqqany múlde bilinbeıdi. Qaıta daýsy ashylyp, qanattanyp ketedi.