Qazaqstannan shetelge kóship jatqan qazaqstandyqtar jyl saıyn kóbeıip jatyr. Bul – búgingi qoǵamdaǵy kúıip turǵan máseleniń biri. Ásirese, qazirgi jastardyń basym kópshiligi múmkindik týa qalsa, shetelge qonys aýdaryp ketýge daıyn-aq tur. Árıne, jas býynnyń jańashyldyqqa, jaqsy ómirge degen talpynysy qýantady, degenmen qazaq eliniń bolashaǵy jastardyń qolynda ekenin de esten shyǵarmaǵan abzal. Shekara asyp ketip, óz bolashaǵyn ózge elde quryp, ómir keshý – búginde talaı adamnyń armany. Al ondaı «armanshyl» jastar qaıtadan Otanyna oralyp, el múddesi úshin jumys isteı me?
Qazaqstannan kimder ketip jatyr? Negizi shetelge shyǵý – qaltaly adamdardyń ǵana qolynan keletin is emes, eńbekqor, daryndy hám talaby myqty jastar da syrtqa aǵylýda.
Belgili rejıser Ermek Tursynov Qamshy.kz aqparat agenttigine bergen suhbatynda buǵan qatysty bylaı deıdi:
«Qazaqstannan ketip jatqandardyń kópshiligi – osy memlekettiń sanasynan ósip ketkender. Balyq súńgigende tereń jerdi izdeıdi deıdi ǵoı, adamdar da sondaı, ásirese, jastar. Olar jańashyldyqqa qaraı umtylady, izdenedi. Eger ózge bir memleket onyń talantyn eskerip, ózine shaqyryp jatsa, jumys berip jatsa, qalaı ketpeıdi? Árıne, ketedi... Másele onda emes, másele – ol jastar qaıtyp kele me? Bul – óte kúmándi suraq.
Jastardyń bilip qýyp, kásibılikterin shyńdaý úshin shetel asýyna qarsy emespin, ol – durys. Tek sol jas mamandar keıin otanyna oralyp, óz eliniń bolashaǵy úshin qyzmet etse eken deımin. Men ózim de on jyldaı shetelde turdym, keıin báribir qaıtyp keldim. Bóten el óz Otanyńdaı bolmaıdy, saǵynasyń, tilderi, mentalıtetteri bólek. Shetelde júrgende baıaǵyda sol jaqqa kóship ketken, sol elde urpaqtaryn taratyp jáne sol urpaqtary qazaq tilin múlde bilmeıtin kóptegen qazaqty kezdestirdim. Qazir de shetelderge kóp shyǵamyn, sonda qazaq jastaryn kórip, solarmen áńgimelesip, syrlaryn tyńdaımyn. Olar da ózderiniń Otanyn saǵynady. Degenmen kóbi ózge elde oqyp, ómir súrip, sol elge úırenip qalǵannan keıin qaıta oralǵysy kelmeıdi», – deıdi Ermek Tursynov.
Iá, shette júrip Otanyn saǵynatyn, biraq jaıly ómirin qımaıtyndar barshylyq.
Onyń basty sebebi nede? Qazir kez kelgen adambul suraqqa: «Memleket óz daryndylarynyń qadirin bilmeıdi, olarǵa memleket tarapynan qoldaý jasalmaıdy», – dep jaýap qatady, oǵan qosa ózge elde tanylyp, mereıi ústem bolǵan otandastarymyzdy – Qytaıǵa baryp tanylǵan Dımash Qudaıbergendi, Kann festıvalinde marapattalǵan Samal Eslámovany, t.b. – mysalǵa keltire otyryp aıtady.
Emıgrasıanyń ósýine eldegi jumyssyzdyq máselesi, tómen jalaqy, joǵary bilim sapasynyń tómendeýi, jemqorlyq jáne búdjettik qarajatty tıimsiz paıdalaný, zeınetke shyǵý jasynyń ulǵaıýy áser etýde. Ókinishtisi, bul – tek bir-eki adamnyń ǵana oıy emes, qoǵamda qalyptasqan pikir. Bul – búgingi kezeńniń shyndyǵy.
«Búginde bizdiń qoǵamda ótirik kóp. Mysaly, bir nárseniń túpnusqasy jáne kóshirmesi bolady. Aqıqat eshqashan ekijúzdi bolmaıdy, ol tek bireý. Sol aqıqatqa on paıyz ótirik qosylsa, ol shyndyq emes. Al bizde on paıyz emes, ótirik elý paıyzdan asyp ketken.
Mysaly, «Habardy» qarańyz, 24 saǵat ótirik. Teledıdardan kórsetip jatqan Qazaqstan – basqa Qazaqstan. Al jýrnalısıkany qarańyz, bizde qazir jýrnalısıka qalǵan joq, bizde tek úgit-nasıhat bar, izdenis joq. Sonymen qatar, mysaly, Áblázovtyń aıtyp júrgen shyndyǵyn alyp qaraıyq – onyń da shyndyǵyna men senbeımin, ol bárine qara boıaýdy battastyryp jaǵady. Oppozısıonerler de bárin qaralaıdy. Sonda shyndyq osy ekeýiniń ortasynda jatyr. Mysaly, Astanadan 100 shaqyrym jerde ornalasqan aýdandardy alyp qaraıyq: qıraǵan úıler, halyqtyń turmysy nashar. Men úshin naǵyz shyndyq – osy», - deıdi rejıser.
Onyń aıtýynsha, bizdiń ómirimizde shyndyqqa qaraǵanda ótirik kóp.
Ras. Elimiz damyp jatyr deımiz, biraq halyqtyń álýeti, áleýmettik jaǵdaıy – baıaǵy jartas bir jartastyń kebin kıip tur. Shamasy jetkender shetel asyp ketip, tipti sol eldiń azamattaǵyn alyp jatsa, qalǵan qalyń buqaranyń óz jyrtyǵyn jamaýǵa shamasy áreń jetýde.
«Er týǵan jerine, ıt toıǵan jerine» dep namystaryn naızalasaq ta, «Ózge elde sultan bolǵansha, óz elińde ultan bol» dep qamshylasaq ta, ondaı azamattardyń sany artpasa, kemıtin túri joq.
Nazerke Labıhan
