Qazaqstan qalalaryndaǵy vokzaldyq alańdardyń deni kóleńkeli bıznestiń epısentri retinde qalýda dep jazady Qamshy.kz aqparat agenttigi caravan.kz saıtynyń deregin negizge ala otyryp. Byqsyǵan arzan dúnıeler, táýliktik jaldamaly páterler, zańsyz tasymalmen aınalysatyn baǵdarlar, «járdemshiler», kez kelgen qalaǵa poezǵa bılet taýyp, ony ústeme baǵamen usynatyn alyp-satarlar syndy astyrtyn áreket etetinderden aıaq alyp júre almaıtyn jaǵdaı barlyq vokzaldarǵa tán qubylysqa aınalǵaly qashan. Dál osy alyp-satar «járdemshilerdiń» kesirinen bos vagondar bola tura poıyzǵa bılet tapshylyǵy týyndaýda.
Ózin Danıar dep tanystyrǵan 30 jasar azamat osy mańda kúneltken jumyssyzdardyń biri bolǵan. Qazir onyń jeke kásibi dóńgelep tur. Dálirek aıtqanda, saparǵa shyǵyp, biraq dittegen ornyna jetý úshin kasadan bılet tappaı seńdelgenderdi taýyp, olarǵa ústeme baǵamen temir jol poıyzdarynyń bıletin satady.Mundaı «járdemshilerdiń» jumys jasaý joly bylaı qurylǵan: Aldyn ala poıyzdyń birneshe bıletterin satyp alyp, ádeıi qoldan bılet tapshylyǵyn týyndatady. Sońǵy sátte bılet izdep sańdalǵandarǵa baryp, kótermelengen baǵamen bılet baryn aıtyp, usynys jasaıdy. Keliskenderdi jeke kasaǵa ertip baryp, óz atyndaǵy jol júrý qujatyn ótkizip, bosaǵan bıletti satyp alýshyǵa rásimdeıdi.
- Men bıletti keri qaıtarǵan sátte júıe bıletti qaıtara tirkep, ortaq satýǵa qaıta shyǵarady. Sol kezde birden keri satyp alýshyny rásimdep úlgerýimiz qajet, biraq bul sondaı qıyn sharýa emes,- deıdi kásibiniń «qyr-syrymen» bólisken Danıar.
«Jolaýshylar tasymaly» kasasynda alǵannan góri, osylaı alyp-satardyń qolynan alynǵan bılettiń quny birden bir jarym esege ósip, jolaýshyǵa qymbatqa túsedi. «Járdemshiler» jeke kasamen kelisip, oryndardy aldyn ala satyp alýshylyqtyń kesiri kópshiliktiń qaltasyn osylaı qaǵýda. Al, alyp-satarlyqpen túsken paıdany ózara bólisip, kúndelikti paıda tabýda. Bir qaraǵanǵa zańsyzdyq joq sıaqty kóringenmen, bul kóleńkeli bıznes ekendigi aıdan anyq.
Táýekel, qaýip árıne bar. Eger de jolaýshy satyp alǵan bıletimen oryn taba almasa, bıletti qaıtarýǵa týra keledi. Ol úshin komısıalyq alys alynady. Bul tıimdi bıznesten bas tartatyndaı,
óte kóp shyǵyn emes. Sońǵy sátte adamdar bos oryndardy satyp alǵanymen poıyzǵa úlgere almaı qalyp, sońynda poıyz jartylaı bos ketedi. Buǵan «járdemshi» basyn aýyrtpaıdy. Osyǵan sáıkes, bılet jetispeýshiligine baılanysty jolaýshylar osy salany tártipke keltirýdi talap etedi.
- Qazir demalys maýsymy. Kanıkýl. Al. Bılet satyp alý múmkin emes. Tamyzda oqýshylar men stýdentter oqý orynan qaıtady. Olar da deldaldardan úsh esege qymbatqa bılet satyp alýy kerek pe? Soǵan qaramastan vagondarda bos oryndar jıi kezdesedi. Muny qalaı túsinýge bolady?,-deıdi QR Prezıdenti janyndaǵy adam quqy jónindegi komısıanyń múshesi, zańger Marat Báshimov.- Jurtshylyq arasynda kezekti narazylyq týady. Bizge áleýmetti jarylys kerek pe? Joq! Iaǵnı, barysha qatań tártip ornatý kerek.
Báshimovtyń aıtýynsha, vokzaldardaǵy «járdemshiler» alaqan jaıýshy suramsaqtar, jezóksheler jáne basqa da tirkelmegen bıznes ókilderimen qatar jumys jasaıdy. Eń soraqysy, osyndaı túrli tártipsizdikter quqyq qorǵaý oryndarynyń muryndarynyń astynda bolyp jatyr.
- Kóp jyldan beri kóleńkeli bızneske qarsy kúreste nóldik tózimdilik týraly aıtyp kelemiz. Al, ómirde bári basqasha bolyp jatyr. Bizge budan kóp jyl buryn vokzaldardaǵy jaǵdaıdy baqylaýda ustap otyrmyz dep keledi. Al, is júzinde baqylaýsyz ketken. Munymen qalaı kúresý kerek? Olar «kásipkerlerdiń» qandaı «sqemamen» jumys istep otyrǵandyǵyn, olardyń túr-túsin biledi! Kimniń nemen aınalysyp otyrǵandyǵyn jaqsy biledi. Oǵan nege nazar aýdarmaıdy? Kúni boıy sonda júredi. Vokzal aýmaǵy túrli beınekameralarmen baqylanady.
Zańgerdiń oıynsha, quqyq qorǵaýshylar osy bıznesti baqylaýda ustamasa, onda olar osylarǵa «basshylyq» («krysha») jasap otyrǵan joq pa, degen turǵyndardyń oryndy narazylyǵy týady. Zańgerdiń oıynsha, vokzal mańyndaǵy tártipti qalpyna keltirýdi jelilik polısıa, kólik prokýratýrasynan qatań talap etý kerek. Sebebi, olar osy jaǵdaıdy baqylaýǵa quzyrly. Olar óz qyzmeti úshin jaýap berýi tıis.
Salyq ınspeksıasy qazirgi tańda ózin-ózi jumyspen qamtamasyz etýshilermen jumys jasaǵan kezde, vokzal mańyndaǵy «kásipkerlerge» nazar aýdarýy tıis. Eger de, barlyq múddeli memlekettik
qyzmetkerler «járdemshilerdiń» zańsyz áreketine kózderin ashyp qaraıtyn bolsa, zańsyz saýda tıylady. Temirjol bıletiniń jetispeýshiligi máselesi sheshiledi dep esepteıdi Marat Báshimov.
Buǵan óz kezeginde jazany qataıtý da kómektesedi. Qazirgi kezde QR Ákimshilik kodeksinde bılet satyp alýǵa «járdemshiler» týraly bap joq. Ony beıtanys adamǵa tıisý aıyppyuly 5 ETK ıaǵnı shamamen 12 myń teńge kóleminde aıyp salynýy kerek. Jyl boıy jasalǵan resıdıvtik áreketi úshin 10 ETK kóleminde ákimshilik shara qoldanylyp, bes táýlikke deıin abaqtyǵa jabylýy kerek bolsa, mundaı aıyptar alypsatarlardy qorqyta almaıdy.
- Mundaı alypsatarlardyń saldarynan kelip jatqan jaǵymsyz nátıjelerdi saraptaı kelip, salada oǵan jazany kúsheıtý kerek. Eger adam eki ret aıyppul tólegenimen zańsyz áreketin jalǵastyrsa, oǵan qarsy qylmystyq jaza qoldanylýy tıis,-deıdi zańger.
Al, qazirgi kezde vokzal mańdarynda pogondy tulǵalardy qadaǵalaýymen tirkelmegen bıznes túri jalǵasyp jatyr. Qazaqstandyq nóldik tózimdilik osyndaı bolyp otyr.
