Úsh tilde bilim berý «100 qadam» Ult jospary men Qazaqstan Respýblıkasynda bilim berýdi jáne ǵylymdy damytýdyń 2016-2019 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasyna saı júzege asyrylýda. Osyǵan sáıkes qazirgi ýaqytta bilim berýdiń jańasha júıesi qalyptasýda. «Eger biz básekege qabiletti memleket retinde ózimizdi kórsetkimiz kelse, onda qazaq, aǵylshyn jáne orys tilderinde erkin sóıleıtin ult bolýymyz kerek» dep Elbasy sonaý 2004 jyldyń ózinde aıtqany belgili.
Osy úsh tilde bilim berý bastamasy 2007 jyly kóterilip, elimizdiń ár jerindegi 33 mektepte synaq retinde júrgizildi. Búgingi tańda 2015-2020 jyldarǵa arnalǵan Jol kartasyna sáıkes kezeń-kezeńimen bilim berýdiń barlyq deńgeılerinde birtindep osy júıege kóshý josparly túrde júzege asyrylýda. Bul másele «100 qadam» Ult josparynyń 79-shy qadamynda naqty atap kórsetilgeni aıdaı anyq.
Qazir birneshe tilde oqýshylardy oqytý «Daryn» mamandandyrylǵan lıseılerinde, Nazarbaev zıatkerlik mektepterinde jáne taǵy basqa ınovasıalyq orta bilim beretin oqý oryndarynda sátti júrgizilýde. Bul júıege monıtorıń jasaý úshin onyń naqty ólshemderin anyqtap alý qajet.
Úsh tilde bilim berýge aýysý úshin jaratylystaný-matematıka sıkly boıynsha tórt pán - fızıka, hımıa, bıologıa, ınformatıka tańdap alyndy. Olar joǵarǵy synyptarda 2019 jyldan bastap tek aǵylshyn tilinde oqytylatyn bolady. Jalpy respýblıka kóleminde pedagogtyq kadrlar boıynsha qajettilik 15 773 adamdy qurap otyr.
Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrligi byltyrǵy jyldan bastap joǵaryda atalǵan pán muǵalimderin aǵylshyn tiline beıimdep oqytý men ádistemesin qalyptastyrý úrdisine kirisip te ketti. 2017 jyly aǵylshyn tilin bilmeıtin nemese meńgergen 12 myńnan astam ustaz til oqytý jáne bilimin jetildirý kýrstarynan ótti. Keıbir muǵalimderdiń aǵylshyn tilin jetkilikti deńgeıde meńgermeýinen psıhologıalyq kedergiler týyndap, bilim sapasynyń ýaqytsha tómendeýi de múmkindigin de esten shyǵarýǵa bolmaıdy. Bul jerde oqýshylar bolsyn, ustazdar bolsyn tildik ortanyń bolmaýy da ózindik ról oınaıdy. Ásirese, aýyldyq jerlerdegi mektepterde atalǵan jaıǵdaılardyń oryn alýyn kútpegen qubylys retinde qabyldaýdyń qajeti bolmaıdy. Biraq birtindep engen bul júıe jyldar óte kele óz arnasyna túsip, jemisin beretin úrdis bolýy úshin yjdahatty eńbekti talap etedi.
Joǵary oqy oryndarynda pedagogtyq mamandyqta oqıtyn stýdentter ǵana emes, mektepterde jumys istep júrgen muǵalimderdi qaıtadan daıyndyqtan ótkizý bilim berý salasynyń asa ózekti máseleleriniń biri bolyp qalyp otyr. Sonymen birge aǵylshyn tilin biletin pán muǵalimderin sapaly ádistemelik materıaldarmen qamtamasyz etý jáne olardy materıaldyq jaǵynan yntalandyrý da óz tıimdiligin beredi.
«Nazarbaev zıatkerlik mektepteri» ashyq aksıonerlik qoǵamy qajetti ádistemelik materıaldar men oqýlyqtardy ázirleý ústinde. «Astana-kitap» baspasynyń shyǵarǵan oqýlyqtarymen «Bilim-ınnovasıa» lıseıleri oqýshylaryna bilim berýde. Oǵan qosa Gambridge University Press jáne Pearson Longman sıaqty brıtandyq baspalardyń saraptamadan ótken oqýlyqtary bıologıa, fızıka jáne hımıa pánderinen aǵylshyn tilinde sabaq berýge qoldanylyp jatyr.
Osylaısha, úsh tilde bilim berý ıdeıasy sátti júzege asyp jatyr aıtýǵa bolady. Oǵan dálel retinde kóptegen halyqaralyq olımpıadalardan oqýshylarymyzdyń júldeli oralyp júrgenderin aıtsaq bolady. 2017 jyly qazaqstandyq shákirtter 661 júlde jeńip alsa, onyń 125-i altyn, 197-si kúmis, 327-si qola medal jáne 12 qurmet gramotasy eken. Beldi halyqaralyq olımpıadalardy qorytyndylasaq, bizdiń elimiz 10-shy orynda.
Aǵylshyn tilinde sabaq berýge úıretý úshin 2016 jyly 98 204 adam bilimin jetildirse, 2017 jyly 114 926 ustaz qamtylǵan. Bıyl 73 163 muǵalim arnaıy kýrstarda oqyp jatsa, kelesi 2019 jyly olardyń sany 73 159 adam bolmaq.
Bilim jáne ǵylym mınıstri Erlan Saǵadıevtiń aıtýynsha, Qazaqstanda mektepter qazaq, orys jáne aǵylshyn tilderinde bilim beretin bolyp úsh túrge bólingen. Keıbir joǵary oqý oryndary taza aǵylshyn tilinde bilim berý júıesine kóshken. Olardyń qatarynda Nazarbaev ýnıversıteti, Qazaqstan menedjment, ekonomıka jáne boljaý ınstıtýty, Qazaq-Brıtan ýnıversıteti, Halyqaralyq aqparattyq tehnologıalar ýnıversıteti jáne Súleımen Demırel Ýnıversıteti sıaqty ordaly joǵary oqý oryndaryn aıtýa bolady.
Keleshekte elimizdegi orta bilim berý júıesi úshtildilikke negizdeletin bolady. Bul bizdiń balalarymyzdyń álemdik deńgeıde aqparat almasý men bilim alýyna úlken múmkindikter týdyrady. Sheteldik qurbylarymen tájirıbe almasyp, bilimin jetildirýde aǵylshyn tilin meńgergen oqýshy kóp qıyndyqtarǵa kez bolmaıtyny anyq. Bastaýysh synyptarynyń ózinde aǵylshyn tilinde sabaqty onlaın rejımde berý úshin Bilim jáne ǵylym mınıstrligi elimiz boıynsha eki jarym myń mektepti jyldam ınternetke qosqan. Jalpy aqaparattyq tehnologıalardy paıdalaný arqyly osy úsh tilde bilim berýdiń jańa ádistemelerin qalyptastyrý kózdelip otyr.
Aǵylshyn tilinde bilim berýmen qatar memlekettik tildi jyldam meńgerý ádistemesi de jetildirilmekshi.
Seken NAZAR
