Búgin Elbasy «Uly dalanyń jeti qyry» atty maqalasyn jarıalady. Qos taraýdy qamtyǵan maqala «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamalyq maqalasynyń jalǵasy ispettes. Ol «Ult tarıhyndaǵy keńistik pen ýaqyt» jáne «Tarıhı sanany jańǵyrtý» atty eki taraýdy negiz etken. Alǵashqy taraýdyń ár tarmaǵyna uly dalanyń 7 qyry arqaý bolǵan. Olar: «Atqa máni mádenıeti», «Uly daladaǵy ejelgi metalýrgıa», «Ań stıli», «Altyn adam», «Túrki áleminiń besigi», «Uly Jibek joly», «Qazaqstan – alma men qyzǵaldaqtyń otany».

Elbasy ekinshi taraýda bul jumysty qolǵa alýǵa baǵyttalǵan birneshe iri jobalardy kórestedi. «Arhıv – 2025», «Uly dalanyń uly esimderi», «Túrki áleminiń genezısi», «Uly dalanyń ejelgi óner jáne tehnologıalar mýzeıi», «Dala fólklory men mýzykasynyń myń jyly», «Tarıhtyń kıno óneri men televızıadaǵy kórinisi».

Búgin Mańǵystaýdyń zıaly qaýym ókilderi, qoǵam belsendileri Elbasy maqalasyna qatysty pikir bildirdi, - dep habarlaıdy mangystaumedia.kz saıty. Maqalada qozǵalǵan taqyryptardyń óńirmen baılanysyna toqtalyp, alǵa júktelgen mindetterdi sóz etti.

«Bul maqalany oqyp, istegen isimizdi, sóılegen sózimizdi, oılaǵan oıymyzdy bir jolǵa eske alyp, shynymen de bosyna ómir súrmegen ekenbiz degen oıǵa keldim. «Mádenı mura» baǵdarlamasynan bastalǵan «Rýhanı jańǵyrýmen» jalǵasqan búgingi «Uly dalanyń 7 qyrymen» anyqtalǵan elimizdiń myńdaǵan jyldyq tarıhy, ótken qıyn joly, sáýletti bolashaǵy kóz aldymyzǵa elestegendeı. Qaı-qaısysy da halyqtyń quptaýyna ıe bolyp, joǵary baǵa alyp, iske asyp jatyr. Jeke óz basymnan aıtar bolsam, 2016 jyly Munaıly aýdany Batyr aýdanynyń mektebinde «Abaı álemine saıahat» klýbyn qurdym. Onyń maqsaty – jastarymyzdyń rýhanı bolmysyn, Abaı aıtqandaı, tolyq adam dárejesine sáıkestendirý. Urpaq tárbıesine kiriskende óte zor mán berý kerek. Keı-keıde balalarǵa aıtyp qoıamyz «Aınalaıyndar, saq bolyńdar, qazir jastardyń sanasy úshin soǵys júrip jatyr. Sondyqtan olardyń sanasyn óz erkimen qazaqylyqqa, ultjandylyqqa beıimdeý qajet», — degendi aıtty aqyn, QR Jazýshylar odaǵynyń múshesi Saıyn Nazarbek.

Al arheolog, ólketanýshy Andreı Astafev Mańǵystaý ólkesiniń maqalanyń árbir tarmaǵyna qatysty erekshelikterin aıtyp ótti.

«Tarıhsyz halyq, halyqsyz tarıh bolmaıdy» degen sóz bar. Tarıhty bilý, túp-tamyryńdy taný, salt-dástúrińdi qurmettep, ózińnen keıingige amanattaý – bárimizge mindet. Maqalada qozǵalǵan barlyq derekter bizdiń ólkemizden tabylady. Atqa miný mádenıeti, metalýrgıa bolsyn, ań stıli bolsyn, kez kelgenine bizdiń mekenniń tolyqtaı qatysy bar. «Mańǵystaýda nege Altyn adam joq?» degende «Bizdegi altyn jarqyramaıdy, bizdiń altynymyz – tastar» degen bolatynmyn. Iaǵnı tarıhqa tunyp jatqan tastarymyzdyń ózi — bizdiń úlken qazynamyz. Al «Qazaqstan – qyzǵaldaq pen almanyń otany» degen bólimine qandaı qatysymyz bolýy múmkin dersiz. Buǵan da baılanysymyz bar. Sebebi Mańǵystaýda qyzǵaldaqtyń eki túri ósedi. Sısem ata qorymy janynan shrenk qyzǵaldaǵyn kezdestirýimizge bolady», — deıdi ol.

Jýrnalıs, aqyn, «Rýhanı Jańǵyrý» óńirlik jobalyq ofısiniń ókili Gúlaıym Shyntemirqyzy da tarıhymyzdy búginmen sabaqtastyra kelip, maqala jaıly aıtylǵan pikirlerge ún qosty.

«Qarjylyq daǵdarys degen sekildi bizde sanalyq daǵdarys oryn alǵan. Odan qalaı shyǵamyz? Elbasynyń baǵdarlamalary men maqalalary sanalyq daǵdarysty jańǵyrtýǵa baǵyttalǵan dep oılaımyn. Boıymyzdaǵy teris qalyptasyp ketken áreketterdiń barlyǵyn osylaı jańǵyrý arqyly joıa alamyz. Bul – urpaq úshin mańyzdy. Men bul maqalany eki turǵydan qarastyryp otyrmyn. Birinshisi – bizdiń ishki álemimizge qatysty, ekinshisi – qazaqtyń kim ekenin, baı mádenıet pen tarıhtyń, rýhanı qundylyqtardyń bizdiń elden bastaý alǵanyn ózge elderge tanytý. Osy eki baǵytta qozǵaýshy kúshke ıe tetik. «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamalyq maqalasy da, bul maqala da alaýlaǵan-jalaýlaǵan, urandaǵan dańǵazalyqqa salynbaı, shyn máninde nátıjege negizdelip júzege assa, biraz jaqsylyqqa qol jetkizýge bolady. Arheolog Andreı Astafev aıtqandaı, bul maqaladaǵy árbir bólimge bizdiń Mańǵystaý dalasy barlyq jaǵynan suranyp tur. Mysaly, jylqyǵa baılanysty aıtaıyn. Adaı jylqysyn zertteý, tanytý baǵytynda birqatar sharýalar qolǵa alyndy, biraq óz deńgeıinde emes. Adaı jylqysyna óz aldyna jekeshe jumys júrgizilýi kerek. Sonymen qatar sýda mekendeıtin Sýyn aıǵyrdy da Mańǵystaýdyń negizgi sımvoldarynyń birine aınaldyrýǵa bolady. Osynyń ózi úlken zertteýdi qajet etedi. Qarý-jaraqtarymyz týraly da aıtylypty. Qazirgi tańda «Rýhanı jańǵyrý» óńirlik jobalyq ofısi arqyly óńirimizdegi áskerı bólimderde sabaqtar júrgizilip jatyr. Osyny keń kólemde nasıhattap, basqa da baǵyttardy qamtý kerek dep bilemin. Sondaı-aq maqalada sóz bolǵan Mańǵystaýdaǵy ań stıli – tastaǵy tańbalar. Olardy

sóıletýimiz kerek. Ol – bizdiń ótkenimiz, qoregimiz. Metalýrgıa degende, kezinde Tetıs muhıtynyń túbi retinde Mańǵystaýda qazba baılyqtar shógip qalǵan. Kóktemde Tushshyqudyq jerinen tabylǵan qumyraǵa qarap Mańǵystaýda ony óndiretin metalýrgıa, sol kezeńderde qumyra jasaıtyn kásiporyn damydy degen joramaldar jasaýǵa bolady. Aldymyzda osynyń bárin zertteý jumystary tur», — deıdi Gúlaıym Shyntemirqyzy.

«7 jylǵa sozylatyn «Arhıv-2025» tarmaǵyna úlken úmit artamyz. Arhıvtik materıal óte qajet dúnıe. Sonaý antıkalyq kezeńnen kúni búginge deıingi kezeńdi jınaqtap, jarıalap qana qoımaı, ınternet betine, kez kelgen adam oqı alatyn dárejege jetkizý qajet. «Túrki áleminiń genezısi» degen tarmaǵy ózime jaqyn dúnıe. Ózim túrkitaný salasyn jaqsy kóremin. Mańǵystaý túrki áleminiń qara shańyraǵyna birden-bir úmitker deýge bolady. «Uly dalanyń ejelgi óner jáne tehnologıalar mýzeıi» degen tarmaqqa da erekshe toqtalǵym kelip otyr. Rýhanıattyń ordasy – mýzeı qasıetti nárse. Oblysta «Ábish álemi» atty zertteý ortalyǵyn ashý, jalpy Aral-Kaspıı mádenıetin kóterý kópten aıtylyp keledi. Bul maqaladan soń kóptegen oıda júrgen máseleler sheshimin tabady degen úmittemiz. Endi munyń bári naýqan bolyp qana qoımaı, aıaǵyna deıin, útir-núktesine deıin júrgizilse, nur ústine nur bolar edi», — degendi aıtty túrkitanýshy, geolog Bekbolat Tólegenuly.