«Ekonomıkada básekelestikti damytý jáne turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyǵy men tabıǵı monopolıalardyń qyzmeti úshin belgilenetin tarıfter salasynda tártip ornatý maqsatymen batyl sharalar qabyldaý kerek. Komýnaldyq qyzmet pen tabıǵı monopolıalardy retteý salalarynda tarıftiń jasalýy jáne tutynýshylardan jınalǵan qarjynyń jumsalýy áli kúnge deıin ashyq emes. Monopolıserdiń ınvestısıalyq mindettemelerine tıimdi monıtorıń pen baqylaý júrgizilmeı otyr.
Úkimet 3 aı merzim ishinde osy máselemen aınalysyp, básekelestikti qorǵaý fýnksıasyn eleýli túrde kúsheıte otyryp, monopolıaǵa qarsy vedomstvonyń jumysyn reformalaýy kerek. Bul – mańyzdy másele, ol bıznes úshin ketetin shyǵynnyń artýyna, adamdardyń naqty tabysyn azaıtýǵa ákep soqtyrady». Prezıdent Nursultan Nazarbaev «Qazaqstandyqtardyń ál-aýqatyn ósýi: tabys pen turmys sapasyn arttyrý» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda úkimet pen tıisti oryndarǵa osylaı dep tapsyrma berdi. Rasynda da qazirgi ýaqytta tutynýshylar elektr jáne jylý energıasynyń, sondaı-aq basqa da saladaǵy baǵanyń kúrt ósýinen qıyndyq kórip otyrǵany belgili. Dál osy máseleni prezıdent Nazarbaev Joldaýda ashyq aıtty. Óıtkeni shyn máninde monopolıserdiń jylý men gazǵa jáne basqa tarıfterge qatysty jumysy ashyq emes. Sondyqtan atalǵan jaıttyń memlekettik deńgeıde kóterilip, talqylanýy kún tártibinde turǵan jaıt ekeni belgili. Dál osy máseleni Prezıdent halyqqa Joldaý jarıalaǵan soń biraz ýaqyttan keıin qaıtadan Qaýipsizdik keńesinde sóz etti. Oǵan deıin bul jaıtqa memleket basshysynyń tapsyrmasymen Bas prokýratýra tolyqqandy tekserý júrgizdi. Qaýipsizdik keńesinde sóılegen sózinde Prezıdent burynǵy baǵdarlama týraly aıta kelip, tarıftiń orynsyz kóterilgenin de ashyq aıtty.
– Kezinde biz belgili bir maqsatpen «Investısıalar ornyna –tarıf» baǵdarlamasyn qabyldadyq. Bul baǵdarlama 2009 jyldan bastap 7 jyl boıy monopolıserge óz óndiristerin jańǵyrtý úshin mıllıardtaǵan qarajat tabýǵa múmkindik berdi. Olardyń barlyq óndiristik qýatyn jaqsartý úshin biz tarıfti eki ese kóterýge kelistik. İri energetıkalyq kompanıalar osy qarjy esebinen qýatyn jańartýdyń ornyna tutynýshylar esebinen zańsyz baıyp keldi. Bul kompanıalar qyzmet kórsetý qunyna qyzmetkerleriniń syıaqylary men bonýstaryn qosyp, óndiristik shyǵyndardy negizsiz arttyrǵan, – dedi Elbasy.
Shyn máninde bul máseleniń Qaýipsizdik keńesinde sóz bolatyndaı jóni bar. Óıtkeni olardyń kóbisi – energıany tasymaldaıtyn kompanıalar. Prezıdent keńeste energıa tasymalymen qamtamasyz etetin kompanıalardyń áreketterinen turǵyndarǵa kelgen shyǵyn 14 mıllıard teńgege jetken. Sonymen qatar, tarıfterdi tómendetý úshin berilgen sýbsıdıalar da tıimsiz paıdalanylǵan.
Prezıdent munyń eki sebebi baryn aıtty.
–Prezıdent Joldaýyna sanaly túrde qarsy bolý nemese jaýapsyzdyq pen óz rólin túsinbeý saldarynan bolatyn salaqtyq. Men eki sebepti de qylmys dep sanaımyn,–dedi prezıdent.
Elbasy atalǵan keńeste monopolıaǵa qarsy komıtettiń jumysyn synǵa aldy, osyǵan baılanysty úkimet basshysyna atalǵan komıtettiń jumysyn baqylaýǵa alyp, tártipke keltirýdi tapsyrdy. Sonymen qatar, basqa aımaqtaǵy barlyq mekemelerdiń jumysyn qadaǵalaý kerektigin aıtty.
Rasynda da tarıf ósse, ol eń aldymen otbasynyń búdjetine salmaq bolyp túsedi. Al komýnaldyq qyzmettiń aqysyn ýaqytysynda tólep, otyrǵan halyq jetkilikti. Al mundaı jaǵdaıda tarıf baǵasynyń joǵarylylyǵynan qarapaıym adamdar nege zardap shegýi tıis?! Bul oraıda Tabıǵı monopolıalardy retteý, básekelestikti jáne tutynýshylardyń quqyǵyn qorǵaý komıtetinde turǵyndarmen tikeleı baılanys joq. Eger keri baılanys bolǵan jaǵdaıda halyqtyń talaby der ýaqytynda qanaǵattandyrylar edi. Osyǵan baılanysty memleket basshysy qandaı jaǵdaıǵa qaramastan tutynýshylardyń talaby men tólemaqy qabileti eskerilýi kerek dep atap kórsetti.
– Energetıka mınıstrligi tutynýshylar tólegen árbir tıyn úshin jaýap berýge tıis. Bul qarajat ekonomıkamyzdy damytýǵa jumsalýy kerek. Tarıf kóterý jónindegi árbir sheshimdi qabyldaǵan saıyn, eń aldymen, halyqtyń tólem qabilettiligin eskergen jón. Tarıfterge qatysty josparly ózgeristerdiń bári kópshiliktiń talqylaýyna múldem túspeıdi nemese formaldy túrde ótkiziledi. Bul iske jurtshylyqty, úkimettik emes uıymdardy jáne buqaralyq aqparat quraldarynyń ókilderin keńinen tarta otyryp, qazirgi mehanızmdi ózgertý qajet, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Rasynda memleket basshysy aıtyp otyrǵandaı, baǵa bir ǵana máselemen shektelmeıdi. Osyǵan baılanysty eki arada qyzmet kórsetýshi monopolıs kompanıalar bar. Prezıdent keńeste aýyz sý, gaz, káriz júıesi, telefon baılanysy jáne ınternet úshin kórsetiletin qyzmetteriniń de jumysyn monopolıaǵa qarsy komıtet retteýi kerek ekendigin ashyp aıtty.
Demek qordalanyp qalǵan máselelerdiń Qaýipsizdik keńesinde prezıdenttiń tóraǵalyǵymen qaralýy óte oryndy. Munyń mańyzdylyǵyn úkimet te tereń túsingen. Arada bes-alty kún ótpeı jatyp, keńeste qaralǵan problema úkimettiń jıynynda da sóz boldy. Munda Energetıka mınıstrligi men Ulttyq Ekonomıka mınıstrligi úkimet basshysy aldynda esep berip, atqarylǵan jumystar jaıly tolyqqandy baıan etti.
Energetıka mınıstriniń aıtýynsha, memleket basshysynyń tapsyrmasyna oraı shekti tarıfterdiń obektıvti deńgeıi belgilenedi. Mınıstr Qanat Bozymbaevtyń buqaralyq aqparat quraldarynda jarıalanǵan sózin dálme-dál keltirsek, tómendegideı bolyp shyǵady.
«2019 jylǵy 1 qańtardan bastap elektr qýatynyń naryǵy engizilgen soń elektr energıasyn óndirý sektory úshin jańa tarıftik ádisnama qoldanylady.Energıa óndirýshi uıymdardyń elektr energıasynyń quny qýat tarıfi jáne elektr energıasyna tarıf retinde bólinetin bolady. Mınıstrlik eki komponenttiń qosyndysy boıynsha elektr stansıalary úshin elektr energıasyna baǵany tómendetý boıynsha sharalar qabyldaıdy», - dedi mınıstr Bozymbaev.
Bul Qaýipsizdik keńesinde qaralyp, kún tártibinde kúıip turǵan másele bolǵandyqtan, árıne Prezıdenttiń tapsyrmasy qashan da oryndalýymen qundy. Bul oraıda qarasha aıynyń sońynda tarıfterdiń tómendetilýine baılanysty Aqordada Prezıdenttiń qabyldaýynda bolǵan Energetıka mınıstri Qanat Bozymbaev Joldaýda, sosyn Qaýipsizdik keńesinde Elbasy bergen tapsyrmalardyń júıeli túrde oryndalyp jatqanyn málim etti.
–Jeltoqsan aıynyń birinshi onkúndiginde elektr energıasynyń shekti baǵalary bekitiledi. Olar stansalardyń túrine qaraı ártúrli bolady. Biraq, soǵan qaramastan ortasha eseppen alǵanda, baǵa 5 paıyzdan 20 paıyzǵa deıin tómendetiledi, – dedi Qanat Bozymbaev.
Jalpy aıtqanda, tarıf máselesi Energetıka mınıstrligine ǵana qatysty emes. Atalǵan máseleniń Ekonomıka mınıstrligine de tikeleı qatysy bar. Joldaýda jáne Qaýipsizdik keńesinde aıtylǵan Prezıdent tapsyrmasynan soń tarıfke baılanysty túıtkilderdi sheshýge Ekonomıka mınıstrligi qulshyna kiristi. Mınıstrlik monopolısermen baǵany tómendetý týraly Bas prokýratýramen jumys júrgizdi. Mınıstr Tımýr Súleımenov 10 monopolıs boıynsha jylýmen jabdyqtaý qyzmetterine 4,4 mlrd teńge somaǵa, 14 monopolıs boıynsha elektr energıasyn taratý jáne jabdyqtaý qyzmetterine 12,1 mlrd teńge somaǵa tarıfter tómendetildi.
Prezıdent tapsyrmasyn oryndaý barysynda Elbasynyń ózi atap kórsetkendeı, halyqpen keri baılanys ornatyldy. «Nur Otan» partıasynyń, Ulttyq kásipkerler palatasynyń, basqa da jergilikti atqarýshy organdarmen jáne qoǵamdyq birlestikterdiń qatysýy arqyly halyqtyq qabyldaýlar ashyldy. Qysqasy, eldiń talap-tilegi eskerildi. Premer -mınıstr Baqytjan Saǵyntaev úkimet jıynynda kemshilik jibergen jergilikti basshylar jazadan qutylmaıtynyn da málim etken. Bul oraıda mınıstr Súleımenov komıtettiń aýmaqtyq departamentteriniń 10 basshysyna sógis jarıalaǵanyn málim etti. 1 aýmaqtyq departamentiniń dırektory atqaryp otyrǵan laýazymynan bosatyldy. Komıtettiń 4 departamentine qatysty qylmystyq ister qozǵalǵan. Bul ǵana emes, premer-mınıstr Saǵyntaevtyń osy salany baqylaýsyz qaldyrǵan Ulttyq ekonomıka vıse-mınıstrine sógis jarıalaǵanyn eskersek, máseleniń óte ózekti bolǵanyn ańǵarýǵa bolady.
Sonymen aldymen Joldaýda, sosyn Qaýipsizdik keńesinde sóz bolǵan Prezıdent tapsyrmasy aınalasy bir-eki aıdyń ishinde tez arada jáne tıanaqty oryndaldy dese de bolady. Endi 2019 jyldyń qańtarynan bastap elektr energıasy men jylýǵa jáne basqa da osy taqylettes salanyń tarıfi tómendetiletin bolady. Biraq baǵa tómendegenmen, monopolıser jumys sapasyn odan ary jaqsartýy kerek.
Erkin Qaldan
