Kesheli beri Reseıdiń iri korporasıalarynyń jetekshileri aldaǵy úsh jyldyń ishinde bıznesti dóńgeletý úshin dollardan arylý qajettigin aıtyp otyr. Kórshi eldiń «Gazprom», «Rýsgıdro» tárizdi memlekettik korporasıalary qarasha aıynyń ózinde oblıgasıalarmen qamtamasyz etetin qarjylyq qoryn ıýán men evroǵa aýystyra bastaǵan. Osylaısha reseılik iri kompanıalar AQSH-tyń kók qaǵazynan birtindep bas tartyp jatyr. Buǵan qosa Reseıdiń altyn valúta qoryna da dollardan góri altyn jınap jatqany bizge belgili. Al biz budan neni ańǵaramyz?! Reseıdiń ekonomıs-sarapshylary aıtyp júrgendeı aldaǵy úsh jylda kórshi elde dedollarızaısá qarqyn almaq. Ekonomıkasy seriktes el bolǵandyqtan mundaıda Qazaqstan qandaı qadam jasaýy kerek?
Tek «Gazprom» men «Rýsgıdro» ǵana emes, Reseıdiń «Alfabank», «Rosselhozbank», azyq-túlik jelisindegi iri óndirýshiler sanalatyn «Páterochka», «Karýsel», «Perekrestok» tárizdi memleketetik kompanıalary men qarjy ınstıtýttary búginde dollarmen tólem jasaýdy qysqartqan. Atalmysh kompanıalar belsendi túrde rýb men evro, rúbl men ıýán jubyn qoldana bastaǵan. Sarapshylardyń paıymdaýynsha, mundaı áreketti Reseıdiń qarjy mınıstrligi de qoldap otyr.
«Halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń» sarapshysy Sergeı Romanovtyń aıtýynsha, Reseı qazir óziniń altyn-valúta qoryndaǵy dollar kólemin de azaıta bastaǵan. 2018 jyly Reseıdiń altyn-valúta qory altyn qumalarymen kúrt tolyqqan. Biraq buǵan qatysty bizdiń otandyq mamandarymyz kórshi eldiń edel-jedel dollardan arylýǵa qadam jasaýy ekonomıkaǵa úlken qaýip tóndiredi. Ásirese Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq aıasyna birikken elder úshin munyń keri yqpaly da bar ekenin alǵa tartty.
«Qazir Reseıdiń Ortalyq banki altyn qumalaryn kóbeıtip jatyr. Sońǵy úsh jylda kórshi el altyn valúta qoryna altyn jınaýdy údetti. Mysaly, 2015 jyldyń maýsym aıynda qordaǵy altyn kólemi 1281 tonna bolsa, qazir 1857 tonnaǵa artty. Reseıdiń bolashaqta altynǵa artyp otyrǵan úmiti mol. Tipti Reseı ekonomıs-sarapshylary tarapynan Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq aıasynda altyn tólem quralyna aınalýy múmkin degen boljamdar da aıtylyp qalady. Investısıalyq portfelin ártaraptandyrý maqsatynda qazir kóptegen elder altyn quımalardy qoryna saqtap jatyr. Bizdiń elimizde de bıylǵy maýsym aıynan bastap jekelegen tulǵalarǵa altyn quımalardy satý júıesi tetikke qosyldy. Bul baǵdarlama bizde Almaty, Astana, Atyraý, Óskemen qalalarynda júzege asyryla bastady. Jalpy, jahandyq kózqaraspen qaraıtyn bolsaq, altynǵa ınvestorlar tarapynan da, álemniń ortalyq bankterinen de suranys joǵary. Demek, keleshekte altynnyń bedeli arta túsýi ábden múmkin. Biraq Reseıdiń «aldaǵy úsh jyldyń ishinde dollardan arylamyz» deýi aqylǵa syımaıdy. Eýrazıalyq odaq aıasynda biryńǵaı valúta engizý - kórshi eldiń armany. Biraq buǵan edel-jedel ený ekonomıkaǵa qaýip. Reseı qazir soǵan asyǵyp barady. Óıtkeni altyn-valúta qoryna kóptep altyn jınaı bastaýy osyny ańǵartady»,-deıdi ekonomıs-sarapshy Toǵjan Shaıahmetova.
Biz Reseıdiń Ortalyq bankiniń 2015 jyldan 2018 jyldyń qańtar aıyna deıin qoryna jınaǵan altynynyń kólemin arnaıy syzbamen kórsetýdi jón kórdik. Tómende kórsetilgen syzbadan rasymen de Reseıdiń qoryndaǵy altyn kólemi jyl saıyn artyp otyrǵanyn ańǵarýǵa bolady.
Jalpy, mamandardyń paıymynsha, bolashaqta rasymen de Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq aıasynda biryńǵaı tólem júıesine ený qajettiligi týyndaıdy. Osyǵan baılanysty Odaqqa múshe elderdiń ulttyq bankteri memleketaralyq tólem aınalymynan dollar men evronay shyǵaryp tastaý týraly máseleni jıi-jıi kótere bastaıdy. Biraq bul asyǵystyq tanytatyn nárse emes.
Bul rette «Halyraqalyq qarjy ortalyǵynyń» sarapshysy Abzal Qalymbetovtyń aıtýynsha, Reseı qazirdiń ózinde asa belsendilik tanytyp otyr. Degenmen bul «jeti oınalyp bir ret kesetin» dúnıe.
«Qazir Reseıdiń altyn valúta qoryndaǵy altyn quımalardy jınaý kórsetkishi Qytaımen birdeı boldy. Reseı altyn-valúta qorynyń basym bóligin alytn quımalarmen saqtaı bastady. Qytaı eli de solaı. Dollardan arylý úrdisine álem elderi kóshe bastady. Árıne, osy kóshten bizge de qalyspaý qajet. Biraq asyǵystyq tanytpaı kezeń kezeńimen júzege asyrylǵan jón. Asyǵystyq bolsa bul ekonomıkaǵa qaýip tóndiredi. Alapaýyt AQSH eliniń kók qaǵazynan bas tartý árıne ońaı emes. Biraq makroekonomıkanyń ózi birtindep osyǵan ákeledi»,-deıdi Abzal Qalymbetov.
Ǵalymnyń sózi dáleldi bolýy úshin biz Reseıdi altyn valúta qorynda jınaqtalǵan altyn qumalaryna qatysty derekterdi de arnaıy syzbamen kórsettik. Rasymen de, bul rette Reseıdiń Qytaı Halyq Respýblıkasymen deńgeılesip qalǵanyn ańǵarýǵa bolady.
Jalpy, sarapshylar bizdiń Ulttyq qorymyzdaǵy 100 mlrd dollardan astam altyn-valúta qorynyń basym bóligin dollarmen saqtap otyrǵanymyzdy, mundaıdan bolashaqta «qashý» kerektigin alǵa tartyp otyr. Bul rette ekonomıs-ǵalym Abzal Qalymbetov biz úshin:
A) Birinshi kezekte Qytaımen, Eýroodaqpen, Reseımen ımport, eksport tólem qatynasynda sol elderdiń valútasyn jáne teńgeni paıdalanýǵa kóshe bastaý kerektigin basa aıtty. Sondaı-aq mamannyń aıtýynsha, altynnyń da keleshekte tólem quralyna aınalý múmkindigi zor. Endeshe biz endi qoldanysqa engize bastaǵan altyn quımalardy jekelegen tulǵalarǵa satý baǵdarlamasy tereńdetýdi, damytýdy qajet etedi. Qazirdiń ózinde altyn quımalar saýdasy qyzyp keledi. Suranys bar. Sondyqtan bul joabyn halyqqa tıimdi etip jetildirgen durys.
Á) Al ishki naryqta teńgeniń qunyn arttyrý maqsatynda qymbat kólikterdi, jyljymaıtyn múlikterdi baǵalaý kezinde altynmen nemese teńgemen baǵalaýdy qolǵa alǵa jón. «Biz únemi makroekonomıkany quldyratpaımyz dep ulttyq valútanyń qunyn túsire beremiz. Bulaı bolmaıdy. Qazir Reseı de jáne basqa álem elderi de tól valútalarynyń qunyn ósirý úshin dollardy yǵystyra bastady. Bul erte me, kesh pe bolatyn dúnıe. Sondyqtan osy kóshke saýatty ilesý úshin bizge de alǵa jyljý kerek. Biraq asyǵystyq tanytpaı naqty ári utymdy sheshimder qabyldaý qajet» deıdi ekonomıs-ǵalym.
Qarlyǵash Zaryqqanqyzy
