AQSH-tyń  dollary dese, adamzattyń boıyna qan júgirip erekshe bir kúı keshetin bolǵan. Dollar – álemdik ekonomıkanyń kúre tamyry. Onyń osynshalyqty aspandap ketken abyroıyn Eýropa tóbendetkisi keldi. Osylaısha óz aımaqtarynda Evro dep atalatyn valútany aınalymǵa engizdi. Biraq Evro dollar sekildi yqpaldy bola almady. Ol jaı  ǵana 19 memleket pen  320 mıllıon evropalyqtardyń valútasy bolyp qala berdi. Budan árıne Evrony abyroısyz dep aıta almaspyz. Ekonomıkalyq tarıhy 1999 jyldyń  1 qańtarynan ǵana bastalǵan Evronyń álemdik naryqta óz yqpaly bar. Biraq  16 jyldyq tarıhy bar Evro men 18 ǵasyrdan bergi adamzat tarıhyna kýá bolyp kele jatqan AQSH-tyń aqshasyn salystyrý qısynǵa kelmeıdi. Árıne AQSH-tyń  Ekinshi dúnıe júzilik soǵysta ustanǵan saıasaty dollardyń «álemdik ámirshi» bolýyna múmkindik ashty. BUU-nyń   1944  jylǵy Bretton-Výds qalasynda  valútalyq qarjyǵa qatysty  ótkizgen konferensıasy dollarǵa jańa tynys syılady. Álemdik valúta júıesiniń ámirshisine aınalǵan dollar ol abyroıynan aıyrylyp qalǵysy kelmeıdi. Dollar- altynmen qatar tura alatyn álemdegi jalǵyz ǵana valúta. Biraq, Álem ekonomıkalyq ámirshisinen jalyqty. Qazaqstannyń kóshbasshysy ony óte jaqsy túsingen. Sondyqtan   BUU Bas assambleıasynda Qazaq kóshbasshysy Nursultan Nazarbaev álemdik birińǵaı valútany paıdalanýdy usyndy. Bul  usynys álemdik buqaralyq aqparat quraldarynyń  nazaryna ilikti http://qamshy.kz/home/show/1659. Biraq AQSH álemniń ámirshisine aınalǵan aqshasynyń  abyroısyzdyǵyn qalaı ma? Árıne, joq! Aldymen Sırıa men Ýkraına jaǵdaıyn aıtysyp, biraq pikirlerin bir arnaǵa toǵystyra almaǵan  Obama men  Pýtınniń  jaǵdaıynan keıin álem birińǵaı valútany ilip alyp ketip talqylamady. Qazir batystyq aqparat kózderinde Obama jáne Pýtın degen arnaıy aıdar ashylǵan. Eki qoshqardyń teke-tiresi týraly talqylaý álemdik valútaǵa qaraǵanda qyzyqtyraq.

Osy aptanyń  basynda  Syrtqy ister mınıstri Erlan Ydyrysov  «The Washington post» basylymyna «Men sizderge Ýkraına, Qyrǵyzstan jáne qıyr Shyǵystaǵy mysaldardy keltire alamyn. Demokratıalyq Irak qaıda?  Sondyqtan da, biz mundaı nátıjeni qalamaımyz. Nazarbaev - osy ispetti senarılerdi boldyrmaýdyń berik garanty. Ol – jaqsy basshy. Bizdiń júıemiz patshalyq  bılikke uqsaýy múmkin, biraq biz – baqyttymyz. Biz ýkraındyqtar men sırıalyqtardan áldeqaıda baqyttymyz»,- dep suqbat erdi. Tolyq nusqasy: http://qamshy.kz/home/show/1612.  Bul bir aýyz sózden kóp dúnıeni ańǵarýǵa bolady. Bálkim, Aq úı bizdiń taraptan jasalǵan álemdik  ortaq valútaǵa degen  usynysty aqshasynyń berekesi bolmaı turǵan aq aıý kórshiniń kóńiline qarap jasady dep túsinetin shyǵar. Biraq, bul usynys ámirshi aqshasy bar ámirkenderge jaqpaı qalǵanymen álem elderiniń kókeıine qondy. Sebebi daǵdarys týraly daqpyrttyń qońyrsyǵan ıisi qaıdan shyǵyp otyrǵanyn olar óte jaqsy túsinip otyr.

Aınur Tóleý

«Qamshy» silteıdi