Sońǵy jyldary adam quqyqtaryna qatysty alańdaýshylyq halyqaralyq sportta turaqty taqyrypqa aınalyp barady. Alaıda bul másele buǵan deıin Beıjińdegideı úlken daý týdyrma,ǵan edi. Osyǵan baılanysty BBC "Beıjiń-2022 boıkotynyń qanshalyqty mańyzy bar?" degen suraqqa jaýap izdep kórdi. Qamshy tilshisi maqalany aýdaryp, nazarlaryńyzǵa usynady.

Qytaıdyń Shyńjańdaǵy uıǵyr, qazaq sıaqty azshylyqtarǵa jasaǵan zorlyq-zombylyǵy týraly kóptegen aıyptaýlarǵa baılanysty AQSH, Avstralıa jáne Ulybrıtanıa sıaqty elder 2022 jyly Beıjińde ótetin qysqy olımpıada oıyndaryna dıplomatıalyq boıkot jarıalaǵan.

Quqyq qorǵaý uıymdary men Batys úkimetteri Qytaıdy "Shyńjań aımaǵynda genosıd jasady" dep aıyptaıdy. Qytaı bul lagerler jelisi uıǵyr, qazaq sıaqty etnıkalyq azshylyqtardy "qaıta tárbıeleýge" arnalǵan dep, ózine taǵylǵan aıypty joqqa shyǵarady.

Gonkongtaǵy saıası bostandyqtar men demokratıany jaqtaıtyn sherýshilerdi qýdalaýǵa, jaqynda Qytaı úkimetiniń joǵary laýazymdy qyzmetkerin "seksýaldyq zorlyq-zombylyq jasady" dep aıyptaǵannan keıin tenısshi Pen Shýaıdyń jurtshylyq kózinen ǵaıyp bolýyna baılanysty alańdaýshylyq shıelenisip ketti. 

Batystyń birneshe eli óz ókilderi olımpıadaǵa barmaıtynyn málimdedi. 

Qytaı AQSH-ty oıyndardy saıası aıla-sharǵy jasaý úshin paıdalandy dep aıyptap, "qatań qarsy sharalarǵa" ýáde berýde.

Italıa men Fransıa sıaqty elder boıkotqa qosylýdan bas tartyp, fransıa prezıdenti Makron boıkotty "sımvoldyq jáne eleýsiz" dep sıpattady.

Beıjiń olımpıadasyna qarsy naýqandy quraıtyn Tıbet, Uıǵyr, Ońtústik Mońǵolıa, Gonkong jáne Taıvan quqyqtaryn qorǵaý toptarynyń koalısıasy dıplomatıalyq boıkottardy quptap, spportshylar, korporatıvtik demeýshiler men iri habar taratýshylar osy jolda birigýi kerek dep sanaıdy. "Eger shynymen Qytaıǵa qysym jasalsa, solaı áreket etý kerek" deıdi olar.

Keıbireýler "genosıd jasap jatyr" dep aıyptalǵan elge tolyqtaı boıkot jarıalaý qazir orynsyz bolsa, onda tolyq boıkot qashan bolatyny týraly suraıdy. Áıelder tenısi qaýymdastyǵy Pen Shýaıdyń jaǵdaıyna qatysty suraqtarǵa jaýap retinde Qytaıǵa barlyq týrnırlerdi toqtata turý arqyly tıimdi boıkot jarıalaǵany úshin Batysta keńinen madaqtaldy, bul sporttyq organnyń sırek kezdesetin mysaly sebebi Qytaı mańyzdy komersıalyq naryq bolyp esepteletin el.

Olımpıadaǵa qatysýdan bas tartý Qytaıda bolyp jatqan quqyq buzýshylyqtar týraly álemdi habardar etýge paıdasy bar. Sonymen qatar Qytaıdaǵy adam quqyqtarynyń buzylýyna qatysy barlarǵa eskertý jasaýǵa kóbirek áser eter edi. Alaıda olımpıadaǵa qatysý úshin jyldar boıy daıyndalǵan jazyqsyz sportshylarǵa bul óte ádiletsiz bolyp kórinedi.

Keıbireýler 1980 jáne 1984 jyldarda qyrǵı-qabaq soǵystaǵy oıyndarǵa boıkot jarıalaýdyń saıası áseri az bolǵanyn, saıyp kelgende munyń zardabyn sportshylar tartqanyn aıtady. Alaıda ózge sarapshylar 1970-80 jyldardaǵy aparteıdtik Ońtústik Afrıkaǵa jasalǵan sporttyq boıkottardy mysalǵa keltiredi. Olar sol kezdegi oqıǵany Ońtústik Afrıka bıleýshilerine qysym kórsetýde sheshýshi ról atqara alatynynyń dáleli retinde kórsetedi.

"Bizdiń pikirimiz mynadaı: ózgeriske basqalarmen birlesip jumys isteý arqyly qol jetkizýge bolady, osylaısha biz durys suraqtar qoıýdy jalǵastyra alamyz, sonymen birge bul elde bizdiń adam quqyqtaryna qatysty qıyndyqtarymyz bar ekenin árqashan este saqtaımyz" delingen olımpıadany basqarýshy organnyń jaqynda jasaǵan málimdemesinde. .

Degenmen, 2008 jylǵy Beıjińdegi jazǵy olımpıada oıyndarynan keıin Qytaıda da, 2014 jylǵy qysqy olımpıada oıyndary men 2018 jylǵy álem chempıonatyn ótkizgennen keıin Reseıde de adam quqyqtary turǵysynan ilgerileýshilik týraly eshqandaı dálel kórinbeıdi.

Úkimetterdiń nemese sport jankúıerleriniń Beıjiń 2022-ge tolyq boıkot jarıalaýǵa nıeti az bolyp kóringenimen, sportshylardyń ózderi ózgeris jasaı ala ma? Násilshildik pen áıelder quqyǵynan bastap, psıhıkalyq densaýlyq pen qorshaǵan ortaǵa deıingi birqatar áleýmettik máseleler týraly kóbirek aıtatyn sportshylardyń sońǵy jyldardaǵy belsendiligin eskersek, buǵan tańqalýdyń qajeti joq.

Jaqynda erejeleri jeńildetilgenine qaramastan, HOK-tyń 50-shi erejesi áli de olımpıadashylardyń is-shara kezinde ne aıta alatynyn nemese ne isteı alatynyn aıtarlyqtaı shekteıdi. Minberde, resmı rásimderde nemese oıyn alańynda saıası narazylyqtyń, demonstrasıanyń nemese úgit-nasıhattyń kez kelgen túrine tyıym salynǵan.

Baspasózde jáne áleýmettik jelilerde sóz bostandyǵyna ruqsat etilgen, biraq jappaı senzýrasy bar  jáne sheteldik jýrnalıserdi qorqytqany úshin synǵa alynǵan elde sportshylar bul múmkindikti paıdalana ma, joq pa, bul – daýly másele. Ásirese, jaqynda WTA tóraǵasy Stıv Saımon "2022 jyly Qytaıda is-sharalar ótkizetin bolsaq, bizdiń barlyq oıynshylarymyz ben qyzmetkerlerimiz tap bolatyn qaýipterge qatty alańdaımyn" degen.

Qytaı bıligi sport juldyzdarynyń aıyptaýyn qabyldamaıtyn sıaqty. Boston Seltıkstiń basketbol juldyzy Enes Kanter Sı Szınpındi synap, qazan aıynda "Erkin Tıbet" qozǵalysyn qoldaǵan kezde aýqymdy qarsylyq boldy. Onyń esimi qytaılyq Weibo áleýmettik medıa saıtynda buǵattalyp, Seltıks oıyndarynyń translásıasy toqtatyldy. Sol sıaqty, 2019 jyly burynǵy jartylaı qorǵaýshy Mesýt Ozıl Shyńjańdaǵy uıǵyr, qazaq sıaqty azshylyqqa jasalǵan qarym-qatynasty atap kórsetkennen keıin "Arsenal" oıyny Qytaı memlekettik telearnasynan alynyp tastaldy.

Kóptegen quqyq qorǵaý toptary HOK-tan oqıǵany ótkizý úshin jańa oryn tabýdy ótindi. Alaıda ol óte kesh aıtylǵan sıaqty. Biraq Beıjiń-2022 tóńiregindegi qyzý qaıshylyqtar uıymnyń hosttardy tańdaýyna jáne olarmen qarym-qatynasyna qatysty baqylaýdy kúsheıtti.

Jaqynda Human Rights Watch uıymynyń prezıdenti Tomas Bah alańdaýshylyqty jeńildetý maqsatynda úsh dúrkin olımpıada chempıony Pen hanymmen beıneqońyraý ótkizgennen keıin HOK-ty qytaılarmen "yntymaqtastyǵy" úshin aıyptady. HOK aıyptaýdy joqqa shyǵaryp, "beıbit dıplomatıany" qoldanýyn qorǵady. Biraq Qytaıdyń adam quqyqtary salasyndaǵy rekordy olımpıadalyq qundylyqtarǵa qanshalyqty sáıkes keledi degen suraqqa olımpıadada eń uzaq qyzmet etken basqarma múshesi Dık Paýnd Beıjińniń qonaq retinde tańdalǵanyna ókinbeıtinin jáne boljamdy oqıǵalar týraly "bilmeıtinin" aıtqany kópshilikti alańdatty. 

"HOK saıası ózgeristerge yqpal etý úshin eshqandaı ról atqarmaıdy. Biz oıyndardy elge bergende, ony sol eldiń saıası maqsattaryn qoldaıtynymyzdyń belgisi retinde jasamaımyz" dedi ol.

Synshylar "HOK tolyǵymen beıtarap" degen sózdi úzildi-kesildi joqqa shyǵarady. Olar uıymnyń 2018 jyly Soltústik pen Ońtústik Koreıa arasyndaǵy kelissózderine nazar aýdarady. Sonymen qatar olar "prezıdent Vladımır Pýtın 2014 jyly Sochıde oıyndardy álemge Reseıdiń de, óziniń de kúshin kórsetý úshin paıdalandy" dep sanaıdy.

Oıyndardy ótkizý úshin Beıjińdi tańdaý sportshylardyń tańdaýy bolmaǵanymen, geosaıası shıelenis kúsheıgen saıyn, olardyń qazir Qytaıda óner kórsetýi durys pa, qate me, ne isteý kerek? degen sıaqty jańa suraqtarǵa tap boldy. 

Kóbisi óte qıyn jaǵdaıda qalǵandaı sezinedi.