Mınıstr B.IMASHEV.

Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet Mınıstriniń 2015 jylǵy 25 aqpandaǵy №115 buıryǵyna
1-qosymsha

Baǵalaý týraly eseptiń nysany men mazmunyna qoıylatyn talaptar

1. Jalpy erejeler
1. Osy Baǵalaý týraly eseptiń nysany men mazmunyna qoıylatyn talaptar (budan ári – talaptar) halyqaralyq baǵalaý standarttaryn paıdalana otyryp, «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy baǵalaý qyzmeti týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Zańynyń (budan ári – Zań) negizinde ázirlendi jáne baǵalaý týraly eseptiń nysany men mazmunyna, baǵalaý týraly esepte (budan ári – esep) paıdalanylatyn aqparatqa, sondaı-aq ádisnamada jáne esepteýde qoldanylatyn baǵalaý týraly eseptegi sıpattamalarǵa qoıylatyn talaptardy belgileıdi.
2. Osy talaptar Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda baǵalaý qyzmetin júzege asyrý kezinde qoldanýǵa mindetti bolyp tabylady.
3. Esep baǵalaý júrgizý qorytyndysy boıynsha jasalady jáne Zańǵa, osy talaptarǵa, halyqaralyq standarttar men baǵalaý qyzmeti standarttaryna sáıkes jasalǵan qujatty bildiredi.

2.Baǵalaý týraly eseptiń mazmunyna qoıylatyn talaptar
4. Esepte mynadaı bólimder men bólikter qamtylady:
tıtýl paraǵy;
eseptiń mazmuny;
1 Bólim. Esep týraly jalpy málimetter;
2 Bólim. Baǵalaý obektisiniń jalpy aqparaty jáne sıpattamasy;
3 Bólim. Eseptiń esepteý bóligi;
4 Bólim. Qorytyndy bóligi;
Qosymshalar.
1 jáne 2 bólimder, onyń qosymshalaryn eseptemegende, esep mazmunynyń jartysynan aspaıdy.
5. Esep eki danada jasalady, onyń bireýi tapsyrys berýshide, ekinshisi baǵalaýshyda saqtalady.
6. Tıtýl paraǵynda qamtylady:
1) eseptiń ataýy;
2) eseptiń nómiri;
3) eseptiń jasalǵan kúni;
4) obektiniń ataýy jáne ornalasqan jeri;
5) baǵalaý kúni;
6) baǵalaý týraly sharttyń nómiri jáne jasalǵan kúni;
7) aıqyndalatyn qunnyń túri (úlgisi);
8) tapsyrys berýshiniń tolyq ataýy nemese tegi, aty, ákesiniń aty (bar bolsa), onyń naqty ornalasqan jeri nemese zańdy mekenjaıy, banktik derektemeleri;
9) baǵalaýshy týraly málimetter:
Zańdy tulǵa úshin: tolyq ataýy, sáıkestendirilgen bıznes nómiri, banktik derektemeleri, baǵalaýshynyń zańdy mekenjaıy, baǵalaýshy múshesi bolyp tabylatyn baǵalaýshylar palatasynyń ataýy;
jeke tulǵa úshin: baǵalaýshynyń tegi, aty, ákesiniń aty (bar bolsa), jeke sáıkestendirme nómiri, onyń naqty ornalasqan jeri, baǵalaýshy múshesi bolyp tabylatyn baǵalaýshylar palatasynyń ataýy;
10) esepti bekitetin adamnyń mórmen rastalǵan tegi, aty, ákesiniń aty (bar bolsa) jáne qoly.
7. Ilespe hatta mynalar qamtylady:
1) baǵalaýdyń maqsaty;
2) baǵalaý obektisin sáıkestendiretin jalpy aqparat;
3) esepte paıdalanylǵan baǵalaý tásilderi men ádisteri;
4) baǵalaý obektisi qunynyń qorytyndy shamasy.
8. Esep mazmunyna onyń quramyna betteri kórsetilip engizilgen bólimder (kishi bólimder) kiredi.
9. 1 Bólim. «Esep týraly jalpy málimetter», onda qamtylady:
1) baǵalanatyn obektiniń ataýyn, obektiniń menshik ıesin, obektiniń
ornalasqan jerin, baǵalaýdyń baǵalanatyn quqyqtaryn, maqsatyn, túrin jáne maqsatyn, eseptiń jáne baǵalaýdyń kúnin, baǵalanatyn múliktiń sáıkestendirýin, belgilenetin qunnyń bazasy men úlgisin anyqtaýdy kórsetýmen baǵalaýǵa arnalǵan tapsyrma;
2) baǵalaýshy týraly málimetter (lısenzıanyń nómiri jáne berilgen kúni, baǵalaýshynyń azamattyq-quqyqtyq jaýapkershiligin saqtandyrý týraly málimetter (bar bolsa) jáne basqalar);
3) baǵalaýdy júrgizý kezinde baǵalaýshy paıdalanǵan boljaýlar men
shekteý sharttary;
4) baǵalaýdy júrgizý kezinde paıdalanylǵan qujattar tizbesi:
Zańǵa sáıkes normatıvtik quqyqtyq aktiler jáne baǵalaý standarttary, baǵalaýdy júrgizý kezinde olardy alý kózin kórsetýmen paıdalanylǵan derekter tizbesi;
5) esepte qoldanylatyn negizgi termınder men anyqtamalar.
10. 2 Bólim. «Jalpy aqparat jáne baǵalaý obektisiniń sıpattamasy, onda qamtylady:
1) baǵalaý obektisi tekserilgen kún;
2) baǵalaý obektisiniń jalpy sıpattamasy men jaı-kúıi;
3) baǵalaý obektisiniń quramy;
4) baǵalaý obektisiniń nysany men aǵymdaǵy paıdalanylýy;
5) baǵalaý obektisi ornalasqan jerdiń sıpattamasy;
6) baǵalanatyn obektiniń negizgi sıpattamalarynyń sıpaty;
Kredıt berý maqsatynda kásiporyndardy jáne iri jyljymaıtyn múlik obektilerin baǵalaý kezinde qosymsha kórsetiledi:
1) óńirdegi jalpy ekonomıkalyq ahýalǵa jáne áleýmettik-ekonomıkalyq ahýalǵa sholý jasaý;
2) baǵalanatyn múlik naryǵynda aǵymdaǵy belsendilik pen betalystarǵa sholý jasaý;
3) salalyq sholý jasaý (belgili bir taýarlardy (qyzmet kórsetýlerdi)
óndirý uıymdastyrylǵan múlik kesheniniń quramyna kiretin jyljymaıtyn múlik baǵalanatyn jaǵdaıda jasalady).
11. 3 Bólim «Eseptiń esepteý bóligi», onda qamtylady:
1) baǵalaý ádisnamasy;
2) úsh tásildegi ádis mániniń qysqasha jazylýy jáne osy esepte qoldanylǵan tásilder men ádisterdi tańdaý negizdemesi;
3) tańdap alynǵan tásilder/ádister qoldanylǵan baǵalaý prosesiniń sıpattamasy;
4) tańdap alynǵan tásildermen/ádistermen oryndalǵan esepteýler;
5) «Baǵalaý nátıjesin kelisý» bólimi;
Baǵalaý nátıjesin kelisý, eger ártúrli ádister paıdalanylǵan jáne ártúrli ádistermen alynǵan nátıjeler eki ret bir-birinen ózgeshe bolmaıtyn jaǵdaıda júrgiziledi. Eger osy talap buzylatyn bolsa, olarda paıdalanylǵan esepteýler men bastapqy aqparat naqtylanady. Kelisý ortasha salmaq ádisimen júrgiziledi. Salmaq koefısıentterin anyqtaý úshin esepteýdiń matematıkalyq ádisteri qoldanylady, olarǵa esepte sıpattama berý qajet.
12. 4 Bólim «Eseptiń qorytyndy bóligi», onda obekti qunynyń shamasy týraly qorytyndy qamtylady.
Baǵalaý obektisi qunynyń qorytyndy shamasy Qazaqstan Respýblıkasynyń valútasynda (teńgemen) jáne jaqshada osy soma jazbasha tolyq jazylyp, myń teńgege deıin yqshamdalǵan sıfr túrinde kórsetiledi.
Baǵalaý týraly esepte kórsetilgen baǵalaý obektisi qunynyń qorytyndy shamasy, eger baǵalaý týraly esep jasalǵan kúnnen baǵalaý obektisimen mámile jasalǵan kúnge deıin nemese jarıa oferta usynylǵan kúnge deıin alty aıdan aspaǵan bolsa, baǵalaý obektisimen mámile jasaý maqsatynda usynylǵan bolyp tanylady.
13. Esepke qosymshalarda qamtylady:
1)baǵalaý obektisin tekserý aktisi;
2) Baǵalaýshylar palatasyndaǵy múshelik týraly kýáliktiń kóshirmesi;
3) baǵalaý obektisiniń fotosýreti (tek jyljymaıtyn múlik, kólik, jabdyq jáne basqa da materıaldyq múlik úshin);
4) uqsas obektilerdiń baǵalary jáne Internet júıesinen alynǵan habarlandyrýlarǵa siltemeler týraly málimetter qamtylǵan kompúterdiń (skrınshottyń) jumys ústeliniń fotosýretteri;
5) esepteý kesteleri (bar bolsa);
6) kásiporyndardyń aktıvteriniń tizbesi jáne olardyń naryqtyq quny bar kesteler (qajet bolǵanda);
7) baǵalaýdy Zańǵa sáıkes júrgizýge arnalǵan bastapqy derekter;
8) qajet bolǵanda, basqa qujattar.

3. Baǵalaý týraly esep nysanyna qoıylatyn talaptar
14. Jeke kásipker bolyp tabylatyn baǵalaýshy jasaǵan esepke ózi qol qoıady jáne óziniń jeke mórimen bekitedi.
Zańdy tulǵanyń esebine baǵalaýshy (baǵalaýshylar) qol qoıady, zańdy tulǵanyń basshysy nemese onyń ýákiletti ókili bekitedi jáne mórmen kýálandyrady.
15. Eseptiń tıtýl paraǵynan basqasy, paraq betteri boıynsha nómirlenedi jáne tigiledi. Bólimderiniń árbir betine esepti jasaǵan baǵalaýshy qol qoıady. Árbir betine qol qoıý jeke qol qoıýmen nemese faksımıle qoıýmen júrgiziledi.

Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet Mınıstriniń 2015 jylǵy 25 aqpandaǵy №115 buıryǵyna
2-qosymsha

«Jyljymaly múliktiń qunyn baǵalaý» baǵalaý standarty

1. Jalpy erejeler
1. Osy jyljymaly múliktiń qunyn baǵalaý standarty (budan ári — Standart) negizgi uǵymdardy ashady jáne óńirlik faktorlardy, baǵa belgileýdiń ózindik sharttaryn jáne olardyń esepke alý men esepte kórsetilýin eskere otyryp, jyljymaly múlikti baǵalaýǵa qoıylatyn mindetti talaptardy belgileıdi. negizinde halyqaralyq baǵalaý standarttaryn eskerýmen ázirlendi jáne jyljymaıtyn múlikti baǵalaýǵa qoıylatyn negizgi talaptardy belgileıdi.
2. Standart «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy baǵalaý qyzmeti týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna (budan ári – Zań) jáne halyqaralyq baǵalaý standarttaryna sáıkes ázirlendi, jyljymaly múlikti baǵalaý ádisterine qoıylatyn negizgi talaptardy belgileıdi.
3. Baǵalaý qyzmetiniń negizgi prınsıpteri obektıvtilik jáne durystyq bolyp tabylady.
4. Baǵalaý túri mindetti jáne bastamashylyq baǵalaý bolyp tabylady.
5. Standarttyń áreket etýi materıaldyq jyljymaly múliktiń barlyq úlgilerin baǵalaýǵa qoldanylady.
6. Osy standartta mynadaı uǵymdar paıdalanylady:
1) bıologıalyq aktıvter – bıologıalyq qaıta qurýlar prosesinde aýylsharýashylyq ónimin jáne/nemese qosymsha bıologıalyq aktıvter berýge, sondaı-aq basqa tásilmen ekonomıkalyq paıda ákelýge qabiletti mal nemese ósimdik;
2) generasıalaıtyn birlik – basqa aktıvterge nemese aktıvter tobyna mańyzdy dárejede baılanysty bolmaıtyn aqshalaı qarajattyń túsýin qatamasyz etetin aktıvterdiń eń az sáıkestendirme toby;
3) jabdyq – avtıvter, atap aıtqanda kásiporynnyń nemese uıymnyń qyzmetin uıymdastyrý-tehnologıalyq qamtamasyz etý maqsatynda paıdalanylatyn jıhaz jáne jınaqtaýyshtar, buıymdar men múkámmal, avtokólik quraldary jáne demontaj jasaýǵa arnalǵan qural-saımandar;
4) jalǵa alýshynyń jaqsartýlary – tirkelgen jaqsartýlar nemese jalǵa alýshy óziniń qajettikterin qanaǵattandyrý úshin ornatylatyn jáne tólenetin, ádette jalǵa alý merziminiń aıaqtalýy boıynsha jalǵa alýshymen joıylatyn jerge nemese úılerge qosymshalar. Olardy joıý jyljymaıtyn múlikke eleýli zalal keltirmeıdi;
5) jyljymaly múlik — kólik quraldary, aınalymdaǵy taýarlar, baǵaly qaǵazdar, aqsha, múliktik quqyqtar, sonyń ishinde bolashaqtaǵy ónimge jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamalyq aktilerimen jyljymaıtyn múlikke jatqyzylmaǵan ózge de múlikke quqyq;
6) koleksıalyq zattar – óner týyndylary, eski zattar, baǵaly tastar, zergerlik buıymdar, mýzykalyq aspaptar, nýmızmatıkalyq nemese fılatelıalyq koleksıalar, sırek kitaptar jáne muraǵat materıaldary;
7) qondyrǵylar – basqa aktıvterden bólinbeıtin jáne komýnaldyq sharýashylyq obektileriniń, mamandandyrylǵan úılerdiń, mashınalar men jabdyqtyń qurama jáne syndarly elementterin qamtıtyn aktıvter;
8) korporatıvtik aktıvter — basqa aktıvterge nemese aktıvter tobyna baılanysty bolmaıtyn aqshalaı qarajat aǵynyn júrgizýge qabiletsiz aktıvter, biraq olardyń balanstyq quny tolyqtaı generasıalanatyn birlikke jatpaıdy;
9) kóliktik qural – Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda tirkelgen temirjol, avtomobıl, teńiz, ishki sý, áýe, qalalyq elektr, sonyń ishinde metropolıten, sondaı-aq Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵyndaǵy magıstraldyq sý qubyry kóligi;
10) mamandandyrylǵan múlik – bıznesti nemese onyń bóligi bolyp tabylatyn uıymdy satý arqyly, onyń mamandandyrylǵan sıpaty men qurylymyna, pishinine, mólsherine, ornalasqan jerine jáne ózge de qasıetterge negizdelgen biregeıliginiń arqasynda naryqta sırek satylatyn múlik;
11) mashınalar – sharýashylyq sýbektisiniń operasıalyq talaptaryna negizdelgen mamandandyrylǵan tehnologıalyq prosesterdi oryndaý úshin paıdalanylatyn apparattar;
12) operasıalyq múlik – turaqty jumys isteıtin kásiporynnyń negizgi qyzmeti úshin qajet bolyp sanalatyn aktıv;
13) ofıs jabdyǵy — jıhaz, kompúterlik tehnıka, baılanys quraldary jáne taǵy basqalar;
14) óner týyndylaryn baǵalaý kezindegi shyǵyn amaly – osy óner týyndysyn satyp alý kezinde ony aýystyratyn basqa óner týyndysyn jasaý múmkindigimen almastyrýshy retinde qarastyrylatyn óner týyndylarynyń qunyn aıqyndaıtyn amal.
15) saýda buıymdary jáne jalǵa alýshynyń jyljymaıtyn múlik bolyp tabylmaıtyn, jalǵa alýshynyń múligine qosylatyn jáne onyń saýdany nememe bıznesti júrgizý kezinde paıdalanatyn quraldary;
16) syrtqy (ekonomıkalyq) eskirý (qunsyzdaný) – obektiniń qunyn qorshaǵan ortanyń áseri (ekonomıkanyń jaǵdaıyna, demografıalyq ahýalǵa, tutynýshylardyń tólem qabilettiligine jáne basqa da jergilikti jaǵdaılarǵa negizdelgen, óńirdegi naryqta qalyptasqan suranys pen usynystyń araqatynasy) saldarynan naryqtaǵy ózgerister nátıjesinde joǵaltý.
17) fızıkalyq tozý – paıdalaný, kútý, tabıǵı-klımat jaǵdaıymen baılanysty jáne basqa da faktorlardyń áserinen tozǵan jáne buzylǵan zaqymdanýlar (aqaýlar) saldarynan obektiniń qunyn joǵaltý;
18) fýnksıonaldyq eskirý – obektiniń qunyn onyń óńdirisiniń arzandaýymen nemese jańamen salystyrǵanda ónimdiliginiń asa tómen bolýymen baılanysty joǵaltý;
19) Chıltonnyń tejeý koefısıenti — baǵalanatyn jyljymaly múliktiń negizgi parametriniń quny belgili oǵan uqsas múlikten aıyrmashylyǵyna baılanysty qunyn ózgertýdi esepteý kezindegi dáreje kórsetkishi.

2. Jyljymaly múlikti baǵalaý ádisteri
7. Jyljymaly múliktiń naryqtyq nemese ózge de qunyn belgileý kiristik, shyǵyndyq jáne salystyrmaly amaldarǵa toptastyrylǵan baǵalaý ádisterin qoldaný arqyly júrgiziledi.
8. Kiristik amal ádisi jyljymaly múlikti baǵalaýǵa qoldanylady, eger baǵalanatyn aktıvten nemese qosymsha aktıvter tobynan qurylatyn naqty aqsha aǵynyn bólý múmkin bolsa. Alaıda aqsha aǵynynyń keıbir elementteri materıaldyq emes aktıvtermen baılanysty bolady jáne odan jyljymaly múlikpen kiretin úlesti bólý qıyn bolady. Kiristik amal ádisi jeke baǵalanatyn jyljymaly múlik úshin paıdalanylmaıdy.
Kiristik amal ádisteri:
1) dıskonttalǵan aqsha aǵyny ádisi — komersıalyq maqsatta jyljymaly múlikti paıdalanýmen baılanysty táýekel dárejesine táýeldi aqsha aǵynynyń ózgerýinen jáne birkelki túspeýinen qundy aıqyndaý;
2) tikeleı kapıtaldandyrý ádisi — shekteýsiz ýaqyt kezeńinde kiris shamasy teń bolǵanda baǵalaý obektisin turaqty paıdalanýdy saqtaýdan qundy aıqyndaý;
3) ósý modelderi boıynsha kapıtaldandyrý ádisi — shektelmegen nemese shektelgen ýaqyt kezeńinde kiris shamasy teń ulǵaıǵan kezde baǵalaý obektisin turaqty paıdalanýdy saqtaýdan qundy aıqyndaý, tikeleı kapıtaldandyrý ádisine uqsas, biraq odan aıyrmashylyǵy kapıtaldandyrý koefısıentiniń máni naryqtyq derekterden salystyrma amalmen tabylmaıdy, kapıtaldandyrýǵa berýdiń talap etilgen normasynyń bazasynda esepteledi.
9. Shyǵyndyq amal ádisi mashınalar men jabdyqty baǵalaý úshin jyljymaly múliktiń belsendi naryǵy bolmaǵan jaǵdaıda, sondaı-aq jekelegen mamandandyrylǵan aktıvterdi baǵalaý kezinde qoldanylady.
Shyǵyn amaly tolyq qaıta óndirýdiń qunyn nemese jınaqtalǵan tozýdy esepten shyǵarýmen baǵalaý obektisiniń aýysý qunyn aıqyndaý úshin paıdalanylady.
Tolyq qaıta óndirý quny baǵalaý obektisiniń dál kóshirmesin (dál sondaı materıaldardy, standarttardy, dızaındy paıdalanýmen jáne baǵalaý obektisindegi jumys sapasymen) jasaýǵa shyqqan shyǵyndar (aǵymdaǵy baǵamen) somasy retinde aıqyndalady.
Aýystyrý quny baǵalaýdy (qazirgi zamanǵy materıaldar men tehnologıalardy paıdalanýmen) júrgizý kúnindegi naryqtyq baǵalarda baǵalaý obektisine uqsas obektini qurýǵa shyqqan shyǵyndardyń somasy retinde aıqyndalady.
Shyǵyn amalynyń ádisteri 2 topqa bólinedi:
1-top: shyǵyndy tikeleı aıqyndaý tásilderine negizdelgen ádister óz kúshimen jasalǵan jabdyq qunyn baǵalaý úshin qoldanylady.
1) baǵalaý obektisiniń jekelegen elementteriniń qunyn, paıdany eskerýmen olardy satyp alýǵa, tasymaldaýǵa jáne jınaýǵa shyǵyndardy somalaýdan turatyn shyǵyndyq element boıynsha esepteý ádisi;
2) kálkýlásıaǵa kiretin shyǵyndar babyn (materıaldarǵa, jınaqtaýshy buıymdarǵa, jumysshylardyń jalaqylaryna shyǵatyn shyǵyndar jáne janama shyǵystar, olardy qazirgi zamanǵy baǵalar deńgeıine keltirýmen) ekonomıkalyq elementter boıynsha ındeksteý jolymen qunyn aıqyndaýdan turatyn qolda bar kálkýlásıany taldaý jáne ındeksteý ádisi;
3) óndiristiń ónimdiligin eskerýmen óndiristik shyǵyndardyń irilendirilgen normatıvteri boıynsha ázirleýdiń tolyq ózindik qunyn esepteý jolymen qunyn aıqyndaýdan turatyn ózindik qundy irilendirip esepteý ádisi.
2-top: shyǵyndardy janama aıqyndaý tásilderine negizdelgen ádister mashınalar men jabdyqtyń qunyn baǵalaý úshin qoldanylady (óz kúshimen jasalǵandardy qospaǵanda):
1) almastyrý prınsıpine negizdelgen jáne paıdalylyǵy men fýnksıalary boıynsha uqsas baǵalanatyn obektilerdi irikteýden turatyn almastyrý ádisi nemese uqsas-parametrıkalyq ádis. Bul ádis uqsas obektilerdiń belgili quny men tehnıkalyq-ekonomıkalyq sıpattamalary negizinde baǵalanatyn obektiniń qunyn esepteýge múmkindik beredi;
2) tıisti ındekstegi obektiniń teńgerimdik qunyn túzetýden turatyn ındeksteý ádisi;
3) úlestik baǵa kórsetkishteriniń, ıaǵnı bas parametrdiń birligine (ónimdilikke, qýattylyqqa jáne t.b.), massaǵa nemese kólemge keletin baǵa negizinde qunyn esepteýden turatyn úlestik baǵa kórsetkishteri ádisi.
10. Jyljymaly múliktiń jınaqtalǵan tozý shamasy fızıkalyq tozý, fýnksıonaldyq jáne syrtqy (ekonomıkalyq) eskirý (qunsyzdaný) jıyntyǵyna teń.
Fızıkalyq tozý joıylatyn jáne joıylmaıtyn bolady. Joıylatyn fızıkalyq tozý mashınalar men jabdyqtyń aǵymdaǵy jóndelýine shyqqan shyǵyndar somasyna teń.
Joıylmaıtyn fızıkalyq tozý mynadaı ádistermen esepteledi:
tıimdi jasymen (ómir súrý merzimi ádisimen);
fızıkalyq jaǵdaıyn saraptamalyq taldaýmen;
korrelásıalyq úlgiler ádisimen;
ónimdiligin joǵaltý ádisimen;
paaıdalylyǵyn joǵaltý ádisimen.
Baǵalaý obektisiniń fýnksıonaldyq eskirýi baǵalaý kúnine naryqta paıda bolǵan jańa, asa jetildirilgen uqsas obektimen tikeleı salystyrý ádisiniń negizinde aıqyndalýy múmkin.
Syrtqy (ekonomıkalyq) eskirý mashınalar men jabdyqqa syrtqy faktorlardyń áser etýimen baılanysty bolady. Mundaı tozý ekonomıkalyq nemese basqa da syrtqy faktorlardyń áseri saldarynan onyń qunyna keri áserin tıgizgen tehnıkany ońtaıly paıdalanýdyń ózgerýi, zańnamalyq jańashyldyqtar saldarynan, mysaly, menshik quqyqtaryn shekteý nemese aksızderdi ulǵaıtý, osy úlgidegi múlikke suranys pen usynystyń ara-qatynasynyń ózgerýi saldarynan múliktiń paıdalylyq dárejesiniń tómendeýinen kórinedi. Osy faktorlardyń áser etý dárejesi absolúttik nemese paıyzdyq kórsetkishpen ólshenedi.
11. Salystyrmaly amal jaqynda bolǵan satýlar nemese analog usynystarynyń baǵalary týraly jetkilikti málimetter tabýǵa arnalǵan baǵalaý obektileri úshin paıdalanylady.
Salystyrmaly amal jaqynda bolǵan satýlar nemese uqsas obektilerdiń usynystary baǵalaryn taldaýǵa, osy aqparatty baǵalaý obektisimen salystyrýǵa jáne tıisti túzetýlerdi júrgizýge negizdeledi.
Salystyrmaly amal ádisteri:
1) naryqtyq aqparat ádisi — ázirleýshi zaýyttyń, dılerlerdiń praıs-paraqtarynda jarıalanǵan satýlar baǵasy týraly nemese satýlar baǵasy týraly basqa aqparat kózderi týraly aqparatty paıdalaný arqyly jyljymaly múliktiń qunyn aıqyndaý;
2) salystyrmaly taldaý ádisi – olardyń arasyndaǵy aıyrmashylyqtardy eskeretin tıisti túzetýlerdi oryndaǵannan keıin jyljymaly múlik obektileriniń baǵalanatyn obektimen salystyrylatyn jaqynda bolǵan satýlar men usynys baǵasyn salystyrý arqyly qunyn aıqyndaý;
3) statısıkalyq modeldeý ádisi (jalpy baǵalaý ádisi) — baǵasy belgili bolatyn birtektes obektilerdiń keıbir jıyntyqtarynyń ókili retinde baǵalanatyn jyljymaly múlik obektisin qaraý tásili;
4) korrelásıalyq modelder ádisi — baǵalanatyn obektiniń tehnıkalyq-ekonomıkalyq qasıetin sıpattaıtyn jáne onyń qunymen barabar táýeldilikpen baılanysty shartty birlikterde ortasha salmaqty parametrlerin aıqyndaýǵa negizdelgen jyljymaly múlik obektisin baǵalaý tásili.

3. Jyljymaly múlikti baǵalaý ádisterine qoıylatyn talaptar
12. Baǵalaý ádisterin tańdaý jáne qoldaný kezinde baǵalaýshy mynadaı talaptardy saqtaıdy:
1) baǵalaý maqsaty men aıqyndalatyn qun túrin sáıkestendirý;
2) jyljymaly múlikti baǵalaýdy júrgizý kezinde paıdalanylatyn aqparattyń shynaıylyǵyn qamtamasyz etý;
3) quqyqtyq taldaý júrgizý, múliktik quqyqtar men aýyrtpalyqtardy sáıkestendirý;
4) baǵalaý ádisterin tańdaýdy negizdeý;
baǵalaý týraly esepte olardy ekiushty túsindirýge jol bermeıtin shynaıy derekterdi, eseptik kórsetkishterdi jáne negizdelgen nátıjelerdi tolyqqandy ári túsinikti jazýdy qamtamasyz etý.

4. Baǵalaýdy júrgizý (baǵalaýdy júrgizý tártibi)
13. Obektini baǵalaý kezinde júrgiziledi:
1) tapsyrmany aıqyndaý (baǵalanatyn múlikti sáıkestendirý, múliktik quqyqtardy sáıkestendirý, baǵalaý maqsatyn naqtylaý, baǵalaý bazasyn jáne qun túrin belgileý, baǵalaý kúnin kelisý, ózge de shekteıtin jaǵdaılardy aıqyndaý, baǵalaý obektisin tekserý jáne baǵalaýdy júrgizýge shart jasasý);
2) aldyn ala taldaý, derekterdi irikteý jáne jınaý (qujattardy, baǵalaý obektisi týraly ózge de málimetterdi jınaý, óńdeý jáne taldaý, uqsas múlikke suranys pen usynysty taldaý);
3) baǵalaý amaldary men ádisterin tańdaý, baǵalaý obektisiniń naryqtyq nemese ózge de qunyn belgileý boıynsha esepteýlerdi oryndaý;
4) baǵalaý ádisterin qoldaný negizinde alynǵan nátıjeni kelisý jáne baǵalaý obektisiniń qorytyndy qunyn aıqyndaý;
5) baǵalaý týraly esepti jasaý.

Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet Mınıstriniń 2015 jylǵy 25 aqpandaǵy № 115 buıryǵyna
3-qosymsha

«Jyljymaıtyn múliktiń qunyn baǵalaý» baǵalaý standarty

1. Jalpy erejeler
1. Osy jyljymaıtyn múliktiń qunyn baǵalaý standarty (budan ári -Standart) halyqaralyq baǵalaý standarttaryn eskere otyryp, «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy baǵalaý qyzmeti týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Zańynyń negizinde ázirlendi jáne jyljymaıtyn múlikti baǵalaýǵa qoıylatyn negizgi talaptardy belgileıdi.
2. Osy standartta mynadaı uǵymdar paıdalanylady:
1) baǵalaý obektisiniń ekonomıkalyq ómiriniń qaldyq merzimi – baǵalaý kúninen baǵalaý obektisiniń ekonomıkalyq ómiriniń merzimi aıaqtalǵanǵa deıingi merzim;
2) balamaly paıdalaný – baǵalaý obektisin asa tıimdi paıdalanýdy taldaý kezinde qarastyrylatyn jáne qoldanystaǵy paıdalanýdan ózgeshe bolatyn jyljymaıtyn múlikti paıdalanýdyń yqtımal nusqalary;
3) jerdiń jaqsartylýy — jer ýchaskesiniń sapalyq sıpatynyń jáne onyń qunynyń ózgerýine ákeletin qandaı da bir is-sharalardyń nátıjeleri. Jerdiń jaqsartylýyna olardy qunsyzdandyrmaı jáne maqsatyn ózgertpeı kóshirý múmkin bolmaıtyn jer ýchaskeleriniń shekaralary sheginde ornalasqan materıaldyq obektiler, sondaı-aq sharýashylyq qyzmettiń nemese belgili bir jumys túrin júrgizý nátıjeleri jatady;
4) jerlerdiń jaqsartylýynyń naqty jasy — jaqsartylǵan jerlerdi paıdalaný bastalǵannan baǵalaý kúnine deıingi kezeń;
5) jerlerdiń jaqsartylýynyń ekonomıkalyq ómiriniń merzimi — jerlerdiń jaqsartylýynan alynatyn nemese boljanyp otyrǵan kiris, osy kiristi alýǵa baılanysty operasıalyq shyǵystardan asatyn kezeń. Jerlerdiń jaqsartylýynyń ekonomıkalyq ómir súrý merzimi jaqsartylǵan jerlerdi paıdalaný úshin jaramdy kúıde ustaýdy aqtaıtyn kezeńdi kórsetedi;
6) jyljymaıtyn múlik – jer ýchaskeleri, ǵımarattar,qurylystar jáne
jermen tyǵyz baılanysty ózge de múlik, ıaǵnı maqsatyna shamadan tys zıan keltirilmeı kóshirilýi múmkin bolmaıtyn obektiler;
7) kópjyldyq ekpeler – úri aǵashtar men, bir jyldan nemese birmádenıetti toptamadan artyq ómir súretin kóshetterde ósiriletin aǵashtar men butalar kiretin negizgi qorlardyń tabıǵı-zattyq belgisi boıynsha túri.
8) qurylymdar — adamnyń bolýyna, jyljymaly múlikti ornalastyrýǵa, materıaldyq qundylyqtardy saqtaýǵa, óndiristi júzege asyrýǵa jáne taǵy basqalarǵa arnalǵan úı-jaılar ornalasqan jerlerdiń jaqsartylýy;
9) qurylystar — qurylymdar men úı-jaılarǵa jatpaıtyn, arnaıy tehnıkalyq fýnksıalardy oryndaýǵa arnalǵan jerdiń jaqsartylýy (bógender, týnelder, estakadalar, kópirler jáne taǵy basqalar);
10) qurylysy aıaqtalmaǵan obektiler — qurylysy aıaqtalmaǵan kúıde bolý saldarynan is júzinde paıdanylmaıtyn qurylymdar, qurylystar nemese taratý qurylǵylary;
11) naqty jalpy kiris – jyljymaıtyn múlik obektisin qalypty naryqtyq paıdalanǵannan túsken ózge de kiristerdi qosýmen jalǵa alý tólemin jınaý kezinde jáne alańdardy tolyq paıdalanbaǵannan bolǵan shyǵyndardy esepten shyǵarǵandaǵy yqtımal jalpy kiris;
12) operasıalyq shyǵystar – jyljymaıtyn múlik obektisiniń qalypty jumys isteýin jáne naqty jalpy kiristiń ósýin qamtamasyz etý úshin qajetti shyǵystar. Operasıalyq shyǵystar bólinedi:
shartty-turaqty;
shartty-aýyspaly nemese paıdalaný;
aýystyrý nemese rezerv shyǵystary.
13) rentalyq kiris (jer rentasy) — jer ýchaskesiniń sapasy men ornalasqan jerine qaraı óndiris quraly retinde jerden alynatyn kiris. Rentalyq kiris jer ýchaskesinen alynatyn ónimdi satýdan kútiletin jalpy kiris pen óndiristik shyǵyndardyń jáne óndirýshiniń paıdasy arasyndaǵy aıyrym retinde esepteledi.
14) salystyrý derekteri — baǵalanatyn obekti analogtarynyń derekterin taldaý negizinde alynatyn qunnyń eseptik shamasyn alý úshin baǵalaý taldaýynda paıdalanylatyn derekter: naryqtyq derekterden alynǵan satý baǵasy, jaldaý aqysy, tabystar men shyǵystar, kapıtaldandyrý jáne dıskonttaý stavkalary jáne basqalary;
15) salystyrý elementteri — jyljymaıtyn múlik úshin tólenetin baǵalardaǵy aýytqýlarǵa ákeletin múlik obektileri men mámilelerdiń naqty sıpattamalary. Salystyrý elementteri beriletin múliktik quqyqtar túrlerin, satý jaǵdaılaryn, naryq sharttaryn, tabıǵı jáne ekonomıkalyq sıpattamalardy, paıdalanýdy, jyljymaıtyn múlikke jatpaıty satý quraýyshtaryn jáne basqalardy qamtıdy;
16) syrtqy (ekonomıkalyq) tozý — jyljymaıtyn múlik naryǵynda qorshaǵan ortanyń áser etý saldarynan ózgeristerdiń (ekonomıkanyń, demografıalyq jaǵdaılarǵa, tutynýshylardyń tólem qabilettiligine jáne basqa da óńirlik faktorlarǵa negizdelgen naryqta qalyptasqan suranys pen usynystar kóleminiń araqatynasy) nátıjesinde obektiniń qunyn joǵaltýy;
17) tabıǵı tozý — obektini paıdalaný, kútý jaǵdaılarymen baılanysty tozý men buzylýdan, tabıǵı-klımattyq jáne basqa da faktorlardyń áserinen týyndaǵan zaqymdanýlardyń (aqaýlardyń) saldarynan obektiniń qunyn joǵaltýy;
18) taza operasıalyq kiris (ári qaraı -TOK) — jalpy kiris pen operasıalyq shyǵyndar arasyndaǵy aıyrym retinde aıqyndalatyn kiris;
19) taratý qurylǵylary — energıany, zatty, dabyldy, aqparatty jáne taǵy basqalardyń kez kelgen túrin qashyqtyqta (elektrdi jetkizý jelileri, qubyrlar, sý qubyrlary, jylý jáne gaz jelileri, baılanys toraptary) taratý boıynsha arnaıy fýnksıalardy oryndaý úshin jasalǵan jerlerdiń jaqsartylýy;
20) tıimdi (negizgi) jasy — ony satý múmkindigin eskeretin obektiniń tabıǵı kúıi men paıdalylyǵyna sáıkes keletin jas. Syrtqy túrin baǵalaýǵa, tehnıkalyq jaı-kúıine, obektiniń qunyna áser etetin ekonomıkalyq faktorlarǵa negizdeledi. Obektini paıdalaný ereksheligine qaraı tıimdi jas naqty jastan artý nemese azaıý jaǵyna qaraı erekshelenedi.
21) trend — hronologıalyq ómir súrý merziminde baǵalanatyn obekti qunynyń ózgerý ındeksi;
22) fýnksıonaldyq tozý — jetildirilgen sáýlet, kólemdik-josparlaý, syndarly jáne basqa da sıpattamalarmen qazirgi zamanǵy ǵımarattar men qurylystarǵa tán fýnksıalaryn júzege asyrýdyń múmkin emestigi nátıjesinde baǵalaý obektisiniń qunyn joǵaltýy;
23) yqtımal jalpy kiris – jyljymaıtyn múlikti barlyq shyǵyndar men shyǵystardy esepke almastan 100% paıdalanǵan kezde alynatyn kiris;
3. Osy Standart materıaldyq jyljymaıtyn múliktiń barlyq tıpterin baǵalaýǵa qoldanylady.
4. Standartta belgilengen ádister Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda ornalasqan jyljymaıtyn múlikke tolyq menshik quqyqtaryn baǵalaý úshin paıdalanylady. Jalǵa alý, jerdi jáne jer qoınaýyn paıdalaný quqyqtary materıaldyq emes aktıvterge jatady jáne tıisti standartta belgilengen ádisterdi paıdalanýmen baǵalanady.

2. Jyljymaıtyn múlikti baǵalaý ádisteri
5. Jyljymaıtyn múliktiń naryqtyq nemese ózge de qunyn belgileý kiristik, shyǵyndyq jáne salystyrmaly amaldarǵa toptastyrylǵan baǵalaý ádisterin qoldaný arqyly júrgiziledi.
6. Kiristik amal ádisi jyljymaıtyn múlik obektileriniń kiris ákeletin qabiletimen baılanysty satyp alynatyn jáne satylatyn jyljymaıtyn múlik obektisiniń naryqtyq qunyn baǵalaý kezinde qoldanylady.
Kiristik amal ádisteri:
1) dıskonttalǵan aqsha aǵyny ádisi — komersıalyq maqsatta baǵalaý obektisin paıdalanýmen baılanysty táýekel dárejesine qaraı aqsha aǵynynyń ózgerý jáne birkelki túspeý sharttaryn negizge ala otyryp qunyn aıqyndaý;
2) kiristi tikeleı kapıtaldandyrý ádisi — shekteýsiz ýaqyt kezeńinde kiris shamasy teń bolǵanda baǵalaý obektisin turaqty paıdalanýdy saqtaý jaǵdaıynyń negizinde qunyn aıqyndaý;
Kiristi tikeleı kapıtaldandyrý ádisi baǵalaý rásimderiniń mynadaı rettiligin kózdeıdi:
1) osyndaı jyljymaıtyn múlikti jalǵa alý týraly jınalǵan aqparatty jalǵa alý sharttaryna (jalǵa alý tóleminiń jáne jalǵa alýdyń úlgilik sharttarynyń mólsherin) taldaý júrgizý maqsatynda taldaý nátıjesiniń negizinde jalpy kiristi boljaý;
2) osy nemese uqsas obekti júktemesiniń naqty koefısıentinin shyǵatyn naqty kiristi esepteý;
3) taza operasıalyq kiristi (budan ári -TOK) naqty jalpy kiris pen operasıalyq shyǵyndar arasyndaǵy aıyrym retinde, al rentalyq kiristi – jer ýchaskesinen alynatyn ónimdi satýdan kútiletin jalpy kiris pen óndiristik shyǵyndar jáne óndirýshiniń paıdasy arasyndaǵy aıyrym retinde esepteý;
4) tok esebi retinde birneshe jylǵy kiristi ortashalandyrý arqyly alynatyn qalyptandyrylǵan taza operasıalyq kiris qabyldanady;
5) kapıtaldandyrý stavkasyn aıqyndaýdyń baǵalaý rásimin tańdaý negizdemesi jáne onyń esebi;
6) baǵalaý obektisiniń qunyn TOK nemese rentalyq kiristi
kapıtaldandyrý stavkasyna bólý arqyly esepteý.
Dıskonttalǵan aqsha aǵyny ádisi baǵalaý rásimderiniń mynadaı rettiligin kózdeıdi:
1) boljaý kezeńiniń negizdemesi;
2) aqsha aǵynynyń shamasyn jyl kezeńderi boıynsha naqty jalpy kiris
pen operasıalyq shyǵyndar arasyndaǵy aıyrmashylyq retinde boljaý;
3) dıskont stavkasyn aıqyndaýdyń baǵalaý rásimin tańdaý negizdemesi jáne onyń esebi;
4) aqsha aǵynynyń aǵymdaǵy qunyn aıqyndaý;
5) reversıa qunyn aıqyndaý jáne onyń aǵymdaǵy qunyn esepteý;
6) baǵalaý obektisiniń qunyn aqsha aǵynynyń aǵymdaǵy qunynyń jáne reversıanyń aǵymdaǵy qunynyń somasy retinde aıqyndaý.
7. Baǵalaý obektisiniń tutynýshylyq sıpattamasyn osyndaı jyljymaıtyn múliktiń kirisi baǵalaý obektisiniń taza operasıalyq kirisin boljaý kezinde esepke alynǵan jyljymaıtyn múliktiń sıpattamasyna káıkestendirýmen baılanysty qajetti shyǵyndardy esepteý, ol mynadaı ádisterdi qoldaný kezinde esepteledi:
1) kiristi tikeleı kapıtaldandyrý ádisi – baǵalaý obektisiniń alynǵan qunyn qajetti shyǵyndardyń aǵymdaǵy qunynyń mólsherine azaýti jolymen;
2) aqsha aǵynyn dıskonttaý ádisi – olardy boljaý kezeńi sheginde tıisti júzege asyrý kezeńderinde operasıalyq shyǵyndarǵa qosý jolymen.
Qajetti shyǵyndar kólemin aıqyndaý kezinde tabıǵı tozý jáne (nemese) fýnksıonaldyq eskirý belgisin joıýdyń tehnıkalyq múmkindigi men ekonomıkalyq maqsatqa sáıkestiligi eskeriledi, eger baǵalaý obektisin paıdalanýshynyń shyǵyndaryn óteý tártibine qatysty zańnamada basqa aıqyndalmaǵan bolsa. Bul rette esepte baǵalaýdy ótkizý kezinde eskeriletin qajetti shyǵyndardyń esebi keltiriledi.
Operasıalyq shyǵyndar baǵalaý kúnindegi baǵalarmen boljanady. Operasıalyq shyǵyndardy boljaǵan jaǵdaıda jalpy kiristi alýmen baılanysty ıelenýshiniń (balansty ustaýshynyń) shyǵyndary eskeriledi.
8. Shyǵyndyq amal tásili satyp alý-satý nemese jalǵa alý naryǵy shekteýli bolyp tabylatyn jyljymaıtyn múlikke baǵalaý júrgizý úshin, sondaı-aq mamandandyrylǵan jyljymaıtyn múlikti, sonyń ishinde jyljymaıtyn mádenı mura eskertkishterin, qurylystardy, taratýshy qurylǵylardy jáne taǵy basqa baǵalaý kezinde qoldanylady. Basqa baǵalaý obektileriniń naryqtyq qunyn aıqyndaý úshin shyǵyndyq amal, eger olardy aýystyrý nemese qaıta shyǵarý múmkin bolǵan jáne (nemese) ekonomıkalyq turǵydan maqsatqa saı kelgen jaǵdaıda qoldanylady.
Jaqsartylǵan jerleri bar jer ýchaskelerin baǵalaýdy júrgizý úshin shyǵyndyq ádisti qoldaný baǵalaý obektisin almastyrýdyń (qalpyna keltirýdiń) qaldyq qunyn aıqyndaýdan turady. Almastyrýdyń (qalpyna keltirýdiń) qaldyq quny ony qoldanysta paıdalaný ýaqytynda jaqsartylǵan jerlerdi almastyrýdyń (qalpyna keltirýdiń) qaldyq quny men jer ýchaskesiniń (jer ýchaskesimen baılanysty quqyqtardyń) naryqtyq qunynan turady. Jerlerdi jaqsartýlardyń almastyrý (qalpyna keltirý) qaldyq quny tolyq almastyrý (qalpyna keltirý) quny men jınaqtalǵan tozý qunynyń arasyndaǵy aıyrmashylyq retinde aıqyndalady.
Tolyq qalpyna keltirý quny, ereje boıynsha, aýystyrý múmkin bolmaıtyn obektini baǵalaý kezinde, sondaı-aq qoldanystaǵy baǵalaý obektisin paıdalanýdyń onyń eń tıimdi paıdalanylýyna sáıkes bolǵan jaǵdaıda aıqyndalady.
Aýystyrý quny úlgilik joba boıynsha nemese baǵalaý obektisin onyń alǵashqy túrinde qalpyna keltirýdiń ekonomıkalyq maqsatqa sáıkestiligi jaǵdaıynda salynǵan (salynyp jatqan) obektini baǵalaý kezinde aıqyndalady.
Shyǵyn amalynyń ádisteri:
1) elementteri boıynsha esepteý ádisi –biryńǵaı aýdandyq birlikterdi baǵalaý, smetalyq normalar men erejeler, smetalyq normalar men baǵalaý jáne basqa da normatıvter jınaǵyn paıdalaný negizinde tolyq qalpyna keltirý qunyn nemese aýystyrý qunyn aıqyndaý;
2) qunnyı ulǵaıtylǵan jınaqtalǵan kórsetkishter ádisi – normatıvteri
ulttyq valútada belgilengen qurylys qunynyń ulǵaıtylǵan kórsetkishter jınaǵyn paıdalaný negizinde aýystyrýdyń tolyq qunyn aıqyndaý;
3) úlestik kórsetkishter ádisi – tutynýshylyq paıdalylyǵynyń nemese
qýat birliginiń biregeılendirilgen kórsetkishteri negizinde jyljymaıtyn múliktiń tolyq qalpyna keltirý qunyn nemese aýystyrý qunyn aıqyndaý tásili;
4) ındeksteý ádisi – obektiniń balanstyq qunyn tıisti trendke –
jyljymaıtyn múliktiń hronologıalyq jasynyń aǵymynda qurylys qunynyń ózgerý ındeksterine túzetý tásili.
Jyljymaıtyn múliktiń jınaqtalǵan tozý shamasy tabıǵı tozýdyń, fýnksıonaldyq jáne syrtqy (ekonomıkalyq) eskerýdiń (qunsyzdanýdyń) jıyntyǵyna teń bolady.
Tabıǵı tozý joıylatyn jáne joıylmaıtyn bolady.
Joıylatyn tabıǵı tozý tabıǵı tozý belgilerin (qurý, aýystyrý, aǵymdaǵy jóndeý) joıý shyǵyndarynyń somasyna teń.
Joıylmaıtyn tabıǵı tozý syndarly elementterge bólý ádisimen esepteledi, eger olar barlyq syndarly elementterdiń ortasha salmaqtaǵy tozý shamasy retinde ártúrli ómir súrý merzimine ıe bolatyn bolsa. Syndarly elementtiń tozýy tıimdi jastyń belgilengen normatıvter boıynsha qabyldanatyn ekonomıkalyq ómirdiń normatıvtik merzimine teń bolady. Jyljymaıtyn múlik obektisiniń tıimdi jasy tabıǵı jaǵdaıyn, syrtqy túrin, jınaqtalǵan tozýyn, paıdalanýdyń ekonomıkalyq faktorlaryn jáne t.b. eskere otyryp, hronologıalyq jas negizinde aıqyndalady. Syndarly elementterdiń ekonomıkalyq ómiriniń normatıvtik merzimi resmı belgilengen normatıvter boıynsha aıqyndalady.
Fýnksıonaldyq eskirý joıylatyn jáne joıylmaıtyn bolyp bólinedi.
Joıylatyn fýnksıonaldyq eskirý sapasy boıynsha aǵymda