Barymyz ben baǵymyzdy baǵalaı bilsek
Myrzataı JOLDASBEKOV,
qoǵam qaıratkeri.
Uly Dalada keregesin keń jaıǵan búkil álemge áıgili saq, ǵun, Túrik qaǵanaty sekildi irgeli ulystardyń da atalýy ártúrli bolǵanymen, solardyń báriniń tegi bir, arǵy zaty Qazaq eli. Biz ózimizdiń baıtaq tarıhymyz túgili, babalarymyzdan qalǵan ulan-ǵaıyr, rýhanı asyl muralarymyzǵa ıe bola almaı júrgen halyqpyz. Qarap otyrsańyz, qazaqtyń tarıhy birneshe jerden úzilip qalǵan altyn arqanǵa, biraq bir sónip, bir janǵan, tek óship qalmaǵan janartaýǵa uqsaıtyn sıaqty. Biz uzyna boıy tarıhymyzda nebir qıyn, qıamet qıyndyqtardy basymyzdan keshken, san ret qırap, san ret boı túzegen, saltanatty da ómir súrgen, handary altyn taqta otyrǵan, altyn saraılarda turǵan elmiz.
Endi mine, Taraz tórinde Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna oraı uıymdastyrylǵan uly toıdyń kýási boldyq. Bul tarıhı toı elordamyz Astanadan bastaý alyp kóne shaharda jalǵasýda. Handyq toıyn merekeleýdiń máni men mańyzy zor. Bul toıdyń negizgi maqsaty – óskeleń urpaqqa qazaq handyǵy budan bes jarym ǵasyr buryn shańyraq kóterse de, Eýrazıanyń tósinde ornaǵan arǵy dáýirdegi saq, úısin memleketteriniń, bergi zamandaǵy Uly túrik qaǵandyǵy, Deshti Qypshaq pen Altyn Orda memleketteriniń uly murageri ekendigin tanytý. Ulttyq ıdeıanyń ózegi – ult tarıhynda. Jánibek pen Kereı handar quryp, odan keıingi Qasym, Haqnazar, Táýekel, Esim, Jáńgir, Táýke, Ábilqaıyr, Abylaı, Kenesary handar basqarǵan Qazaq handyǵynyń murageri – búgingi Qazaqstan. Qazaq handyǵynyń qurylýy, damýy, Qazaq tarıhynyń mańyzdy kezeńderin qamtý, sol arqyly ulttyq rýhqa bas ıdirý – búginginiń mindeti.
Endigi jerde biz barymyz ben baǵymyzdy ba­ǵalaı bilsek, jaqsy men jamandy saralaı bilsek, basy­myzǵa qonǵan osy baqtyń qadirine jete bilsek dep oı­laımyn.
Elimizdiń mereıin asyrdy
Murat ÁÝEZOV,
«Jibek jolyndaǵy suhbattar» halyqaralyq jobasynyń jetekshisi, mádenıettanýshy, qoǵam qaıratkeri.
Osydan on jyl buryn týra Taraz qalasynda «Jibek jolyndaǵy suhbattar» jobasynyń tusaýy kesilip, Ortalyq Azıany mekendegen kórshiles túbi bir týysqan halyqtardyń ortaq taǵdyry, yntymaqtastyǵy oraıyndaǵy keń kólemdi keleli áńgimeler bastaý alyp edi. Odan beri Ystyqkólde, Aqsý Jabaǵylyda, Almatyda, Býrabaıda dástúrli jalǵasyn tapqan alqaqotan áńgimeler bıyl onynshy ret taǵy da qasıetti Taraz jerinde ótip jatyr. Bul kezdesýdiń Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵymen tuspa-tus toqaılasyp, osynaý eldik uly merekeniń aıasynda ótip jatýy atap óterlik asa mańyzdy jaǵdaı.
Shyǵys pen Batysty jalǵaǵan Jibek joly yqylym ǵasyrlar boıy aldyn ala qazaq halqynyń ult bolyp uıysýyna, saq, úısin, ǵun, qańly, túrki, qypshaq, qarahanıdter kezeńderinde Qazaq memlekettigi izasharlarynyń qalyptasýyna baǵa jetpes ıgi yqpal jasady. Jibek joly – halyqtar dostyǵynyń dánekeri boldy, salıqaly baılanystardyń ıinine aınaldy. Bizdiń maqsat – sol uly rýhty, yntymaqtyń rýhyn jańǵyrtý, sol zamandardaǵy rýhanı týystyqty suhbattar arqyly búgingi kúnimizge kóshirý. Olaı bolsa bul jolǵy suhbat taqyrybynyń «Ortalyq Azıa: óńirdegi halyqtardyń yntymaqtastyǵy» dep atalýy sirá da tegin emes.
«Jibek joly boıyndaǵy suhbattar» biriktirýshi, eldestirýshi qasıetke ıe. Qazaq handyǵynyń negizi qalanǵan ejelgi Taraz jerindegi kezdesý, pikir alysýdyń halyqaralyq qanaty keńge jaıyla tústi. Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan, Túrikmenstan, Reseımen qatar bıyl bul forýmǵa Jibek jolynyń bastaýynda turǵan Qytaı eliniń ǵalymdary da qatysýda. Bolashaqtaǵy suhbattarymyzǵa qatysýǵa Úndistan elshiligi de qyzyǵýshylyq bildirýde.
Osy kúnderde álem elderiniń belgili ǵalymdary Jibek jolyndaǵy qazaq tarıhy, qazaq qalalary, qazaq mádenıeti haqynda qanshama tushymdy áńgimeler aıtyp, tolymdy tujyrymdar jasaýda. Osylaısha Qazaq eliniń, Qazaqstannyń mereıin asyrdy. Eldigimizdiń mereıli toıynda qýanyshymyzdy bólisti.
Eldik pen erliktiń toıy
Nurlan ORAZALIN,
Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń
tóraǵasy, senator.
Qazaqtyń tarıhy tym tereńde jatyr. Keskilesken shaıqasta, kúreske toly ǵasyrlarda bizdiń babalarymyz alyp aımaqty aman saqtap, kelesi urpaqqa, halyqqa úlken mura retinde qaldyrdy. Barlyq handarymyz derlik ulttyń, eldiń bolashaǵy úshin jan aıaǵan joq. Búgin, mine, erkindik, azattyq, táýelsizdik dep atalatyn úlken uǵymnyń arqasynda ótkenimizge úlken baǵa berip, tarıhymyzdy tórge ozdyryp, Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq torqaly toıyn toılap otyrmyz.
Negizi bul uly toıdyń basy Ulytaýdaǵy Elbasynyń salıqaly suhbatynan bastaldy deýge de bolady. Ondaı úlken jıynnyń ótýi – eń aldymen, eldegi tynyshtyq pen qoǵamdaǵy túsinistiktiń, barsha halyqty bir muratqa jumyldyryp otyrǵan Tuńǵysh Prezıdentimizdiń eńbegi. Ulytaý suhbaty búgingi Qazaq eliniń taǵdyryn, tilimizdiń, dinimizdiń, jerimizdiń tutastyǵyna qatysty tereńnen tolǵap, ultty uıytar, ózin-ózi saqtaýǵa jumyldyrar, memleket retinde baǵyt-baǵdarymyzdy anyqtaýǵa jeteler tarıhı tolǵanys boldy. Biz qashanda eldigimizdi saqtaý jolynda birlikti, berekeli tirlikti tý etken halyqpyz. Qanshama ult pen ulys búginde beıbitshilik aspany astynda baıandy ǵumyr keship otyr.
Qazaq handarynyń armany elimizdiń bolashaǵyn baıandy etý bolsa, sol uly muratty, asqaraly armandy táýelsiz eldiń Kóshbasshysy Nursultan Ábishuly Nazarbaev sátimen iske asyryp, elimizdiń mereıin arttyryp keledi. Endi, mine, Qazaqstannyń tereń tarıhqa toly memleket ekenin kúlli dúnıejúzi, shartarap sezinetin kún de kelip jetti. Ol – Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq mereıtoıy. Bul eldiktiń, erliktiń mereıtoıy ekeni aıtpasa da túsinikti ǵoı.
Eldiktiń toıy tasy da, qumy da tarıhtan syr shertetin, kóne shahar Tarazda toılanyp otyrǵany biz úshin úlken qýanysh, mártebe. Tarıhı sát. Taraz – shyn máninde de tarıhymyzdyń temirqazyǵy. Asyl murattarymyz oryndala bersin, torqaly toı qutty bolsyn! Táýelsizdigimiz baıandy bolyp, elimizdiń abyroıy aspandaı bersin degen ıgi tilek bildirgim keledi.
Birligimiz arta tústi
Tuńǵyshbaı ál-TARAZI,
Qazaqstannyń halyq ártisi.
Jalpy, bıylǵy jyly tereń tarıhymyzǵa, berekeli birligimizge úlken qurmet kórsetildi. Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń tereń saıası sheshimi arqasynda búkil el bolyp atap ótip jatqan bul mereıtoı halyqtyń ulttyq-tarıhı sanasyn tereńdetýge jáne qazaqstandyq patrıotızmdi kúsheıtýge keń jol ashady dep oılaımyn. Osyny jastardyń uqqany durys. Al, mereıtoı qarsańynda soǵylǵan jańa nysandar halyq ıgiligine qyzmet eteri sózsiz.
«Qazaq handyǵy» monýmentiniń ashylý rásiminde Elbasy N. Nazarbaev eldiń birligi, yntymaǵy týraly óte jaqsy aıtyp ketti. Shynynda, qazirgi Qazaqstan – tynyshtyq pen turaqtylyqtyń mekeni. Biz álemniń kóz aldynda birliktiń besigine, tatýlyqtyń tiregine aınaldyq. Biz búgingideı kúrdeli ýaqytta Memleket basshysynyń saıası batyldyǵynyń arqasynda táýelsiz Qazaqstannyń árbir damý kezeńi jetistikterdiń, kópultty Otanymyzdyń birligi men turaqtylyǵyn nyǵaıtýdyń jyldaryna aınalǵanyn aıqyn sezinip otyrmyz. San ǵasyrlar boıy Qazaqstan jerinde túrli memlekettik qurylymdar boldy. Iaǵnı, basqa tarıhı pishinder men basqa tarıhı kezeńderde de ártúrli saıası, ekonomıkalyq, áleýmettik qubylystar bolyp jatty. Qazirgi tańda egemen elimiz óziniń sol tarıhyn saqtaı bilip, jańa dáýirdegi búgingi zamanǵa saı, barlyq halyqaralyq tetikterdi qalyptastyryp, úlken jahandyq úderisterdiń bel ortasynda júrgen memleketke aınalyp otyr.
Endeshe, bul taǵylymdy toı eldiń sol birligin odan saıyn arttyryp, ortaq iske jumyldyra tústi dep aıtýǵa ábden bolady.
Biz babalar amanatyn saqtaı bildik
 Jaqsylyq ÚSHKEMPİROV,
grek-rım kúresinen Máskeý Olımpıadasynyń chempıony.
Babalarymyz osynshama keń jerdi bizge janqıarlyq batyrlyqpen mıras etip qaldyrdy. Daýylpaz dáýirlerdiń toǵysynda san alýan tar jol taıǵaq keshýlerdi bastan ótkersek te, eldigimizdi saqtap qalǵanymyz úlken abyroı. Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq mereıtoıynyń keń kólemde toılanýyna bar múmkindikti jasaǵan Elbasymyz Nursultan Nazarbaevqa alǵysymyz sheksiz. Biz batyr babalardyń amanatyn saqtaı bilip, osynaý saıyn dalany bolashaq urpaqqa tabystaýymyz qajet.
Taǵy bir aıtarym, Qazaq eliniń, ultynyń baı tarıhyn mektep oqýlyqtaryna molynan engizý kerek. Sol arqyly jas urpaq saq pen ǵunnyń jalǵasy bolǵan jurtymyzdyń tarıhyn keńinen tanı túsedi. Bolashaq – jastardyń qolynda ǵoı. Talaı tragedıany da, dramany da, qýanyshty sátterdi de bas­tan ótkergen babalarymyzdyń soqpaqqa toly jolyn oqyp ósken ul árqashan namysshyl bolady. Odan bólek jastarymyz sportqa beıim, úıir bolsa eken deımin. Uly Dala ulandarynyń, tulǵalarynyń senimin aqtap, táýelsiz memlekettiń kók týyn kókte jelbiretkenge ne jetsin!? Bul da bizdiń ult retindegi ulyqtyǵymyzdy aıshyqtaı túspeıdi me? Endeshe, aınalaıyn, jastar, eldiń naǵyz patrıottary, sergek oıly azamattary bolyńdar. Meniń aq tilegim osy.
Máńgilik El muraty tamasha sıpattaldy
Júrsin ERMAN,
Aıtys aqyndary men jyrshy-termeshilerdiń halyqaralyq odaǵynyń basqarma tóraǵasy, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri.
Jyl basynan beri Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyn respýblıkamyzdyń barlyq óńirlerinde aıtyspen atap kele jatyrmyz. Sonyń qorytyndysy retinde alaman aıtysty Taraz qalasynda ótkizýdemiz. Bul aıtystyń halyqaralyq mártebesi bar. Qazaqstannyń túkpir-túkpirinen bıylǵy jyldyń úzdik shyqqan aıtys aqyndarymen qatar Qytaı Halyq Respýblıkasy men Mońǵolıadaǵy qandastarymyzdyń arasynan eki aqyn kelip qatysyp jatyr. Sonaý saq, ǵun, úısin memleketteriniń, keshegi Altyn ordanyń jalǵasymyz desek, sony búgingi jastar bilýi úshin, jastarymyzdyń sanasyna sińirý maqsatynda arqaly aıtys­pen, aıshyqty án-jyrmen aqyndarymyz osyndaı eńbek sińirip, shabyt qanatynda shalqydy. Olar tuńǵıyq tarıhymyzdy, babalardyń eldigin, Qabanbaıdaı qaısar batyrlardyń erligin, áz Táýke, Abylaıdaı handarymyzdyń aıbyny men danalyǵyn jyrǵa qosty. Alaman aıtysta jyr marjany shashyldy. Óren júırik aıtyskerlerimiz óleń nóserin túıdektetip, kósile shapty. Ótken men búgin, jarqyn bolashaq óleńniń kelisti órnegimen jarqyraı kórindi. Sóıtip, Elbasymyz aıqyndaǵan Máńgilik El muraty tamasha sıpattaldy.
Biz Qazaqstannyń búgingi ujymdyq kelbetin osy aıtys óneri arqyly beıneleýdemiz dep oılaımyn. Ári bul alaman Qazaq handyǵy toıyna torqaly tartýy­myz bolyp otyrǵany da kóńilimizge toq.
Bul toı Astanadan bastaldy
Nıkolaı ZAISEV, 
Shyǵys Qazaqstan oblystyq sáýlet-etnografıalyq jáne tabıǵı-landshafttyq murajaı-qoryǵynyń dırektory.
Meniń keýdemdi táýelsiz elimizge, mem­le­ketimizdiń baı­taq tarıhyna degen maqtanysh sezimi kerneıdi. Eń basysy, ǵasyrlar boıy qandaı qıyn kezeńderge tap bolsa da elimiz óziniń negizgi memleket quraýshy ult – qazaq halqynyń tili men dilin, salt-dástúri men ádet-ǵurpyn, mádenıetin saqtap qala aldy. Ulttyq qundylyqtar – kez kelgen memlekettiń ózegi. Árbir qazaqstandyqtyń jan-dúnıesinde, oı-sanasynda, júreginde osyndaı otanshyl sezim bar dep oılaımyn. Astana qalasynda ótken saltanatty sharaǵa qatysýshylardyń barshasy osy bir qasıetti sezimdi shynaıy sezingenin baıqaýǵa bolady.
Men Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna arnalǵan saltanatty sharaǵa Shyǵys Qazaqstan óńiriniń delegasıasy quramynda qatystym. Biz elorda tórinde Shyǵys Qazaqstan oblysynyń atynan aqshańqan kıiz úıler tigip, qundy tarıhı jádigerlerdiń túpnusqasy men elimizdegi birden-bir tabıǵı-landshaftty saıabaq pen etnoaýyl boıynsha kórme uıymdastyrdyq. Kórmeni tamashalaýshylar elimizdiń túkpir-túkpirinen kelgen tarıhı jádigerler men qolóner buıymdary arasynan asqaq Altaı jerinen jetken jádigerlerge erekshe qyzyǵýshylyq tanytty. Bul da osynaý mereıli merekede bizdiń shoqtyǵymyzdy bıiktetti. Óńirimizdiń aýdandarynan barǵan ónerpazdar konserttik alańdar men gala-konsertte óz sheberlikterin pash etti. Ásirese, Jarma aýdanynyń ónerpazdary erekshe kózge tústi.
Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń qatysýymen ótken saltanatty jıynda Ázerbaıjan, Qyrǵyzstan, Túrkıa jáne Túrikmenstan elderi basshylary men joǵary laýazymdy ókilderiniń mártebeli meıman bolýy Qazaq eli men onyń baı tarıhyna, urpaq jadynda jattalýy úshin ótkizip otyrǵan Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq mereıtoıyna degen úlken qurmeti men iltıpaty dep qabyldadym.
Babalar armany, ult maqsaty oryndaldy
Ǵanı QARASAEV, 
Derektaný, tarıhnama jáne Otan tarıhy bóliminiń bastyǵy, 
tarıh ǵylymdarynyń doktory, profesor.
Elbasy N.Á.Nazar­baevtyń Astana qala­synda ótken Qazaq han­dyǵynyń 550 jyl­dyǵyna arnalǵan saltanatty jınalysta jasaǵan baıandamasynda “Máńgilik El” bolýǵa bet alǵan búgingi halqynyń barsha tarıhyna taldaý jasaldy. Ultymyzdyń birneshe myń jyldyq ótken merzimindegi qazirgi urpaǵy úlgi tutar, sabaq alar kezeńderin saralady.
Keń-baıtaq qazirgi qazaq dalasynda ómir súrip, damyǵan tikeleı arǵy babalarymyz negizdegen, sol ýaqyttaǵy álemdik damýda sheshýshi oryndary bolǵan Uly memlekettik birlestikterdiń Otandyq jáne álemdik tarıhtaǵy alǵan ornyna baǵa berdi.
Elbasy baıandamasynyń negizgi mazmuny qazirgi qazaq­stan­dyqtardyń, sonyń ishinde jas ur­­paqtyń osyndaı babalar ta­rı­hyn bilý arqyly onyń erlik­ke toly betterine maqtanyp, ókinish­ti kezeńderinen sabaq alýǵa shaqyrýy­men erekshelendi.
Sonyń ishinde ásirese, joǵa­ry­daǵy atalǵan Uly memleketterdiń zańdy murageri, týra osydan 550 jyl buryn ómirge kelgen Qazaq handyǵynyń qurylyp, damýynyń tarıhı zańdylyǵy jan-jaqty baıan­daldy. Jańa memlekettiń ter­rı­torıasyn negizdeý, onyń qýat­ty­lyǵyn arttyrýdaǵy, derbes­tigin qamtamasyz etýdegi qazaq han­dary­nyń qyzmetterine taldaý berildi.
Osylarmen qatar belgili merzimde qýatty jurtqa aınalǵan handyqtyń álsireý kezeńin sıpattap, onyń sebepterin ashyp kórsetti. Erkindiginen aıyrylyp, basqaǵa táýeldilikke ótken qazaq halqynyń aýyr tarıhyn barshamyzdyń esimizge saldy.
Elbasy osy baıandamasynda halqymyzdyń tarıhyndaǵy osyndaı jaǵdaıdyń oryn alýynyń sebepterin ashyp kórsetti. Odan sabaq alýdaǵy ultymyzdyń tarıhyn bilýdiń mańyzyna toqtady.
Egemendikke qol jetkizgen qazirgi Qazaqstan memleketiniń je­tistikterin saralady, dúnıe­júzilik qaýymdastyqtyń beldi múshesi retindegi jahandaný zamanyndaǵy onyń aldynda turǵan mindetterdi aıqyndady. Qazaqstannyń ege­men­dik jyl­dar­yndaǵy kóp­tegen álemdik tur­ǵy­daǵy ıgi basta­ma­lar­dyń ne­giz­deýshisi bolyp otyr­ǵandyǵy El­ba­sy­nyń baıandamasynda barynsha kórinis tapty.
Táýelsiz elimizdiń bolashaǵy ony mekendep otyrǵan júzden astam ulttardyń ózara túsinistigi, teńdigi, syılastyǵy men uǵynystylyǵynda ekendigin Prezıdent basa aıtyp ótti. Osy baǵyttaǵy elimizdegi atqarylyp otyrǵan keleli isterdiń aýqymy men nátıjesine toqtady.
Elbasy “Bizdiń qasıetti jerimizdi yqylym zamandardan Uly Dala dep, al babalarymyzdy Uly Dalanyń urpaqtary dep ataǵan. Biz – solardyń jalǵasymyz, Uly Dalanyń muragerlerimiz. Osynaý keń-baıtaq Uly Dala­nyń kóginde halqymyzdyń baq jul­dyzy bolyp Jańa Qazaq­stan dúnıege keldi. Bizdiń Qazaq­stanymyz – Uly isterdiń uıyt­qysy bolǵan Uly Dala eli! Bul – biz­diń tańdaýymyz!” dep kórsetip, hal­qy­myzdyń aldynda turǵan mindet­terdi atady.
Prezıdenttiń osy saltanatty jıyndaǵy tarıhymyzdyń barsha kezeńderine arnalǵan árbir sózi árqaısymyzdyń boıymyzdan týǵan eline degen súıispenshilik, onyń bolashaǵyna degen úlken jaýapkershilik sezimin eselep týdyrdy. Onyń ótkeniniń batyrlyq kezeńderine rızashylyǵymyzdy arttyrdy, jibergen kemshilikterine syn kózimen qaraýdyń, qorytyndy jasaı bilýdiń qajettigin uǵyndyrdy. Memleketimizdi Máńgilik El etýdegi mindetterimizdi taǵy da bir eske saldy. Qazirgi ár qazaqstandyqqa Otanynyń gúldenip, órkendeýi úshin tikeleı jaýapkershilik júkteletindigin pash etti.
Onyń ultymyzdyń bolashaǵyna arnaǵan ár sózi, ásirese, búgingi jastarǵa arnalǵandyǵy aıǵaq. Olaı bolsa qazirgi jáne bolashaq urpaqtyń Otanymyzdyń ótken tarıhyn jaqsy bilýi, sabaqtaryn saralaı alýy olardyń Qazaq eliniń bolashaqtaǵy beriktigin qamtamasyz etýge negiz bolady dep esepteımiz.

"Qamshy "silteıdi

Derekkóz: Egemen Qazaqstan