Daýa

Yzaly - júrek, doly - qol,
Ýly - sıa, ashshy – til!..
Abaı

Alastasyn,
Patsha - taǵyn, Bı - tórin!
Alastasyn,
Baı-baıshykesh qı-kóńin!
Adaspasyn,
Artyndaǵy azǵan el,
Talaspasyn,
Ilemesin, ıt-ólim!
Súıremesin, sý aıaǵy – qurdymǵa,
Men - zamannyń surqy ketken sıqy edim.
Bárin, bárin emdeý kerek…
Bul kúnde -
Adam – aýrý,
Qoǵam – syrqat, júıke-jún!

Ókpe, renish, yza menen kek qaınap,
Eki qazaq bir-birine shekti aıbat.
Qyrandarym qarǵadaıyn qarqyldap,
Kúnniń kózin bultpen birge boq baılap,
Kóp keledi,
Kók tumannyń ishinde
Qoldarynda qany qyzyl kók baıraq!

Syrqat-qoǵam,
Saı-súıegi syrqyrap,
Júrek muzdap,
Julyn-júıke shyrqyrap.
Yńyrsıdy,
Sabyr, Tózim, Taǵaty
Óz-ózine - eli-bóten, jurty-jat.
Arman-qusym jerden aýyr ushty - Ol da,
Sheńgeli-qan,
Balaq júni burqyrap!

Baıtaq jatqan betegeli bel barda,
Bekti ańsaǵan berekeli el barda,
Tekti káni,
Temirqazyq bolardaı?
Ketti bári,
Ez ben erip enjarǵa.
Sharasyzǵa daýa bar ma, em bar ma?
Sen bularǵa naǵyl deısiń, endi, Alla!

Kóńilimniń nýy-sheker, sýy-bal.
Kirlep ketken júregiń be, jýyp al!
Bul qoǵamnyń muńy-tátti,
Tili-ashy -
Taq túgili, tas-kótendi qýyrar.
Aqıqat pen shyndyqtyń da úni ashshy.
…Jerden Mádi, shyǵar kún de týylar,
Shegirtkedeı shette júrgen…
Quryldap,
Qyzylqoltyq baqanyń da ýy bar!

…Aldaý barda – daýa da joq, em de joq.
Senim edi -
Sendegi men mendegi ot!
Al, ne boldy?
Byqsyp jatyr dúnıe,
Qaryz-quryz..,
Qunsyz..,
Aram teńge bop.
Baılyǵyńdy ıt súıredi kermelep,
Erteńine qaraıdy endi el ne dep?
…Zor Qoǵamym – Qor bolǵanym,
Qaıteıin,
Bir túnep shyq,
Árýaq qonǵan jerge kep!..

Saıtan saryp sanasyna jyn qusqan,
Qazaǵymdy súıem! – deıdi, bir mystan…
Azabyn da qosa súı – dep, aıtyp em,
Men - quspyn – dep ushyp ketti kún qushqan!
Kún qusha ma, kókke usha ma, bilmedim.
Qyryqpyshaqtyń qyrynda júr qyrylysqan.
…Tisi syńǵyr!
Tisi syndy óziniń
Nege, nege taýsylmaıdy, bul - Mystan?!
                                 (Baqyt Bedelhanuly)

                                Taldaý

      Baqyt Bedelhannyń “Daýa” óleńi tereń satıralyq mazmunǵa qurylǵan, rýhanı-áleýmettik máselelerdi qozǵaıtyn lırıkalyq-fılosofıalyq kórkem týyndy. Týyndyda aqynnyń qoǵamdaǵy quldyraý, adamgershilik daǵdarysy men ulttyq bolmystyń tozýy syndy ózekti máselelerge degen jan aıqaıy kórinis taýyp, óleń sóz ónerimen ádemi órilgen.

              Óleń taqyryby men ıdeıasy

      Óleńniń basty taqyryby – qoǵamnyń rýhanı azǵyndaýy, ulttyq qundylyqtardyń joıylýy jáne ony emdeýdiń qajettiligi. Aqyn qazirgi zamannyń beınesin «Adam – aýrý, qoǵam – syrqat» dep sıpattap, osy derttiń tamyryna úńiledi. Tamyrynan aýyrǵan aǵashty butaǵynan emdep jazýǵa bolmaıtynyn eskertip, máseleni túbegeıli sheshýdiń jolyn usynady. Óleńniń ıdeıasy – rýhanı saýyqtyrý men adamzattyq qundylyqtarǵa oralýǵa shaqyrý. Aqyn qoǵamdaǵy ádiletsizdikke, alaýyzdyqqa, enjarlyqqa, aldaý men aramdyqqa narazylyq bildiredi. Sonymen birge, aqıqat pen shyndyqtyń qaıta jandanaryna degen úmit sáýlesi de baıqalady.

       Óleńniń mazmuny men qurylymy

     Óleń birneshe mazmundyq bólikterden turady:
     1. Qoǵamnyń rýhanı dertin sıpattaý:
Aqyn zamandy beınelep, adamzattyń adasýyn «syrqat» metaforasymen jetkizedi. «Adam – aýrý, qoǵam – syrqat, júıke – jún!» degen joldar qoǵamnyń kúrdeli jaǵdaıyn qysqa ári nusqa sýretteıdi.
      2. Ulttyq bolmys pen qundylyqtar:
Aqyn qazaq halqynyń ishki alaýyzdyǵyn, birige almaýyn shenep:
«Eki qazaq bir-birine shekti aıbat» dep ulttyq birlik pen yntymaqtyń joqtyǵyn ashshy synmen ashyp kórsetedi.
      3. Tarıhı-rýhanı qundylyqtardy joqtaý:
«Tekti káni, temirqazyq bolardaı?» dep ulttyq rýhanı kóshbasshylyqtyń joǵalýyna ókinish bildiredi.
     4. Úmit pen sharasyzdyq:
«Jerden Mádi, shyǵar kún de týylar» degen joldar aqıqat pen ádildiktiń qaıta ornar sátine degen senimin bildiredi. Biraq qoǵamnyń aýyr jaǵdaıyna baılanysty sharasyzdyq basym ekenin de jasyrmaıdy.

      Óleńniń kórkemdik erekshelikteri

      1. Metaforalar men sımvoldar:
Aýrý men emdeý metaforalary qoǵamdaǵy derttiń tereńdigin ashyp kórsetedi.
Mysaly: «Adam – aýrý, qoǵam – syrqat, júıke – jún!»
      2. Antıteza men qarama-qaıshylyq:
Jaqsylyq pen jamandyqty, úmit pen úmitsizdikti qarama-qarsy qoıý arqyly dramatızm kúsheıtilgen.
«Arman-qusym jerden aýyr ushty – Ol da,
Sheńgeli-qan, balaq júni burqyrap!»
     3. Aforızmder:
Aqyn óleńinde danalyqqa toly oıly joldar kezdesedi.
Mysaly: «Aldaý barda – daýa da joq, em de joq.»
     4. Tarıhı jáne mıfologıalyq beıneler:
  «Mádi» – ádildik pen aqıqattyń sımvoly, al «Mystan» – qoǵamdaǵy azǵyndyq pen teris qylyqtardyń jıyntyq beınesi.
       5. Tildiń ótkirligi
Óleńde ashshy shyndyqty ashyp aıtatyn ótkir joldar kóp:
«Saıtan saryp sanasyna jyn qusqan,
Qazaǵymdy súıem! – deıdi bir mystan…»
     Baqyt Bedelhannyń «Daýa» óleńi – qoǵamnyń rýhanı kúıin tereń ashyp kórsetetin ótkir týyndy. Aqynnyń árbir jolynan ulttyq bolmysqa degen janashyrlyq pen muń baıqalady. Qoǵamdy emdeý úshin onyń dertin ashyp kórsetý – basty qadam dep biledi. Aqyn osy mindetti joǵary deńgeıde oryndaǵan. Óleńniń kórkemdik qýaty, metaforalyq tereńdigi jáne áleýmettik úndeýi ony zamanaýı qazaq poezıasynyń jarqyn úlgisine aınaldyrady.

   Etnograf-jazýshy, ádebıettanýshy, synshy:
          Bolat Bopaıuly