Qazir qazaqstandyqtardyń kóbi jeke kásip ashyp jatyr. Bireý týǵan aýdanynda kofehana ashady, basqalary onlaın-dúkenderdi iske qosady, al bireý otbasylyq bıznesti bastaıdy. Kóbinese armanǵa alǵashqy qadamnyń artynda tek ıdeıa ǵana emes, sonymen qatar qoldaý da bolady. Bıyl memleket bıznesti damytýǵa 586 mıllıard teńgeden astam qarjy bóldi. Bul tómen paıyzdyq nesıeler, oqytý, sýbsıdıalar, ınfraqurylymǵa kómek. Osy sharalardyń arqasynda shaǵyn jáne orta bıznes ósýde, jumys oryndaryn qurýda jáne el ekonomıkasyn jandandyrýda.
Eldegi kásipkerlik belsendilik jyl saıyn artyp keledi – buǵan resmı statısıka dálel bola alady. Shaǵyn jáne orta bıznes óz pozısıasyn nyǵaıtýda, al óz isin ashýǵa bel býǵan qazaqstandyqtardyń sany senimdi túrde artyp keledi.
Bıylǵy jyldyń qańtar aıyndaǵy derekterge súıensek, Qazaqstanda 2,3 mıllıonǵa jýyq shaǵyn jáne orta bıznes sýbektileri tirkelgen – bul ótken jylmen salystyrǵanda 4% - ǵa artyq. Jeke kásipkerler arasynda ósim erekshe baıqalady: olardyń sany 5,6% - ǵa artyp, jalpy sany 1,5 mıllıonnan asty. Shaǵyn bıznes sany 464,8 myńǵa deıin ósti, al orta bıznes 6,1% – ǵa eń joǵary ósim kórsetip, 3,2 myń kompanıaǵa jetti.
2024 jyly Qazaqstandaǵy shaǵyn jáne orta bıznes 81,9 trıllıon teńgege ónim óndirdi-bul ótken jylmen salystyrǵanda 20% - ǵa artyq. Sektorda 4,4 mıllıonnan astam adam jumys isteıdi, bul eldiń barlyq ekonomıkalyq belsendi halqynyń jartysyna jýyǵyn quraıdy.
Memleket pen bıznes turaqty damý úshin birigedi
Bul sandar rastaıdy: SHOB jaı jumys istep qana qoımaı, ekonomıka men qoǵamnyń turaqtylyǵyna eleýli úles qosady. Sondyqtan ony damytý memleket úshin mańyzdy basymdyq bolyp qala beredi. Qazir Qazaqstanda kásipkerlikti qoldaý úshin kóptegen memlekettik baǵdarlamalar jumys isteıdi. Sonymen qatar, kásipkerler qarjylaıdan bólek te birneshe kómek ala alady: keńes alý, bilimin arttyrý jáne ártúrli servıstik qyzmetter.
Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń málimetinshe, osy jyldyń basynan beri kásipkerlikti damytýǵa 586 mıllıard teńgeden astam qarjy jumsalǵan. Búkil el boıynsha 5 myńǵa jýyq joba qarjylaı qoldaý aldy.
"Memlekettik baǵdarlamalar shyn máninde kómektesedi: nesıeler boıynsha paıyzdy tómendetedi, táýekelderdiń bir bóligin ózine alady, jabdyqqa granttar beredi. Osynyń arqasynda jańa kásiporyndar tezirek ashylady, al jumys isteıtinder keńeıe alady. Tirkelgen kásiporyndar sanynyń artýy adamdardyń ózderi úshin perspektıva kórip otyrǵanyn rastaıdy", - dep atap ótti kompanıalardyń biriniń dırektory Ánýar Dúkimbaev.
Mysaly, "Ekotek Injınırıń" kompanıasy memlekettik qoldaý sharalarynyń tıimdiligin sezindi. Ol membraneco jobasyn iske asyrdy – Qazaqstanda alǵash ret keri osmos tehnologıasy boıynsha sýdy tazartý júıelerine arnalǵan spıráldi-oralǵan membranalar óndirisi iske qosyldy. Bul ıdeıany júzege asyrý úshin "Almaty "ÁKK" AQ enshiles kompanıasy – "Almaty Finance" JSHS 500 mıllıon teńge bóldi. Onyń 290 mln – y jabdyq satyp alýǵa, 210 mln-y aınalym qarajatyn tolyqtyrýǵa jumsaldy.
Sehty iske qosý "Almaty Business-2025" óńirlik kásipkerlikti damytý baǵdarlamasynyń arqasynda múmkin boldy. Ol boıynsha paıyzdyq mólsherleme jyldyq 6% quraıdy, qarjylandyrý merzimi – ınvestısıalarǵa 5 jyl, aınalym qarajatyn tolyqtyrýǵa 3 jyl.
Jergilikti óndiristi iske qosý qazaqstandyq ónerkásip kásiporyndary men komýnaldyq qyzmetterdi halyqaralyq standarttarǵa sáıkes keletin sýdy tazartý úshin sapaly jabdyqtarmen qamtamasyz etedi, al bolashaqta – TMD naryǵyna shyǵýdy ashady.
"Tómen mólsherlememen jáne memlekettik kepildiktermen nesıeler jas kompanıalarǵa barlyq jeke múlikterin kepilge qoımaı bastaýǵa múmkindik beredi. Qazirdiń ózinde jumys istep turǵan fırmalar úshin mundaı jaǵdaılar óndiristi jańǵyrtýǵa nemese eksportqa shyǵýǵa múmkindik beredi", - dep atap ótti kompanıa basshysy.
Kásipker jeńildetilgen nesıeler men qarjylandyrýdan basqa, memlekettik qoldaýdyń basqa da sharalaryn atap ótti. Mysaly, iskerlik ahýaldaǵy ózgerister, óıtkeni óz isińizdi bastaý ońaıyraq boldy: tirkelý bir kúnde onlaın rejıminde ótedi, kóptegen ruqsattar vedomstvolarǵa jeke barmaı-aq beriledi. Ákimshilik qysymnyń tómendeýi de mańyzdy.
"Josparly tekserýler sany shynymen azaıdy jáne táýekelge baǵyttalǵan tásil baqylaýshylardyń qajetsiz saparlaryn alyp tastady. Sondaı-aq, sýbsıdıalar men salyqtyq jeńildikterdi erekshe atap ótken jón, óıtkeni salyq júktemesiniń tómendeýi jáne shyǵyndardyń bir bóligin óteý bızneske suranys pen baǵanyń aýytqýynan aman qalýǵa kómektesedi. Kásipkerler úshin oıyn erejeleriniń jyl saıyn ózgermeýi mańyzdy: uzaq merzimdi boljamdylyq ınvestısıalardy josparlaýǵa múmkindik beredi. Keri baılanys turaqty jaǵdaıda damýǵa ınvestısıa salýǵa daıyn kompanıalardyń úlesi tez ósetinin kórsetedi", - dedi Ánýar Dúkimbaev.
Qazaqstanda kásipkerlikti damytý-Bul bıznes sanynyń ósýi ǵana emes, sonymen qatar negizgi salalardaǵy sapaly ózgerister. Memlekettik qoldaý men ınvestısıalardyń arqasynda, mysaly, jekelegen salalar aıtarlyqtaı progresti kórsetedi.
"Bizde myqty salalar kóp. Mysaly, avtomobıl qurastyrýda jańa jeliler paıda boldy, Jergilikti komponentterdiń úlesi birtindep ósýde. Aqparattyq tehnologıalar salasynda sheteldik naryqtar úshin ónimder jasaıtyn eksporttyq toptar jumys isteıdi. Aýyl sharýashylyǵy shıkizatyn óńdeýde maı, un jáne et ónimderin shyǵaratyn zamanaýı zaýyttar paıda boldy. Barlyq úsh baǵyt jeńildikti nesıeler men jabdyqtardy satyp alý kezinde qoldaý aldy", - dedi ol.
Otandyq óndirýshilerdi qoldaý jáne naryqta teń jaǵdaı jasaý úshin memleket ishki naryqty arzan ımporttan qorǵaý sharalaryn kúsheıtti. Olardyń ishinde-satyp alýdaǵy basymdyq jáne qazaqstandyq ónimdi iske astyratyn taýarlarǵa ýaqytsha bajdardy.
"Memleket satyp alý kezinde negizinen otandyq óndirýshilerge beretin jáne dempıńke qarsy ýaqytsha baj salyǵyn engizetin taýarlardyń tizimin keńeıtti. Bul ishki bızneske dem alýǵa múmkindik beredi, biraq naryqty uzaq ýaqyt jabý múmkin emes: ónimniń kedergisiz básekelestikke tótep berýi úshin óz óńdeýdiń sapasy men tereńdigin qatar arttyrý mańyzdy", - dep esepteıdi Ánýar Dúkimbaev.
Nátıjesinde ımportty almastyrý damıdy. Elde buryn tolyǵymen syrtqy jetkizilimge táýeldi bolǵan óndirister iske qosylyp, endi ishki qajettilikterdi jaba bastaıdy.
"Buryn ákelingen ónimge ishki suranysty jabatyn alǵashqy kásiporyndar paıda boldy jáne ımport kólemi tómendeı bastady. Kelesi qadam-óz tehnologıalaryn ıgerý jáne el ishinde qosylǵan qundy ulǵaıtý úshin komponentterdi óndirý", - dedi kásipker.
Qorytyndylaı kele, Qazaqstandaǵy memleket pen bıznestiń seriktestigi jańa deńgeıge kóterilip jatqanyn atap ótý mańyzdy-ınfraqurylymdyq jáne áleýmettik jobalar birlesken kúsh-jigermen iske asyrylýda. Sondaı-aq, sheteldik ınvestorlar Qazaqstanǵa barǵan saıyn belsendi qaraýda: kóptegen jobalar halyqaralyq bankterdi qyzyqtyrýda.
"Joldar men áleýmettik nysandardy salý boıynsha birlesken jobalar modeldiń tabysty bolýy múmkin ekenin kórsetedi: mysaly, Almatynyń aınalasyndaǵy eń iri aınalma jol jumys istep tur. Sondaı-aq, Áleýmettik jáne ınfraqurylymdyq nysandar halyqaralyq bankterdi tartady, bul formattyń tartymdylyǵyn kórsetedi. Eń kórnekti kedergi-bul valútalyq nesıeler boıynsha shyǵyndardy kóbeıtetin baǵamnyń ózgerýi. Valútalyq táýekelderdi saqtandyrý quraldaryn damytý jobalardy syrtqy ınvestorlar úshin qoljetimdi etedi", - dep túıindedi Ánýar Dúkimbaev.
Osylaısha, búginde Qazaqstanda kásipkerlikti damytý-Bul bıznes-bastamalardy qoldaý ǵana emes, turaqty ekonomıka men myqty qoǵamǵa arnalǵan strategıalyq baǵyt. SHOB sanynyń ósýi, memlekettik qoldaý quraldaryn keńeıtý, jańa óndiristerdi iske qosý jáne jumys oryndaryn qurý-osynyń barlyǵy qazirdiń ózinde eleýli nátıjeler ákelýde. Qazir eń bastysy-bul qarqynyn saqtap qalý, qazaqstandyq bıznes tek ekonomıka úshin ǵana emes, bolashaq urpaq úshin de tirek bolýy úshin sapaǵa, ınovasıaǵa jáne básekege qabilettilikke basa nazar aýdarý kerek.
