Qazaqstan men Reseıdiń energetıkalyq yntymaqtastyǵy sońǵy jyldary jan-jaqty damyp keledi. Kóktemde Astana Birikken Energojúıelerdiń qatar jumys isteýi týraly ekijaqty kelisimdi bekitti. Respýblıka Reseı gazynyń tranzıtin de arttyrýda. Al shilde aıynda Máskeý munaı jáne munaı ónimderi saýdasyndaǵy yntymaqtastyq týraly kelisimge hattamany ratıfıkasıalady. EAEO-daǵy ekijaqty yntymaqtastyq pen ıntegrasıanyń arqasynda búginde respýblıka barlyq qajetti energıa tasymaldaýshylarmen-gazben, munaı ónimderimen jáne elektr energıasymen senimdi qamtamasyz etilgen.
«Reseıden munaı ónimderin jetkizý Qazaqstanǵa nelikten mańyzdy jáne osy salada Kelisim qandaı paıda ákeledi», dep taldady Reseı Federasıasynyń Úkimeti janyndaǵy Qarjy ýnıversıtetiniń sarapshysy, ulttyq energetıkalyq qaýipsizdik qorynyń jetekshi taldaýshysy Igor Iýshkov.
Reseı men Qazaqstan arasyndaǵy munaı ónimi saýdasy
2 shildede Reseı Federasıasynyń Keńesi Reseıden respýblıkaǵa Munaı jáne munaı ónimderin jetkizý salasyndaǵy saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq týraly Qazaqstanmen úkimetaralyq Kelisimniń qoldanylýyn 2028 jylǵa deıin jańartýdy jáne uzartýdy kózdeıtin hattamany ratıfıkasıalady. Hattamanyń ózine Astanada 2024 jylǵy 27 qarashada qol qoıyldy. Kelisimniń qoldanysyn 2024 jylǵy 1 qańtardan bastap qaıta bastaýdy jáne ony 2028 jylǵy 1 qańtarǵa deıin uzartýdy kózdeıdi. osy kúnnen keıin kelisim, eger taraptardyń biri odan shyqpasa, avtomatty túrde bes jyldyq kezeńge uzartylatyn bolady.
Nátıjesinde, bul qujat qabyldandy jáne jumys isteı bastady. Bul 2024 jyldyń basynan bastap paıda bolǵan quqyqtyq vakýmdy joıý úshin qajet. Hattamany bekitý týraly zań jobasyna túsindirme jazbada da reseılik jáne qazaq tarapy munaı men gaz jetkizý salasyndaǵy ózara is-qımyl kezinde is júzinde kúshi joıylǵan kelisimdi basshylyqqa alatyny habarlanady.
Osy qujatta eki eldiń energetıka mınıstrlikteri jasaǵan jyl saıynǵy ındıkatıvtik teńgerimder sheńberinde reseılik munaı ónimderi men munaıdy Qazaqstanǵa bajsyz jetkizý kózdelgen. Resmı túrde taraptar munaı men munaı ónimderin bir-biriniń naryqtaryna baj salyǵynsyz jetkize alady, óıtkeni bul EAEO formatynda kózdelgen, sondyqtan bul birjaqty format emes.
Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy munaı ónimderi saýdasynyń neǵurlym qolaıly rejımin resimdeý eki el úshin de mańyzdy. Máskeý úshin bul SVO-men baılanysty jedel qaıta saqtandyrý. Ýkraına 2023 jáne 2024 jyldary janarmaı tapshylyǵyn týdyrýǵa tyrysyp, reseılik munaı óńdeý zaýyttaryna maqsatty túrde soqqy berdi. Dızel otynynyń segmentinde muny isteý qıyn, óıtkeni Reseıde óndiris qýattylyǵynyń profısıti bar, biraq sonymen birge tartylǵan qýattar ishki tutynýdan eki ese kóp óndirýge múmkindik beredi (óndirilgen dızeldiń 50% eksporttalady).
Al benzın segmentinde jaǵdaı anaǵurlym shıelenisti. Jyl saıyn Reseıde óndirilgen benzınniń shamamen 90% - y ishki naryqta tutynylady jáne tek 10% - y eksporttalady. Tıisinshe, jóndeýde birneshe MÓZ – iri benzın óndirýshileri bolǵan kezde tapshylyq qaýpi bar. Reseılik munaıdy belarýssıalyq MÓZ-ge jetkizýdi ulǵaıtý, sodan keıin munaı ónimderin qaıtarý múmkindigi qarastyryldy. Sondyqtan Reseı otyndy Qazaqstannan ımporttaı alǵysy keledi, degenmen bul opsıany paıdalaný ekitalaı.
Qazaqstan munaı ónimderin qaıdan jetkizedi?
Qazaqstan úshin Reseıden munaı ónimderin ımporttaýdyń qolaıly rejımi óziniń munaı salasyndaǵy turaqsyzdyqqa baılanysty mańyzdy. Elde otyn shyǵyny turaqty ósýde, al sońǵy jyldary óndiris ózgerýde.
Qazaqstanda ishki naryqty munaı ónimderimen qamtamasyz etýde de problemalar týyndaıdy. Olardy basqa elderden munaı ónimderin ımporttaý esebinen sheshý qajettiligi tutyný kólemine jáne jeke MÓZ jumysyna baılanysty týyndaıdy nemese joǵalady. Qazaqstan mezgil-mezgil avtomobıl benzınin, dızel otynyn, avıakerosındi, mazýt pen maılardy ımporttaıdy.
Qazaqstan satyp alynǵan munaı ónimderin qalaı paıdalanady?
Bul rette Qazaqstan EAEO elderinen alynǵan munaı ónimderin qaıta eksporttaýmen aınalysady dep aıtýǵa bolmaıdy. 2022 jyly 1,1 myń tonna avtobenzın ımporttaǵan kezde ol 24,2 myń tonna eksporttady, onyń 20,1 myń tonnasy EAEO-dan tys elderge (negizinen Eýropaǵa) ketti. Al 2023 jyly el ımportty ulǵaıtqan kezde benzın eksporty bolmady.
Ras, 2024 jyly 20,3 myń tonna kóleminde benzın ımporty bolǵan kezde eksport 37,3 myń tonnany (Qyrǵyzstanǵa 21,7 myń tonna jáne Grýzıaǵa 12,1 myń tonna) qurady. Sonymen qatar, sol kezde eksporttalǵan avtomobıl benzıniniń ortasha baǵasy tonnasyna 716 dollardy qurady. Al ımporttalǵan benzın tonnasyna 810 dollar turady. Sondyqtan Qazaqstan reseılik benzındi baǵa aıyrmashylyǵynan taýyp, jaı ǵana qaıta eksporttaıdy dep aıtýǵa bolmaıdy.
Eksporttyq-ımporttyq operasıalar, árıne, Qazaqstanǵa tıimdi, biraq Reseıden kóbinese joǵary ekologıalyq klasty jáne joǵary oktandy markaly benzın ákelinetinin, al tómen sıpattamalary bar óz óndirisindegi benzın eksporttalatynyn eskerý qajet, bul kórsetilgen baǵa araqatynasymen túsindiriledi. 2024 jyldyń alǵashqy 5 aıynda Qazaqstan benzındi múldem eksporttaǵan joq, al osyǵan uqsas kezeńde 106,6 myń t: 55 myń t – Qyrǵyzstanǵa, 2,2 myń t – Tájikstanǵa, 46,6 myń t – Ózbekstanǵa jáne 3,3 myń t – Aýǵanstanǵa áketildi.
Dızel otynyna qatysty shamamen birdeı kórinis baıqalady: eksport ta, ımport ta bar, biraq Qazaqstanda ishki naryq úshin otyn jetkiliksiz bolǵan kezde ol syrtqy naryqtarǵa satýdy qysqartady. Qalypty jaǵdaıda el tómen sapaly ónimdi satady jáne Reseıden joǵary ónimdiligi bar otyn satyp alady.
Alaıda, qazirgi ýaqytta Qazaqstan óz MÓZ-in jańǵyrtý boıynsha jobalardy iske asyrýda, bul otyn shyǵarý kólemin ulǵaıtýǵa jáne sapasyn arttyrýǵa múmkindik berýi tıis. Bul oǵan otyn ımportynan bas tartýǵa jáne onyń eksportyn arttyrýǵa múmkindik beredi. Biraq bul rette óńdeý eksporttan shıki munaıdyń qosymsha kólemin tartatyn bolady.
