Sh. Ergóbek: Qazaqstandaǵy joǵary óner bilim berý mekemeleriniń áleýmettik jaýapkershiligi

/uploads/thumbnail/20251014151920358_big.webp

Qazaqstan – Uly Dalanyń jany, tamyry tereńde jatqan órkenıet pen búgingi zamannyń toǵysynda turǵan rýhanı keńistik. Munda óner – ýaqyt pen keńistikti, ata-baba murasy men bolashaqtyń úmitin baılanystyratyn kıeli kópir. Sol sebepti elimizdegi joǵary óner bilim berý mekemeleriniń róli tek kásibı mamandar daıarlaý sheńberimen shektelmeıdi. Bul mekemelerdiń áleýmettik jaýapkershiligi – qoǵamnyń rýhanı tynysyn taný, ulttyq bolmysqa qyzmet etý, shyǵarmashylyq arqyly adam men álem arasyndaǵy úndestikti qalyptastyrý.

Ulttyq mádenıet: rýhanı kod pen jaýapkershilik negizi

Mádenıet – halyqtyń jady, úni, jany. Al óner – sol rýhtyń kórinisi. Qazaqstandaǵy joǵary óner oqý oryndary ulttyń rýhanı tamyryn tanýǵa, ony saqtap, jańa formada órbitýge mindetti. Bul jaýapkershilik tek dástúrdi qaıtalaýda emes, ony qazirgi álemniń tilimen sóıletýge, jańa býynǵa jetkizýge, sol arqyly ulttyq biregeılikti jandandyrýǵa baǵyttalǵan.

Árbir órnek, kúı, boıaý – halyqtyń rýhanı tájirıbesiniń kórinisi. Óner bilim ordalary osy mádenı kodty zerttep, tereń uǵyndyryp, ony stýdentterdiń júreginde qaıta tiriltetin ortaǵa aınalýy tıis. Bul – ulttyń mádenı jadyn saqtap qana qoımaı, ony jahandyq órkenıetpen úndestirý jolyndaǵy shyǵarmashylyq mısıa.

Jergilikti qaýymdastyq: ónerdiń tamyry men tyńdaýshysy
 
Joǵary oqý oryndary óz qyzmetin tek akademıalyq sheńberde emes, jergilikti qaýymdastyqpen tyǵyz baılanysta júzege asyrýy qajet. Qala, aýyl, aýdan — bul tek geografıalyq meken emes, ómir, emosıa, tarıh, úmit pen kúres orny. Óner oqý oryndary sol keńistiktegi adamdardyń sezimin estı alýy kerek.
 
Qoǵamǵa ashyq kórmeler, kóshpeli dárister, qoǵamdyq art-ınstallásıalar, mektepter men mádenıet úılerimen seriktestik — bular halyq pen óner arasyndaǵy shynaıy baılanysty qalyptastyrady. Bul dıalog birjaqty emes, ózara baıytýshy proses. Óner adamdardy shabyttandyrsa, halyq – ónerdi mazmunmen, shynaıylyqpen nárlendiredi.
 
Inklúzıa: ártúrlilik – adamgershilik pen sulýlyqtyń bastaýy
 
Búgingi qoǵamda ınklúzıvtilik – artyqshylyq emes, qajettilik. Óner – shekaralardy buzatyn, aıyrmashylyqtardy kórkem qabyldaýǵa úıretetin tetik. Joǵary oqý oryndary erekshe qajettilikteri bar adamdarǵa, áleýmettik osal toptarǵa, etnıkalyq jáne tildik azshylyqtarǵa ashyq bolýy tıis. Sebebi óner – barshaǵa ortaq til, al onyń esigi eshkimge jabyq bolmaýy kerek.
 
Inklúzıa — shyǵarmashylyq erkindiktiń negizi. Ártúrli kózqarastar, tájirıbeler men sezimder birigip, ónerdiń keńistigin baıytady. Erekshe qajettilikteri bar stýdentterdiń týyndylary jańa estetıka men dúnıetanymnyń bastaýy bolýy múmkin. Sondyqtan ınklúzıvti orta qurý – tek áleýmettik talap emes, etıkalyq jáne shyǵarmashylyq jaýapkershilik.
 
Tulǵa jáne shyǵarmashylyq erkindigi
 
Óner – adamnyń ishki áleminiń kórinisi. Shynaıy shyǵarmashylyq — tek qabilet emes, bul – erkindikke, óz-ózińdi izdeýge, tanýǵa jol. Óner oqý oryndary stýdentterge óz bolmysyn tabýǵa, ony erkin ári tereń jetkizýge jaǵdaı jasaýǵa mindetti. Árbir jas sýretshi, mýzykant, dızaıner – ulttyń jańa rýhanı álemin qalyptastyrýshylar.
 
Áleýmettik jaýapkershilik degenimiz – osy shyǵarmashylyq erkindikke keńistik berý, ár talantty jeke tulǵa retinde qabyldap, onyń bolmysyn ashýǵa múmkindik jasaý. Bul – qoǵamǵa beriletin eń shynaıy ári uzaqmerzimdi ınvestısıa.
 
Jahandaný jáne ulttyq ónerdiń jańǵyrýy
 
Jahandaný dáýirinde álem mádenıetteri toǵysyp, joǵalyp ketý qaýpi de, ózara baıytý múmkindigi de qatar keledi. Qazaqstannyń óner mekemeleri osy eki ushty proseste ulttyq ónerdiń aýtentıkasyn saqtap, ony jańasha tilmen jetkizý joldaryn izdeýi kerek.
 
Maqsat – oqshaýlaný emes, óz únin joǵaltpaı, álemmen tildesý. Qazaq óneriniń úni – dala saryny, jyrdyń úni, qobyzdyń syry. Osy ún jahandyq keńistikte estilip, baǵalanýy úshin ony túsinikti, biraq óz bolmysynan aıyrylmaǵan tilmen usyný qajet. Bul – shyǵarmashylyq pen strategıanyń, júrek pen parasattyń úndestigi.
 
Qazaqstandaǵy joǵary óner bilim berý mekemeleriniń áleýmettik jaýapkershiligi — ult bolmysyn saqtaý, ony qazirgi zamanmen úılestirý, ártúrlilikti moıyndaý, tulǵany erkin shyǵarmashylyqqa jeteleý, jergilikti qaýymdastyqpen úndesý jáne búkil álemmen rýhanı dıalog ornatý arqyly kórinis tabady.
 
Bul mısıa — shynaıy maǵynada rýhanı kóshbasshylyqtyń bir formasy. Óner arqyly qoǵam ózin tanıdy, ótkenin uǵynady, bolashaǵyna úmitpen qaraıdy. Sondyqtan óner mekemesi — jaı oqý orny emes, ulttyń júregi soǵatyn rýhanı keńistik.
 

Shyńǵys Ergóbek

Temirbek Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademıasynyń oqý jáne oqý-ádistemelik jumystar jónindegi prorektory

Qatysty Maqalalar