Ratel.KZ سايتىندا جاقىندا قازاقستاندىق مۇناي ءوندىرۋ، ەكسپورتتاۋ جانە وڭدەۋ سالاسىنداعى ءبىرقاتار قۇيتىرقىلىقتاردى اشكەرەلەگەن ماقالا جاريالاندى. وندا ەلىمىزدە وندىرىلەتىن مۇنايدىڭ ءبىر بولىگى رەسمي ساۋدادان تىسقارى قالىپ، «قارا بازار» اينالىمىنا تۇسەتىنى ايتىلادى. جاسىرىن ساۋداعا شىعىپ، بيۋدجەتكە تۇسەتىن سالىقتاردى اينالىپ وتەتىن ول ونىمدەر كولەمى جۇزدەپ، مىڭداپ ەمەس، ميلليون توننالاپ سانالاتىن كورىنەدى. وسى جەردە سونىڭ بارلىعىن رەت-رەتىمەن ايتىپ وتسەك.
باسىلىم رەسمي ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە جۇگىنە وتىرىپ ەلىمىزدە 2014 جىلى 80،8 ملن توننا مۇناي ءونىدىرىلىپ، ونىڭ 62،4 ملن تونناسى ەكسپورتتالعانىن، ال، 16،38 ملن تونناسى ەل ىشىندە وڭدەلگەنىن ايتادى. ال، قالعان 2،02 ميلليون توننا مۇنايدىڭ قايدا كەتكەنى بەلگىسىز. Ratel.KZ مۇنشا مۇنايدى 120 توننالىق تەمىرجول سيستەرناسىنا قۇيسا 17 مىڭ سيستەرنا شىعاتىنىن ايتادى.
2015 جىلعى كورسەتكىشتەردەن دە وسىنداي قۇيتىرقىلىق انىقتالعان. وتكەن جىلى 79،5 ملن توننا مۇناي وندىرىلسە، ونىڭ 61،3 ملن تونناسى ەكسپورتتالىپ، ەل ىشىندە 14،6 ملن وڭدەۋگە جىبەرىلگەن. مۇندا دا 3،6 ملن توننا ايىرما شىعىپ وتىر. بۇل دا جوعارىداعىداي ولشەممەن ساناساق 30 مىڭ سيستەرناعا جۇك بولارلىق ءونىم.
وسى رەتتە وندىرىلەتىن جانە ەكسپورتقا شىعارىلاتىن مۇناي كولەمى جىل سايىن كەمىگەنىمەن، الگى قايدا كەتىپ جاتقانى بەلگىسىز «قالدىق» مۇناي كولەمى ءبىر كەميتىن ەمەس، قايتا وسە تۇسۋدە.
وسى ماسەلەنى ىندەتە زەرتتەگەن باسىلىم قازاقستان مۇناي ونىمدەرى نارىعىنداعى تاعى ءبىر كولەڭكەلى سالانى انىقتاعان. جوعارىدا اتالاتىن جوعالعان مۇنايدىڭ ءبىر ۇشىعى اۆياسيالىق وتىن ساۋداسىنان شىعاتىن سەكىلدى.
2011 جىلى مۇناي نارىعىنداعى زاڭسىز اينالىمدى تىيۋ ماقساتىندا «مۇناي ونىمدەرى مەن مۇناي ونىمدەرىنىڭ كەيبىر تۇرلەرىن ءوندىرۋ، وڭدەۋدى مەملەكەتتىك رەتتەۋ تۋرالى» زاڭ قابىلدانعان. وسى زاڭعا سايكەس، ساتىلاتىن بارلىق مۇناي ونىمدەرى قاتاڭ ەسەپكە الىنىپ، سالىق ورگاندارىنىڭ قاداعالاۋىندا بولادى. ساتىلاتىن، جونەلتىلەتىن ءاربىر مۇناي پارتياسىنا پين-كودتار بەرىلىپ، مۇناي ونىمدەرىنىڭ جۇك قۇجاتتارى (مجق) جاسالادى جانە ول قۇجاتتار ساۋدا-ساتتىق جاسالعان كۇنى جۇكپەن بىرگە جۇرەدى. زاڭ وسىنى تالاپ ەتەدى. مىنە، قازاقستاندىق اۋە كومپانيالارىنا اۆياسيالىق وتىن جەتكىزۋدە وسى مجق قۇجاتتارىن ۇسىنباۋ وقيعالارى تىركەلگەن. اتاپ ايتقاندا، قازاقستاندىق BEK AIR كومپانياسى وزدەرىنە جەتكىزىلەتىن اۆيا وتىننىڭ 30 پايىزدايىنا عانا مجق بەرىلگەنىن ايتىپ، جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل جونىندەگى ۇلتتىق بيۋروعا شاعىم جازعان. وندا اۋە كومپانياسى ءوزىنىڭ الماتى، استانا، اقتوبە، ورال قالالارىنداعى اۋەجايلاردا العان جانارمايعا اتالعان قۇجاتتاردىڭ تىركەلمەگەنىن ايتادى. كومپانيا تۇتىناتىن وتىن كولەمى دە از ەمەس. 2014-2015 جىلدارى ءبىر عانا BEK AIR كومپانياسى 5 مىڭ توننا وتىن تۇتىنعان.
ەگەر، وسىنداي زاڭ بۇزۋشىلىقتار باسقا دا اۋە كومپانيالارىنا جەتكىزىلەتىن مۇناي ونىمدەرىنە دە قاتىستى بولاتىن بولسا، ەسەپكە الىنباعان مۇناي ونىمدەرىنىڭ اۋقىمى ماقالا باسىندا ايتىلعان 30 مىڭ سيستەرناعا بارىپ قالۋى عاجاپ ەمەس. ويتكەنى، BEK AIR-دان باسقا AIR ASTANA، SCAT، QAZAQ AIR، ءىرىلى-ۇساقتى باسقا دا اۋە كومپانيالارى، اسكەري، ارنايى اۆياسيا مەكەمەلەرى دە جىلىنا بالەنباي توننا اۆيا وتىن تۇتىنادى.
Ratel.KZ اۋە تاسىمالداۋشى كومپانيالارعا ءونىم جەتكىزۋشى مەردىگەردى دە اتاپ وتىر. ول – «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ قۇرىلىمدىق بولىمشەسى «قازمۇنايگاز – وڭدەۋ جانە ماركەتينگ» اق-نىڭ ەنشىلەس كومپانياسى «قازمۇنايگاز-اەرو» ج ش س. باسىلىم وتكەن جىلدىڭ قازان ايىندا جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنە جازىلعان شاعىمنىڭ ءالى كۇنگە ناقتى ءبىر شەشىم تاپپاعانىن ايتادى. كەرىسىنشە، BEK AIR كومپانياسىنىڭ باسىنا قارا بۇلت ءۇيىرىلىپ، ولار ازاماتتىق اۆياسيا كوميتەتىنىڭ شابۋىلىنا ۇشىرادى. مەملەكەتتىك ورگان كومپانيانى IATA حالىقارالىق اۋە كولىگى قاۋىمداستىعىنان اۋديت وتۋگە ماجبۇرلەمەككە ارەكەتتەنگەن ەدى. قوعام تاراپىنان قاتتى قارسىلىققا ۇشىراعان بۇل باستاما كەيىن اياقسىز قالدى. ءبىراق، بۇل BEK AIR ماسەلەسى ءبىرجولا شەشىلدى دەگەندى بىلدىرمەسە كەرەك. كومپانيا العان بەتىنەن قايتپاسا، مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان تاعى دا قىسپاققا الىنۋى مۇمكىن. ياعني، قارا بازاردا مۇناي ساۋدالاپ، رەسمي ەسەپ-قيساپتى اينالىپ وتۋشىلەردىڭ قانشالىقتى ىقپالدى ەكەنىن وسىدان-اق باعامداي بەرۋگە بولادى...
جومارت ابدوللا ۇلى
