الەۋمەتتىك جەلىدە توقال ماسەلەسى ءجيى-جيى ءسوز بولۋدا. مىسالى، «وقو-دا اكىمنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى كۇيەۋىنە توقال ىزدەپ، جۇرتشىلىقتىڭ جاعاسىن ۇستاتتى»، «روزا ءالقوجا كۇيەۋىنە توقال الۋعا رۇقسات بەردى»، «مۇحتارحان دىلدابەكوۆتىڭ توقالى البينا وقو ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باستىعى قىزمەتىنەن بوساتىلدى» دەگەن حابارلاردى وقىدىق. باسقا دا تالقىلاۋلاردا ءبارى دە ءبىرىنىڭ اۋزىنا ءبىرى تۇكىرىپ قويعانداي، تاڭدايلارى «توقال، توقال»دەپ تاقىلدايدى. 
بۇرىن وزگە دە مۇسىلمان ەلدەرىندەگىدەي قازاق ەرلەرىنىڭ بىرنەشە ايەلدەرى بولعان. ولاردىڭ ۇلكەنىن بايبىشە، كىشىسىن « كىشى جار» دەپ اتاعان. وعان قۇدا تۇسۋگە بارعاندا قىزدىڭ اكە-شەشەسىنە «قىزىڭىزدى توقالدىققا سۇراي كەلدىك» دەپ انايى ءسوز ايتپاعان، «كىشىلىككە سۇراي كەلدىك» دەپ، سىپايىلاپ مادەنيەتتى تىلدە ايتقان. توقال دەگەن ءسوزدى قىزعانشاق بايبىشەلەر مەن قالجاقباس قاينىلارى شىعارعان. ول زاماننىڭ زيالى ازاماتتارى مەن كورگەندى قاريالارى توقال، دەپ كىشىجاردى كەمسىتپەگەن. كىشى جاردى توقال دەۋ كورگەنسىزدىك سانالعان. مىسالى، ايگەرىمدى ابايدىڭ توقالى دەپ ونىڭ اياۋلى بەينەسىنە كولەڭكە تۇسىردىك پە؟ جوق. ال ەندى مىنا زاماندا، مادەنيەتتى دەپ سانالاتىن زاماندا توقال، توقال، دەپ قاقىلدايتىن بولىپپىز. بۇكىل باسپاسوزدە، الەۋمەتتىك جەلىلەردە سولاي دەپ شۋىلداۋىن قويمايدى. بۇل نەتكەن كورگەنسىزدىك دەسەيشى! 

ءقازىر ەكىنشى ايەل الۋ زاڭداستىرىلماسا دا، تىيىم سالىنبايدى. سول سەبەپتى مەشىتكە بارىپ، نەكەگە وتىرىپ، بايبىشەلەرىنىڭ كەلىسىمىمەن كىشى جار العان ەرلەر جۇزدەپ، مىڭداپ سانالادى. ءبىر عانا مىسال كەلتىرەيىك. سيدنەي وليمپياداسىنىڭ بوكستان كۇمىس جۇلدەگەرى اتاقتى باتىرىمىز مۇحتارحان دىلدابەكوۆ تۇرمىستا دا باتىلدىق جاساپ، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باستىعى البيناعا شىمكەنتتەگى «مانچەستەر» مەيرامحاناسىندا دۇرىلدەتىپ توي جاساپ ۇيلەندى. سول تويدا كىشىجاردىڭ باسىنا ورامالدى بايبىشەسىنىڭ ءوزى سالعان. مىنە ناعىز قازاقى مارتتىك دەپ وسىنى ايتساق كەرەك. ەشكىم دە مۇنى سوراقى كورىپ جاعاسىن ۇستاعان جوق.
ال مىناۋ الەۋمەتتىك جەلىدەن العان ماقالا تاقىرىبىندا گاۋھاردىڭ ءوز كۇيەۋىنە كىشىجار ىزدەگەنىن سۇمدىق كورىپ، جۇرتتىڭ جاعاسىن ۇستاتتى دەپ جازىپتى. بۇرىن بايبىشەلەر كۇيەۋلەرىنە كىشى جاردى وزدەرى ىزدەپ تاڭداعان. ويتكەنى ەكەۋىنىڭ سىيلاسىپ، تاتۋ ءومىر سۇرۋلەرى ءۇشىن سولاي ەتۋ قاجەت بولعان. گاۋھار، ءتىپتى، كاستينگ جاريالاپتى. وتە دۇرىس ىستەگەن. جانە وتە اقىلدى سوزدەر ايتىپتى. 
ءسوز سوڭىندا ايتارىم، جۋرناليست ارىپتەستەرىم، باسقا دا قولىنا قالام ۇستاعان تىلشىلەر، گازەت رەداكتورلارى، جەلىدەگى دوستار، توقال-توقال، دەپ جازىپ، كىشىجارلاردى كەمسىتكەن، قورلاعان كورگەنسىزدىكتى قويىڭىزدار. مەن بۇل تاقىرىپتى رەسپۋبليكامىزدا سوناۋ 1990 جىلى «انا ءتىلى» گازەتىندە ءبىرىنشى كوتەرگەن اداممىن. سودان بەرى «كىشىجار» اتاۋىن تالماي ايتىپ، ناسيحاتتاپ كەلەمىن. اقپاقۇلاق بولماساڭدار قۇلاقتارىڭا سىڭەتىن كەز بولدى ەمەس پە.

جۇما-نازار سومجۇرەكتىڭ فەيسبۋكتەگى پاراقشاسىنان الىندى