ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە كەڭەس وداعىنىڭ باسشىسى ي. ستالين كۇدىكتەنگەن ۇلتتاردى قۋدالادى. سونىڭ ناتيجەسىندە، ەدىلدىڭ ەن بويىنا قونىستانىپ، قوس قاپتالىن ەمىپ جاتقان ەجەلگى نەمىستەر مەن قالماق، نوعاي، تاتارلاردى جىلى ۇياسىنان ءتۇپ قوپارىپ قيىر شىعىسقا جانە قازاقستانعا كوشىردى.

1942 جىلى قاڭتار ايىندا اۋىلعا نەمىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرىن اش-جالاڭاش كوشەگە اكەلىپ تاستاپ كەتكەن ەدى. سول بەيباقتاردى قازاقتار ءۇي- ۇيگە ءبولىپ الىپ پانالاتتى. سۋىق پەن اشتىقتى وتكەرگەن كوپتەگەن نەمىس ازاماتتارى باقيلىق بولدى. سوعىس اياقتالعان سوڭ نەمىستەر ەلدەرىنە ورالا باستادى. سول كەزدە ەرلى-زايىپتى نەمىس وتباسى ەشقايدا كەتپەي اۋىلدا قالدى. ءبىراق سوعىستىڭ زاردابىن تاتقان ولاردىڭ عۇمىرلارى قىسقا بولىپ، اۋىلداستار ولاردىڭ مايىتتەرىن ارۋلاپ جەر قوينىنا بەردى. ارتىندا قالعان ولاردىڭ جالعىز ۇلىن ءبىر بوقمۇرىن بالاعا زار قۇسايىن اقساقال كەمپىرى ەكەۋى باۋىرىنا الدى. بالانىڭ قۇجاتتاعى اتى – پەتر بولاتىن. قۇسايىن اتامىز ونىڭ اكەسىنە وبالدىق جاسامايىن دەپ بالانىڭ ءاتى-جونىن وزگەرتپەدى.

سونىمەن… جىلدار ءوتتى. مەن ول كەزدە وقۋ جاسىنا جەتپەگەن بالامىن. پەتر قازاق ءتىلدى اۋىل مەكتەبىنىڭ 8 سىنىبىندا وقىپ جۇرگەن. ونى اۋىلدىڭ ۇلكەن –كىشىسى پەتيا دەپ اتايتىن. انام ءمۇعالىم، كەيدە ونىمەن ىلەسىپ مەكتەپكە بارعاندا وسى پەتيامەن تەز ءتىل تابىساتىنمىن. پەتيا وقۋىن بىتىرگەن سوڭ ارى قاراي وقىماي شال مەن كەمپىردى قارايلاپ جانىندا قالدى. اسكەرگە بارىپ كەلگەننەن كەيىن اۋىلدىڭ قارا دومالاق قىزى ساراعا ۇيلەندى.

پەتيا مەن سارا اكەسى مەن اناسىنىڭ قولدارىن جىلى سۋعا مالدى دەسە دە بولادى. ال اقساقال مەن كەمپىرىنىڭ ەرمەگى پەتيانىڭ ساپ-سارى بالالارى بولاتىن. قۇسايىن مەن كەمپىرى دۇنيەدەن وتكەن كەزدە پەتر ونى مۇسىلمان داستۇرىمەن جەر قوينىنا بەردى.

مەن دە ول كەزدە وقۋىمدى ءبىتىرىپ شەتكە كەتكەن ەدىم. ۇزىنقۇلاقتان گەرمانياداعى پەتيانىڭ نەمەرە اعاسى تابىلىپ پەتيانى بالا-شاعاسىمەن گەرمانياعا كوشىرىپ اكەتىپتى دەپ ەستىگەم. ەكى ورتادا سارا اپامىز ەۋروپانىڭ تورىنەن ءبىراق شىقتى…

ءبىراز جىلدار ءوتتى. بىردە جولىم ءتۇسىپ اۋىل جاقتى ماشينامەن بەتكە الىپ كەلە جاتىر ەدىم، جول ۇستىندە ەرلى-زايىپتى ادامدار تۇر ەكەن. وتىرعىزىپ الدىم. ەر ادام ەۋروپا تەكتەس، ايەلى قازاقتىڭ قارا قىزى. سودان اڭگىمەدەن اڭگىمە تۋىپ، ونى ءوزىمىزدىڭ پەتيا ەكەنىن تانىدىم. شۇرقىراسىپ امانداستىق. «گەرمانياعا كوشىپ كەتكەن سياقتى ەدىڭدەر بۇندا نەعىپ جۇرسىڭدەر» دەدىم… مەنىڭ تاڭدانىپ تۇرعانىمدى اڭعارعان پەتيا: «گەرمانيانى تاستاپ باياعى دا قايتا كوشىپ كەلگەنمىن» دەدى. «گەرمانيا جاقپادى ما، نەگە قايتىپ كەلدىڭىز؟» دەپ سۇرادىم.

پەتيا تەرەڭ تىنىستاپ كۇرسىنىپ قويدى، اۋىل شەتىندە كورىنگەن قورىمعا قاراپ «سەنىڭ اناڭنان ءتالىم - تاربيە الدىق، ول كىسى ءار بالاعا ءوز بالاسىنداي قامقورلىق جاسايتىن، ال ءبىز ونى انامىزداي جاقسى كوردىك، ءيمانجۇزدى ادام ەدى، يمانى كامىل بولسىن»،- دەپ كۇرسىنىپ قويدى. مەنىڭ دە انام تۋرالى ايتقان لەبىزىنە جۇرەگىم بوساپ كەتتى.

- ءيا، گەرمانياعا كوشىپ باردىم، تۇرمىسىمىز جاقسى بولدى، ءبىراق تۋعاننان قازاق اراسىندا، قازاق وتباسىندا تاربيەلەنگەن مەنىڭ بويىما قازاقى قاسيەت ابدەن سىڭگەنىن سوندا ءتۇسىندىم. كەيىنگى كەزدە تۇسىمە ءجيى-جيى قۇسايىن اكەمنىڭ اۋىلداعى ۇيدە تۇنجىراپ وتىرعانىن كورەتىنمىن «نەگە مۇڭاياسىز؟» دەگەنگە «مىنا قارا شاڭىراعىمدى كىمگە تاستايمىن دەپ ۋايىمداپ وتىرمىن» دەپ كۇمىلجىپ ماعان قارايتىن. وسى كەزدە عانا تاريحي وتانىمدا جۇرگەن مەنىڭ «قارا شاڭىراعىمنىڭ وتى وشپەسە ەكەن» دەگەن اكەمنىڭ ەرتەرەكتە ايتقان تىلەگىنىڭ ماعىناسىن تۇسىنگەندەي بولدىم. جارىقتىق مەنى تۋعان ۇلدارىنان كەم كورگەن جوق، باعىپ قاعىپ جەتىلدىردى. سودان باسقا ەلدە سۇلتان بولعانشا ءوز ەلىمدە ۇلتان بولايىن دەپ، وتباسىمدى ەرتىپ انا زيراتتا جاتقان اكەمنىڭ باسىن ىزدەپ ەلگە قايتىپ كەلدىم… اكە اماناتتاعان قارا شاڭىراعىنىڭ وتىن وشىرمەيىن دەپ تەگىمدى ابدراحمان قۇسايىن ۇلى، ۇلتىمدى قازاقپىن دەپ وزگەرتتىم، مۇسىلمان ءدىنىن قابىلدادىم. ەلىم ابەكە دەپ سيلايدى، ودان ارتىق ماعان نە كەرەك!

ءقازىر ساپ سارى، كوك كوز قازاق نەمەرەلەرىم ۇيدە شاۋىپ ءجۇر» جىميىپ قويدى. مەن دە قازاق حالقىنا ءبىر قازاقتىڭ قوسىلعانىنا ريزا بولدىم، ۇيىنە دەيىن جەتكىزىپ، ونىمەن قيماي قوشتاستىم.

ءيا، جول بويى ويلانىپ كەلدىم، مەنىڭ جۇرەگىمدە دە تۋعان اۋىلىما دەگەن ساعىنىش بار، ءبىراق ابدراحمان (پەتر) سياقتى اتا-بابا اماناتىنا ادالدىعىم، قۇرمەتىم بار ما؟! ەگەر ابدراحمان سياقتى ءاربىر قازاق - قارا شاڭىراعىنا، بابالار اماناتىنا قۇرمەتى بولسا بۇگىنگى كۇنى ءتىل ماسەلەسى، جەر ماسەلەسى تۋىنداماس ەدى.

ەرسىن ەرعالييەۆ