جانقۇتتى ون جەتى جاسىندا اكەسىنىڭ ايتۋىمەن سارىم ەلىنىڭ بەدەلدى ءبيى شابانبايعا باتا الۋعا كەلەدى. بي جانقۇتتىنىڭ جاعدايىن سۇراپ بىلگەننەن كەيىن:
— شىراعىم، دۇنيەدە نە ادال، الەمدە نە مىقتى؟ — دەپ سۇرايدى. سوندا جانقۇتتى:
ادال بولساڭ سۋداي بول،
سۋ ارامدى كەتىرەدى.
مىقتى بولساڭ جەردەي بول،
جەر جاھاندى كوتەرەدى، — دەگەن ەكەن.
جاۋابىنا ريزا بولعان شابانباي بالا جاقۇتتىنى بىرنەشە كۇن قوناق ەتىپ، كەتەرىندە:
اللاڭا جاعامىن دەسەڭ — ازاندى بول.
اعايىنعا جاعام دەسەڭ — قازاندى بول.
حالقىڭا جاعام دەسەڭ — ءادىل بول،
سۋداي تازا بول،
جەردەي بەرىك بول،
ءومىرىڭ ۇزاق بولسىن،
ايماعىڭ سۋات بولسىن،
ءسوزىڭ حالقىڭا قۋات بولسىن، -
دەپ باتاسىن بەرىپ اتتاندىرعان ەكەن.
وجىرايدىڭ باتاسى
ايسەك دەگەن بولىس ءبىر قاراشا اۋىلعا قونا قالسا، قوناقاسىعا سويىلعان مالدان، نە بولماسا سول ءۇيدىڭ ادامدارىنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنان، تارتقان تاباعىنان ءبىر ءمىن تاۋىپ، ايىپقا جىعىپ، ات-شاپان الىپ ەلگە كۇن بەرمەپتى. ءجابىر كورگەندەر وجىرايعا كەلىپ شاعىنادى، ورايى كەلگەن ءبىر جولى وجىراي دا ايسەك قونعان ۇيگە بىرگە قونادى. سويعان مالدان، ادامداردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنان ەش ءمىن تابا الماعان ايسەك وزىمەن بىرگە قونعان وجىرايدى جاقتىرماي وسى ارقىلى ايىپ المايمىن با دەپ ويلايدى. سونىمەن الدىنا تاباق كەلگەندە باستى الماي، جامباستى الىپ كەسىپ جەي باستايدى. وجىراي وعان قاراماي باستى اپ اۋىز ءتيىپ، ءۇي يەسىنە ۇسىنادى. وعان ايسەك الا كوزىمەن ءبىر قاراپ قويىپ، قولىڭداعى جامباستى ۇسىنباي سۇيەگىنە جەتكىزە مۇجيدى. وسى ارادا ايىپ سالماقشى بولعان ايسەك، تاماق جەپ بولعاننان كەيىن ءۇيدىڭ ءبىر جىگىتى باتا سۇراپ قولىن جايعاندا، “باستى كىم ۇستاسا باتانى دا سول بەرەدى” دەپ قورازدانش وتىرىپ الادى. سوندا وجىراي بىلاي دەپ شۇبىرتا جونەلدى:
—الدىمەن ايسەك الدى تاڭداعانىن،
ونان سوڭ ءبىز الدىق ونىڭ الماعانىن.
باستى قويىپ، جامباستى ۇستاعان سوڭ،
ەندى ءبىلدىم ايسەكتىڭ الداعانىن.
ە، ايسەك، سەن نەسىنە باجىرايدىڭ،
سوزىنە قۇلاعىڭ سال وجىرايدىڭ.
باستى قويىپ جامباستى ءوزىڭ الدىڭ،
ەركىڭشە اسايمىن دەپ اپپاق مايىن.
جىلىكتى قازان جاققا ۇسىنبادىڭ،
كەلىن-كەشەك دامەتسە دە قىمسىنبادىڭ.
ەتكە تويىپ، تاعى ايىپ دامەتكەندەي،
مىناۋىڭ ءىسى ەمەس قوي مۇسىلماننىڭ.
مۇنىمەن جاقسى بولىس بولماعانىڭ،
ايىپ پەن قۇلىن ەكەن ويلاعانىڭ.
اپپاق مايعا، ەي، ايسەك، تويساڭ-داعى،
كوزىڭنىڭ جاڭا ءبىلدىم تويماعانىن.
جوق جەردەن ەلگە سالما كوپ ايىپتى.
جىگىتتەر “ءاۋمين” دەپ قول جايىپتى.
باس كەسكەن وجىرايدىڭ باتاسى وسى،
“ءبىسىمىللا، اللاۋھۋاكبار” دەي سالىپتى.
ءسوز سۇيەگىنەن وتكەن بولىس ايىپ الماق تۇگىلى، ۇيالعاننان قىبىجىقتاپ “باسە، وسىنداي بولسا كەرەك” دەپ جانتايا كەتىپتى.
قايسانىڭ باتاسى
قايسا 1893 جىلى بۋىرشىننىڭ شۇڭقىر دەگەن جەرىندە دۇنيەگە كەلىپتى. شىن اتى — بەكەجان ەكەن. 1920 جىلداردىڭ سوڭىندا باركولگە كەلىپ تۇراقتاپتى دا، قايسا دەگەن اتپەن تانىلىپتى. سول قايسا ءبىر كۇنى بايدىڭ ۇيىندە قوناق بولىپتى. باي ء ۇلى قايساعا قارا شاي قۇيىپتى. شاي ءىشىلىپ بولعان سوڭ باي باتا تىلەپتى.سوندا قايسا:
— جاس ەتكە جايدارى باتا.
ءسۇرى ەتكە سۇبەلى باتا.
اق شايعا اڭقىلداعان باتا.
قارا شايعا قايداعى باتا؟!
اۋمين اللاھۋاكبار! — دەپتى.
قايسا باستاتقان بىرنەشە ادام بەكبويتاننىڭ ۇيىنە قونىپ جاتىپتى. بەكبويتاننىڭ بالاسى قوناقاسىعا مال اكەلىپ كولدەنەڭ تارتىپ قول جايىپتى. سوندا توردە وتىرعان قايسا:
—بەكبويتاننىڭ بالاسى، بويتانىم-اي،
تەكە لاقتى اكەلدىڭ قوي دانىماي.
وسىندايعا جاقسى ەدىڭ، تەمىرجان-اۋ،
قايدا كەتكەن “بويىڭداعى سايتانىڭ-اي”.
لاق ەتىن جەمەيمىز،
لاقتى سويدى دەمەيمىز.
سويساڭ بىزگە قوزى سوي،
ەندى ۇيىڭە كەلمەيمىز،
اللاھۋاكبار، دەپتى.
ماۋسىمباي شەجىرەشىنىڭ باتاسى
“ءامين” دەپ الىپ كەلگەن مالدارىڭ،
ءدام بۇيىرىپ، باس قۇرادى شالدارىڭ.
ومىرلەرىڭ ۇزاق بولسىن، بالالار،
اتىمەنەن تىلەك ەتەم اللانىڭ.
باقىتتارىڭ ماساتىنىڭ وڭىندەي،
جايلاۋىنداي جايناي بەرسىن قالبانىڭ.
تولىقسىعان ءتورت تۇلىككە جەر تولىپ،
جەر قايىسسىن باداناداي مالدارىڭ.
كوكپەكتىدەي ءمولدىر بولسىن ويلارىڭ،
سامىرسىنداي وسە بەرسىن بويلارىڭ.
قوسبۇلاقتىڭ قايىڭىنداي ىرعالىپ،
تەڭ قۇلپىرسىن وڭدارىڭ مەن سولدارىڭ.
جەمىس پەنەن جيدەك بولسىن تاۋلارىڭ،
سامارقاڭداي ءساندى بولسىن باۋ-باعىڭ.
ۇرپاقتارىڭ ەر بوپ تۋىپ ەل ءۇشىن،
ايباتىنان تابا الماسىن جاۋلارىڭ.
بەرەكەلى بولسىن، تاتۋ ەلدەرىڭ،
ەل باسقارسىن ويى وزىق ۇلدارىڭ.
ارتا بەرسىن ابىرويى ەلىڭنىڭ،
دانگە تولسىن ىرىستى بوپ جەرلەرىڭ.
ارتتارىڭا داڭقىڭ قالسىن مايقىناي،
ورلەي بەرسىن باقىتتارىڭ تايقىماي. »
اتا-بابام ءجۇر ەكەن ءىزى جوبا بوپ،
ەركىن وسكەن ەن دالادا حالقىم-اي!
اقىندارىڭ سايراي بەرسىن بۇلبۇلداي،
ۇرپاقتارىڭ شۇباي بەرسىن قۇندىزداي.
جاي وتىنداي ونەرلەرىڭ جارقىلداپ،
كورىك بەرسىن كوك جۇزىندە جۇلدىزداي.
زىليقاداي نۇرلى بولسىن جارلارىن،
نارەستەمەن كومكەرىلسىن جان-جاعىڭ.
اشۋ ورنىن سابىرلىقپەن تەجەيتىن،
ساف التىنداي اۋىر بولسىن مىنەزىڭ.
كوك مايسادا شۇباتىلعان جەلىلەر،
بارلىق جاستار، باس قوسىڭدار، كەلىڭدەر.
بارلىعىڭ دا مايقى اتاڭنىڭ ۇرپاعىسىڭ،
سىرت قالماسىن قىزدارىم مەن كەلىندەر.
بىردەن-بىرگە مۇراسىمەن مايقىنىڭ،
ورەڭدەرىم، وسىڭدەر دە ورىڭدەر.
ونەرلى ەلدىڭ ونەگەسىن ۇيرەنىپ،
كەيىنگىگە تۇقىم قىلىپ سەبىڭدەر.
ەستانايدىڭ – قارت جىراۋدىڭ جىرلارىن،
مارجاڭداي قىپ اق قاعازعا توگىڭدەر.
مايقى اتامنىڭ تاريحىنىڭ مۇراسىن،
حاتقا جازىپ، قول تاپسىرىپ بەرىڭدەر.
نادان وتكەن ەلىڭ ءۇشىن ەسكە الىپ،
سەندەر سونىڭ يگىلىگىن كورىڭدەر!
مۇنان كەيىن وقۋ وقى، ونەر تاپ،
ناداندىقتى بىزبەن بىرگە كومىڭدەر...
تۇيە شوگىپ، جىلقى جاتىر دالادا،
الدى-ارتىڭا ءوزىڭ ويلان قارا دا.
بىردەن بىرگە مۇرا بولىپ بۇل جۇمىس،
اتادان قاپ كەلە جاتىر بالاعا.
جەر ەمشەگىن، مال ەمشەگىن قاتار ەم،
مەن دەمەيمىن، مال جانىڭا قاراما.
ونەرلى ەلدەن ونەگە الىپ ۇيرەنىپ،
سەن دە ەل بوپ دۇنيە ءجۇزىن ارالا.
سارىارقادا ەركىن ءوسىپ، ءجۇرىپ كەڭ،
ناداندىقتىڭ قاسيەتىن ءبىلىپ پە ەڭ؟
اتا تەگىم كىم ەكەنىن تانىماي،
و، عاجايىپ، ورەڭ تاپتىم تۇركىدەن.
ەستىپ ءۇنىن، نۇرلى كوزگە جاس كەلىپ،
كوزىم كوردى، وقىپ-بىلگەن باسقا ەلدى،
ءجۇرىپسىز دە، قۇرىپسىز دا، امال نە،
اتا-بابام داڭقى قايدا قاستەرلى؟
وسىنى ويلاپ الىپ كەلدىم،
ءدارىبايدىڭ كىتابىن.
تانىپ كورسەم، انىق سەنەم،
سونى ءقادىر تۇتامىن.
ەركىن ۇعىپ، شەردەن شىعىپ،
تىنىستايمىن جۇتامىن.
داستان عىپ جاز اتام قازاق مۇراسىن،
جالعان قوسپا تۋراسىن ايت، راسىن.
بۇگىنگىلەر تۇسىنبەسە ءوز سورى،
ەس بىلگەندە سوڭعى جاستار سىناسىن.
كىتابىڭنان سەنىڭ جازعان ءنار الىپ،
بىلمەگەندەر بىلرەندەردەن سۇراسىن.
انىقتاپ جاز، انىقتاپ جاز قايتا-قايتا تاپسىرام،
ۇرپاقتارعا بولار ازىق، مۇرا قالسىن جاقسىدان،
اللاھۋاكبار!
بولات بوپاي ۇلى جوتا قاجى
