بۇل كۇندە ينتەرنەت جالپى تۇرمىستىڭ ءبىر بولىگى. ءتىپتى، تۇرمىستىڭ ءسانى مەن ءمانى دەيتىندەردە جوق ەمەس. كومپيۋتەر نەمەسە قابىلەتتى تەلەفونمەن عالامتورعا شىعا قالعان كەزدە تۇرلى-تۇستەرمەن ادەمىلەپ ناقىشتالعان، ءار الۋان مازمۇنداعى سايت مازمۇندارىن كورگەندە تاڭىرقاپ، تاڭدانىپ تا قالعان بولار. شىنىندا دا عاجاپ-اق. جاعىراپيالىق ورنى بەلگىسىز، بەيتانىس ءبىر جاننىڭ جازىپ قالدىرعان ينفورماسيالارىن كومپيۋتەر ارقىلى كورىپ وتىراسىز. پىكىر قالدىراسىز، سول مازمۇندار نەگىزىندە وي قۋاسىز، كەيدە كۇلەسىز، قۋاناسىز، ال كەيدە اشۋعا باسىپ قۇسالانساڭىز، كەيدە جابىرقاۋ كوڭىل-كۇيدە بولاسىز...
ءدال سول ساتتەردە وسى سايت قالاي قۇرىلعان، قالاي قىزمەت وتەيدى، سايت قۇرۋ ءۇشىن قانداي باسقىشتار بولادى دەگەندى ويلايتىن بولارسىز... ءسىز قالاي ويلايسىز ونى بىلمەيمىن. ءبىراق ءاۋباستا ءدال ءوزىم وسىنداي ويلاردا بولعانىم شىندىق ەدى.
قىزىققان سوڭ قىزىعىنا جەتۋگە اسىقپايتىن جان بولماس. كىشكەنە كۇنىمنەن قۇبىلىسقا تاڭىرقانا كەيدە تەسىلە قارايتىن ادەتىم بار ەدى. بىردە ينتەرنەت قاراپ وتىرعاندا بەرىسىن كورسەتكەنىمەن تەرەڭدەي ءتۇسىنۋ ءۇشىن ەكراننىڭ ار جاعىنا تەسىلۋ قاجەتتىلىك تانىتتى. قۇدايعا شۇكىر، ۋنيۆرسيتەتكە ەمتيحان تاپسىرىپ، ماماندىق ءتۇرىن تاڭداعان كەزدە كومپيۋتەر ماماندىعىنىڭ سوڭىنا ءتۇستىم. وكىنىشتىسى، مەكتەپتەگى كەزدە عالامتوردان سايت قۇرۋ دەگەندى ناقتى مىسالىمەن تۇسىندىرمەدى. بىزدەن دە سۇراعان جان بولمادى. باياعى سول اۋەستەنۋدىڭ قىزىعىمەن وزگەنىكىنە قىزىعا قاراپ، عالامتورعا ءتىنتۋ سالىپ جۇرگەندە، قازاقتار سايتىنىڭ كوشباسشىسى بولعان «اۋىل» سايتىنا تەحنيكالىق admin بولىپ تا ۇلگىردىم. ءدال سول كەزدە عالامتوردان سايت اشۋدىڭ اۋەلگى جوبا نوبايىن بىلگەندەي بولدىم.
جيناقتاپ ايتقاندا، عالامتوردان سايت قۇرۋ ءۇشىن تومەندەگىدەي بارىستار مەن شارتتار ازىرلەنۋى قاجەت سىقىلدى.
1. تىرشىلىك يەسى انا قۇرساعىنان تابيعات قۇشاعىنا اۋىسقاندا مەيلى قايسىسى بولسىن وزىنە ءتان ات ەسىمى بولماق. بۇنىڭ ءرولى بىر-بىرىنەن پارىقتاۋ ءۇشىن ەدى. ءدال وسى تابيعات زاڭدىلىعىنان اسا المايتىن عالامتور دۇنيەسىندە دە جاڭا سايت قۇرىلۋى ءۇشىن اۋەلدە سايت ادرەسى بولۋعا ءتيىس ەكەنى انىق. دەمەك، بىرىنشىدەن، سايت ادرەسىن الۋ قاجەت. دومەندى قازاقشا وڭىرلىك ات دەۋگە بولادى. ەندەشە بۇنى قايدان، قالاي الامىز؟! بۇل بىلاي عوي. نارەستە دۇنيگە كەلگەن سوڭ،كىتاپ اقتارىپ ءماندى-ماعىنالى ءسوزدى ىزدەستىرىپ، ويلانىپ ات قويامىز. ال، وڭىرلىك اتتى ءدال باعاناعى كىتاپتىق ءرولىن وينايتىن وڭىرلىك ات ىزدەستىرۋ جانە تىركەۋ قىزمەت ءتۇرىن ۇسىناتىن ينتەرنەت سايتتارىنان الامىز. ياعني hosting. مىسالى: KZ – ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن، وڭىرلىك اتپەن قامداۋشى ورىن.
2. بارشامىز بىلەمىز مەكەنجايى جوق زات تا، پەندە دە بولماق ەمەس. دەرەكتى نارسەنىڭ بارىندە مەكەن بولادى. سايت ادرەسى انىقتالعان سوڭ سايت ادرەسىنىڭ نۇسقاۋىندا تۇراتىن مەكەنجاي انىقتالادى. دەمەك، سايت ادرەسىنە بايلانعان مازمۇندار ساقتالاتىن بوستىق، سايت بوستىعى قاجەت. تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن مىسالعا: وسى كۇندەگى جاس وتاۋلار باس قۇراۋدان بۇرىن نەمەسە كەيىن، باسپانا، تۇرار جايدى ىزدەستىرەدى. بۇنى قالادان نەمەسە اۋىلدان ىزدەۋگە بولادى. سەبەبى: ەكەۋدىڭ قۇپياسى بولارلىق بوستىق قاجەت. ەگەر قالادا بولسا، كوشە بەزىپ، باعاسىن سۇراستىرىپ، قاتىناس جاعدايى، قالتانىڭ قالىڭ-جۇقالىعىنا قاراي پاتەر ىزدەستىرەمىز. ال، سايت ادرەسىنىڭ تۇراعى بولارلىق، سايتتىق قىزمەت وتەۋ قابىلەتىنە يە عالامتور بوستىعى بولۋ قاجەت. بۇل قازاقشا ايتقاندا ينتەرنەت كەڭىستىگى.
3. ات بولدى، مەكەنجاي بولدى. ەندى نە قاجەت؟!
مىناداي جايت: ءسابي كەزەڭدە شاڭىراقتان جۇلدىزى جىمىڭدان قاراڭعى تۇڭعيىق اسپانعا تەسىلەتىن، جۇلدىز سانايتىن نەمەسە شاڭىراقتان كوگىلدىر اسپانعا قاراپ، قيالدىڭ تۇلپارىنا قارعىپ ءمىنىپ، ىسكەر اجەنىڭ ىسىمەن ورنەكتەلگەن سىرماق تەكەمەتكە شالقايا جاتقان شاقتار قازاق بالاسى تۇگەل، كوشپەلى تىرلىكپەن كۇن كەشكەن ءارقانداي ۇلت ۇرپاعىنىڭ ەسىنەن ماڭىگىلىك كەتپەۋى ابدەن مۇمكىن. بالكىم، ويلاپ جەتكەن دە بولارمىز. شاڭىراق اسپاندا بيىك تۇرۋى ءۇشىن كەرەگە ۋىقتار ءبىر جىپپەن ورالىپ، قۋانا سىبىرلاسقان قالىپتا تۇرۋى قاشاندا قاجەت. ەندەشە سايتتىق ادرەسپەن باعىتتالعان بوستىقتا، مازمۇندى ساقتارلىق نەمەسە شولۋشىعا اقتارلىپ وتىراتىن سايتتىق باعدارلاما نەمەسە سايت باعدارلاماسى قاجەت. بۇنى قۇراۋ ءۇشىن بەينە شاڭىراقتى كوتەرىپ تۇرعان كەرەگە، ۋىق سىقىلدى، html، css،javascript جانە وزگەرمەلى سايت باعدارلاماسىن جاساۋ، باعدارلاما تىلدەرى (asp، asp. Net، php، jsp. . . ) قاجەت. بۇلار سايتتىق جۇيەنى قۇرۋداعى قۇرالدار.
4. جوعارىدا سايت قۇرۋدىڭ الدىڭعى ءۇش شارتىن اتادىق قوي. ەندى، ەڭ ماڭىزدى فاكتور مازمۇن قاجەت. كىلەم-تەكەمەت سالىنباعان، بەزەلمەگەن پاتەردە جايعاسىپ وتىرۋ مۇمكىن ەمەس. ەندى سايتتىڭ قاڭقاسىنا ءوڭ بەرىپ، ءسانىن كەلتىرەتىن ناقتى مازمۇندار قاجەت. ياعني سايت تاقىرىبى نەگىزىندە قۇرىلعان ينفورماسيالىق مالىمەت قاجەت. ينفورماسيا بولماعان جەردە حات-حابار بارىس كەلىستىڭ بولۋى شىندىققا جاناسپايدى. ادرەس نۇسقاعان ورىنعا بارعاندا، كورىپ قايتارلىق ءمان-ماعىنا بولماسا، ولدا ءبىر ۇيات ءىس.
قازاق ايتادى: «تورتەۋ توبە بولسا، توبەدەگى كەلەر. التاۋ الا بولسا، اۋىزداعى كەتەر» دەپ. جازىپ وتىرعان تاقىرىپتى ءدال ءتورت سانىمەن جيناقتاپ جازۋدى ءجون كوردىم. بۇلار عالامتوردان سايت قۇرۋ ءۇشىن ەڭ قاجەتتى فاكتورلار. ارينە بۇلارعا ىلەسكەن ۇساق-تۇيەك، مازانى الار ىستەرى، سالاتىن الەگى كوپ-اق.
سايتقا شىعىپ ءجۇرىپ، سايتتىڭ نە ەكەنىن تۇسىنۋگە ۇمتىلسا دا ارجاعىنا جەتە الماي، جاسقانا قاراپ جۇرگەن تالاي باۋىرلاردىڭ بار ەكەنى جاسىرىن ەمەس. بۇنى كەرەككە ىلەيىن دەگەن جىگىتتەرگە پايدالى بولار دەگەن ۇمىتپەن بولەككە ايىرىپ جازىپ وتىرمىن. قىزىعىنا جەتەم دەپ قىزۋىن كەتىرىپ جۇرگەن جاندار دا جوق ەمەس. كەرەگى بولسا، قانجىعاعا بايلا دا، كەرەكسىزى بولسا، «ءپىشتۋ» دە دە كەتە بەر...
