23 ماۋسىم كۇنى استاناداعى تاۋەلسىزدىك سارايىندا قازاق ەلى پرەزيدەنتىنىڭ قاتىسۋىمەن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ V قۇرىلتايى ءوتتى. Qamshy.kz ءتىلشىسى وسى قۇرىلتايدا ايتىلعان 5 ماڭىزدى ماسەلەگە نازار اۋداردى.

«وتانداستار» قورى

ەلباسى شەتەلدەگى قازاقتاردى قولداۋ ءۇشىن «وتانداستار» قورىن قۇرۋدى تاپسىردى. «قانداستارعا مەملەكەت پەن قوعام تاراپىنان جان-جاقتى قولداۋ، كومەك جاساۋ ءۇشىن شەتەلدەگى جانە ەلگە كوشىپ كەلگەن اعايىنداردى قولداۋ ءۇشىن «وتانداستار» دەگەن قور قۇرامىز. مەن ونى ۇكىمەتكە تاپسىراتىن بولامىن»، - دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.

بۇل وسىدان ەكى اي بۇرىن زيالىلارمەن كەزدەسۋىندە جازۋشى سماعۇل ەلۋبايدىڭ ەلباسى نازاربايەۆقا ايتقانى ەدى.

«ءسىز سۇراق قويدىڭىز، «5 ميلليوندى قالاي اكەلۋ بولادى؟» دەپ. قۇدايعا شۇكىر بىزدە بايلار بار. سولارعا ۇران تاستالسا: «شەتەلدەگى قازاقتاردى كوشىرىپ كەلۋگە كومەك بەرسەڭىزدەر، سىزدەردى سالىقتان بوساتامىز، وردەن بەرەمىز» دەگەن سياقتى ما، وسىنى قوزعالىسقا اينالدىرساق، تاريحتىڭ الدىندا بەتى جارىق بولار ەدى نۇرەكە! ويتكەنى ەندى 10-15 جىلدا سول ەلدەن ايرىلىپ قالامىز»، - دەپ كۇيىنگەن ەدى جازۋشى سماعۇل ەلۋباي. بۇدان پرەزيدەنتتىڭ زيالىلار پىكىرىن باعالايتىنىن اڭعارۋعا بولادى.

بارشا قازاققا بىركەلكى ءالىپبي

ەلباسى ءوز سوزىندە لاتىن الىپبيىنە كوشۋ تۋرالى ايتتى. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، لاتىن الىپبيىنە كوشۋ - انا ءتىلىمىزدىڭ جاھاندىق عىلىم مەن بىلىمگە كىرىگۋىن، رۋحاني تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتەتىن بىرەگەي قادام.

«تمد ەلدەرى كيريلليسا، قىتايداعى قانداستارىمىز - توتە جازۋ، باتىس ەلدەرىندەگى باۋىرلارىمىز لاتىن ءارپىن قولدانادى. سوندا، سويلەسكەندە ءتىلىمىز ءبىر بولعانىمەن، وقىعاندا ءتىلىمىز ءۇش ءتۇرلى. ءبىر-بىرىمىزدى تۇسىنە المايمىز. جازۋىن ۇقپايمىز. بۇل ءبىر جاعىنان، جەر جۇزىنە تارىداي شاشىلعان قازاقتىڭ كەيىنگى ۇرپاعىن بىر-بىرىنەن الىستاتادى. ەكىنشى جاعىنان، عىلىم مەن تەحنيكاعا، ينتەرنەتكە لاتىن ءارپى كەرەك»، - دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.

مەملەكەت باسشىسى لاتىن الىپبيىنە كوشۋ الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى قازاقتاردى رۋحاني جاقىنداستىرا تۇسەتىنىن اتاپ ءوتىپ، ءوزىنىڭ جولداۋىندا 2025 جىلعا دەيىن بۇل ماسەلەگە مەجە قويۋىن تاپسىرعانىن ايتتى.

«ءبىراق ونى سوزا بەرۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ويلايمىن. ءبىزدىڭ عالىمدارىمىز ءتيىستى ءارىپتىڭ بىزگە كەرەك ۇلگىلەرىن تۇرىك جانە باسقا لاتىن ارپىنە كوشكەن ازەربايجان، وزبەكستان ۇلگىلەرىنە قاراپ وتىرىپ، كەمشىلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، بىزگە كەرەكتى الىپپەنى تاڭداپ الۋى كەرەك. مەنىڭشە، قيىندىعى جوق. سەبەبى، 1 سىنىپتان باستاپ بارلىق بالالارىمىز اعىلشىن تىلىندە وقيدى. بارلىق مەكتەپتەردە اعىلشىن ءتىلى وقىتىلادى. ولاردا لاتىن ءارپى قولدانىلادى. ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاققا ونىڭ ەشقانداي قيىندىعى جوق. بىزگە دە ونشا قيىنشىلىعى جوق دەپ ويلايمىن. كەيبىر اعايىنداردىڭ ءبىزدىڭ شىعارمالارىمىز نە بولادى دەپ قىنجىلاتىنى بار. قازىرگى ينتەرنەت زامانىندا ەشقانداي پروبلەما جوق»، - دەدى ەلباسى.

قاۋىمداستىق كەڭسەسىنىڭ استاناعا كوشىرىلۋى

قاۋىمداستىقتىڭ الماتىداعى كەڭسەسى قارا بازاردىڭ قورشاۋىندا قالعان، ەلگە ەلەۋسىز بۇرىشتا تۇر. ماسەلە ورنىندا ەمەس. قونايەۆ كوشەسىنىڭ بويىنداعى قاۋىمداستىق ءۇيى شيرەك عاسىردا قازاقتىڭ قارا شاڭىراعىنا، قاسيەتتى ورىنعا اينالا المادى. وسى جولعى قۇرىلتايدا ەلباسى قاۋىمداستىق كەڭسەسىن استاناعا كوشىرەتىنىن ايتتى.

«قۇرىلتايدىڭ ءوفيسىن الماتىدان استاناعا  كوشىرەتىن ۋاقىت كەلدى. باسشىلاردىڭ جانىندا بولۋى كەرەك»، - دەپ اتاپ ءوتتى مەملەكەت باسشىسى.

ماماشيەۆتىڭ كەتۋى

قۇرىلتايداعى باستى جاڭالىقتاردىڭ ءبىرى تالعات ماماشيەۆتىڭ دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قىزمەتىنەن كەتۋى بولدى. باستى جاڭالىق بولاتىن سەبەبى ونىڭ بۇل قىزمەتتەن كەتۋىن جۇرت كۇتتى. ويتكەنى ماماشيەۆ قاۋىمداستىققا كەلگەن 13 جىلدا مىڭ-سان ماسەلەنىڭ ىشىنەن كورىنبەدى.

ماماشيەۆتىڭ ورنىنا كوشى-قون دەموگرافيا اگەنتتىگىن باسقارعان زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆ كەلدى. ونىڭ كانديداتۋراسىن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ V قۇرىلتايىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ۇسىندى.

ايتپاقشى، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى باسشىسى بولىپ قايتا سايلاندى.

شەتتەگى قازاقتار قيىندىعى ءسوز بولدى

قۇرىلتايدا از نارسە ايتىلعان جوق. شەتەلدەگى قازاق جاستارىنىڭ اسسيميلياسياعا تۇسۋىنەن الاڭداعان ەلباسى قۇرىلتايى بارىسىندا شەتەلدىك قازاق بالالارى ءۇشىن ارنايى ستيپەنديالىق باعدارلاما ەنگىزۋدى جۇكتەدى.

 «شەتتە جۇرگەن اعايىننىڭ ۇرپاعىنا كومەك جاساۋ، ءوسىپ كەلە جاتقان جاستارعا قولۇشىن بەرۋ قاجەت. ءبىز شەتەلدەگى قازاق باۋىرلارىمىزدىڭ بالالارىنا قازاقستاندا ءبىلىم الۋلارىنا بار جاعدايلارىن جاساۋمىز كەرەك. ءقازىر ولار گرانت ارقىلى ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقي الادى، وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر. ۇكىمەتكە قانداستارىمىزدىڭ جوعارى ءبىلىم الۋلارىن قولجەتىمدى ەتۋ ءۇشىن، ولارعا بولىنەتىن كۆوتانى ەكى ەسەگە كوبەيتۋدى تاپسىرامىن»، - دەدى ەلباسى.

سونداي-اق، قىتايداعى قانداستار تاعدىرى دا ءسوز بولدى. گەرمانيادان كەلگەن ءومىرحان التىن ەلباسىنا  قىتايداعى قازاقتارعا قىسىم جاسالعانىن ايتىپ، اشىندى. قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ول تۋرالى بەيحابار ەكەنىن ايتىپ، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە تاپسىرما بەرۋگە ۋادە ەتتى.

تاۋەلسىزدىك العان جىلدان بەرى ەلگە ميلليون قانداسىمىز كەلدى دەسەك تە، شەتەلدە ءالى 5 ميلليوننان استام قانداسىمىز بار ەكەنى بۇل جولى دا ايتىلدى. قورىتا كەلگەندە قاۋىمداستىقتىڭ باسشىلىعى جاڭارعانىمەن ماسەلەلەر ەسكى كۇيىندە قالا بەردى. ءبىر انىعى - قازاق كوشىنىڭ ەندىگى تاعدىرى «وتانداستار» قورى مەن زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆتىڭ قولىندا.

***

ايتپاقشى، كەشە اقپارات تاراتقان كەيبىر تەلەارنالار الەمگە تارىداي شاشىراعان قازاقتى سوۆەت زۇلىمدىعىنان شەتەلگە قاشىپ كەتكەندەر دەگەن سىڭايدا اقپارات بەردى. قوعامدا وسىلاي ويلايتىندار ءالى دە بار. ولار ولگەيدە، ورىنبور مەن ومبىدا، التاي مەن قۇلجادا، تاشكەنتتە كەمى 2-3 عاسىردان بەرى تۇراقتى تۇرىپ كەلە جاتقان قازاق اۋىلدارى بار ەكەنىن بىلمەسە كەرەك. ءۇيسىن ەلى مەن نايمان حاندىقتارىن ايتىپ، ارعى تاريحقا كەتپەسەك تە ءبىز سانامالاعان توپىراقتاردا اڭىزاق جەل مەن شاڭقاي كۇنگە مۇڭىن ايتقان بابالارىمىز قاشاپ كەتكەن سىنتاستار، سول بابالارىمىزدىڭ ءوزى جاتقان مولالار شەكارانىڭ تىسىندا دا باياعىدان قونىس تەپكەن قازاق توپىراعى بار ەكەنىنە كۋا ەمەس پە؟

نۇرعالي نۇرتاي