فرات ءھام دجلە وزەنىنىڭ ولكەسى ميساپاتاميادا، عايسا پايعامبار تۋماستان 4 مىڭ جىل بۇرىن ۆاۆيلونيا ءھام اسيريا اتتى ەكى مەملەكەت بولعان ەدى. وسى ەكى حالىق وسى كۇنگى جۇڭگو ءھام فين حالقىمەن قانداس مونعول ەدى. ۆاۆيلونيا حالقىن تاريح حالدەي دەپ تە كەتكەن. وسى حالدەي جىلى ايمەن ەسەپكە الىنۋشى ەدى: ءبىر جىل ون ەكى اي، ءبىر اي 28، 29 ءھام
30 كۇن دەپ. ءبىر جىلدىڭ قالعان كۇنىن ون ءۇشىنشى اي قىلىپ قوسۋشى ەدى. حالدەي جەرىن پارسى العان سوڭ پارسى كالەندارى (ريم-لاتىن تىلىندە ايدىڭ الدىڭعى كۇنى «كالەندا» — وسىدان ۋاقىت ەسەبى، ەۋروپاشا كالەندار) حالدەي اۋىسقان. پارسى جۇرتى مۇسىلمان بولعان سوڭ مۇسىلمان كالەندارىنا قول بولدى. حالدەي جاڭا جىلى جازعىتۇرعى كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەتىننەن باستالۋشى ەدى. بۇل كۇندە پارسى تىلىندە «ناۋرىز» دەيدى، جاڭا جىلدىڭ باسى دەيدى، جاڭا جىلدا حالىق قۋانىپ، بىر-بىرىنە گۇل، جۇمىرتقا سيلاۋشى ەدى. پارسى اقىنى حافيز جاڭا جىل مەيرامىن نەشە بۋىن قىلىپ ماقتايدى.
ءبىزدىڭ تۇرىك جۇرتى سول حالدەي زامانىنان بەرى مونعولمەن بىرگە جاساپ، ارالاس تىرشىلىك ەتىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ جاڭا جىلدىڭ دا شىققان جەرى وسى ايتىلعان ەكى وزەن ولكەسىنە بارادى-اۋ دەيمىن.
ءبىر جىلدا جەر كۇننەن ءبىر اينالىپ، باياعى ورنىنا كەلەدى. ءبىر كۇندە جەر وزىنەن-وزى اربانىڭ دوڭگەلەگىنشە اينالىپ ورنىنا كەلەدى. ءبىر جىلعا تۇگەل كۇن كەلمەيدى.
ءبىزدىڭ ورىس پاتشالىعى ۇستاپ وتىرعان كالەنداردى ريم پاتشاسى اۋەلى وسى ۋاقىت ەسەبىنە حالقىن اۋدارعان ءۇشىن «يۋليان كالەندارى» دەيدى. بۇل كالەنداردا يانۋار 31، فيەۆرال 28، مارت 31، اپرەل 30، ماي 31، يۋن 30، يۋل 31، اۆگۋست 31، سەنتيابر 30، وكتيابر 31، نويابر 30، دەكابر
31 كۇن بولادى. بۇلاي بولعان سوڭ جىل 365 كۇن بولىپ شىعادى. 365 كۇندە جەر كۇننەن اينالىپ بولا المايدى. جەر كۇننەن اينالىپ بولۋىنا 365 تولىق تاۋلىك تاعى ءبىر شيرەك تاۋلىكتەن ازىراق ۋاقىت كەرەك. يۋليان كالەندارى وزگە سوزبەن ەسكى ستيل، ءبىر جىلدى 365 ءبۇتىن تاۋلىك ءھام ءبىر شيرەك تاۋلىك قىلىپ ەسەپتەيدى. بۇل ەسكى جىلدىڭ اراسى مىناۋ: 128 جىلدا كالەندار جىلى كۇن جىلىنا ءبىر تاۋلىك كەيىن قالادى. ەسكى ستيل جىلى 365 تاۋلىك ءبىر شيرەك دەدىك. ءۇش جىل وتكىزىپ ءتورتىنشى جىلى فيەۆرال ايىن 29 قىلىپ سانايتىنى وسى ءتورت شيرەكتى قوسىپ العانى. فيەۆرال ايى 29 كۇن بولاتىن جىلدى ورىسشا «ۆيسوكوسنىي» دەيدى. جىل سيفرىنىڭ كەيىنگى سيفرى تورتكە ءدال بولىنسە جىل ۆيسوكوسنىي بولادى. مىسالى، 1912، 1916، 1920، 1924...، 12، 16، 20، 24 تورتكە ءدال بولىنەدى.
ەۋروپادا «گريگوريانسكيي» كالەندارى وزگە سوزبەن جاڭا ستيل، جاڭا ستيل جولىن جاساتقان گريگوريي دەگەن ريم پاتشاسىنىڭ اتىنان شىققان. بۇل جاڭا ستيل جىلى دا كۇن جىلىنان شابان، ءبىراق بۇل شاباندىق تىم از. 4241 جىلدا ەسەپ جىلى كۇن جىلىنان ءبىر تاۋلىك كەيىن قالادى. كۇن جىلىنان قالمايمىن دەسە، ەسكى ستيلدەن الىپ وتىرعان حالىق 128 جىلدا، جاڭا ءستيلدى الىپ وتىرعان حالىق 4241 جىلدا ءبىر تاۋلىك قوسىپ الادى. XIX عاسىردا وسى ەكى ستيل اراسى 12 تاۋلىك ەدى. بىزدە 7ء-نشى مارت بولسا، جاڭا ستيل ەۋروپادا 19-نشى مارت ەدى. حح عاسىردا جاڭا ستيل كەمدە كەم جاتقان ءبىر تاۋلىگىن قوسىپ الدى. ەندى ەسكى ستيل اراسى 13 كۇن بولادى.
مۇسىلمان بولماسا بۇرىن عۇرىپ جىلى 12 اي، ءبىر اي 29-30 تاۋلىك ەدى، كۇن جىلىنا جاناسامىن دەپ ءھاربىر ءۇش جىلدا ءبىر اي قوسىپ الاتىن بولدى. حاليفا راشيدين زامانىندا مۇسىلماندار بۇل ەسەپتى ءوشىرىل، حيجراتتىڭ باستالۋىنان ەسەپ قىلۋدى ۇناتتى. ءبىر اي جىلى كۇن جىلىنا جاناسپايدى.
ياپونيا 1872ء-نشى جىلدان، كورەيا 1892ء-نشى جىلدان بەرى جاڭا ستيلگە كىردى. تۇبىندە وسى ەسكى ءھام جاڭا ستيل بارشا مادەني حالىق كىرەتىن جول بولار.
ەندى بىر-ەكى اۋىز ءسوز جاڭا جىل تۋرالى. مۇسادان بەرى ەۆرەي جاڭا جىلى مارتتان باستالادى، ريمدە جاڭا جىل مارت ەدى.
ءبىزدىڭ قازاق جاڭا جىلى مارتتا بولعانى اداسقان ەمەس. جاڭا جىل مارتتا بولسا، كۇن مەن ءتۇن تەڭ بولعاننان باستاۋ كەرەك. ەسكى ستيلدە بۇل كۇن 9-نشى مارت بولادى.
"قازاق" گازەتى. -1914. —№53. - 9 مارت
