مەملەكەت باسشىسىنىڭ ەلىمىزءدىڭ باستى رۋحاني قۇندىلىقتارى ايقىن كورىنىس تاپقان، مازمۇنى تەرەڭ، اۋقىمى كەڭ، ۇلت رۋحانياتىن عاسىرلار بيىگىنە كوتەرەتىن «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىنىڭ ءبىر جىلدىعىن قورىتىندىلاعان باسقوسۋلار جەر-جەردە اسقان ۇيىمشىلدىقپەن اتالىپ وتۋدە. وسى ماڭىزدى باعدارلامالىق قۇجاتقا ارنالعان ۇلكەن جيىن الماتى قالاسىنىڭ اۋەزوۆ اۋدانىندا ابدۋللا روزىباقييەۆ اتىنداعى №153 مەكتەپ-گيمنازيادا دا ءوتتى.
«ۇلتتار دوستىعى – تاتۋلىقتىڭ تال بەسىگى» نەمەسە «ادەبي دوستىق – ماڭگىلىك دوستىق» دەپ اتالعان بۇل شوۋ-كەشتىڭ وزگەلەردەن ەرەكشەلىگى پوەزيالىق ۇلگىدە جۇرگىزىلگەندىگىندە بولدى.
ەگەمەن ەلىمىزدىڭ باستى بايلىعى – حالىقتار دوستىعى. قازاقستان كوپتەگەن ۇلتتىڭ وتانى بولىپ سانالادى. قازاقستاندا ءار حالىقتىڭ، كەز-كەلگەن ۇلت وكىلىنىڭ ءوز ءۇنى ەستىلىپ تۇرادى. وزدەرىنە دەگەن وسىنداي ادال دا اشىك قارىم-قاتىناستى كورگەن ءتۇرلى حالىقتىڭ وكىلدەرى انا ءتىلىن، ءدىنى مەن مادەني ءداستۇرىن قايتا وركەندەتىپ، تاۋەلسىز دەموكراتيالىق قازاقستاندى قۇرۋ جولىنا بەلسەنە ارالاسۋدا.
پوەزيا كەشىنە الماتى قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتتارى، ساياساتتانۋشىلار، اقىن-جازۋشىلار، №153 جانە №123 مەكتەپ-گيمنازيالاردىڭ وقۋشىلارى قاتىستى.
ءبىرىنشى ءبولىم «پوەزيا قۇدىرەتى» توك-شوۋىمەن باستالدى.
«…ءبىر كىسى بارماقتاي قۇستى ۇستاپ الىپ، تورعا قاماپ قويادى. تۇتقىن قۇس كۇنى-تۇنى دامىل كورمەي «وتان»، «وتان»، «وتان» دەپ شىرىلداي بەرەدى. قۇستىڭ يەسى: «مۇنىڭ دا وتانى بولعانى ما، ال وتانى بولسا قايدا ەكەن؟ مەن بۇل قۇستى ۇشىرىپ جىبەرەيىن دە، ۇشقان جاعىنا قاراپ، عاجايىپ ەلگە اپاراتىن جولدى ءبىلىپ الايىن» دەپ ويلايدى. ءسويتىپ، توردى اشىپ، قۇستى بوساتىپ جىبەرەدى. قۇس ۇشىپ شىعىپ، بار بولعانى 10 قادام جەردەگى تاستاقتى تاقىرعا وسكەن جالعىز ءتۇپ تىكەنگە بارىپ قونادى. سويتسە، الگى بۇتادا ۇياسى بار ەكەن. دەمەك، قۇستىڭ وتانى ۇيا سالعان جەرى بولدى عوي دەپ ويلايدى جاڭاعى ادام. شىنىندا دا، ادام تۇگىلى قۇستار دا ۇيا سالىپ، مەكەندەگەن جەرىنە باۋىر باسىپ كەتەدى ەكەن! تۋعان جەردەي جات ەلدىڭ بولمايتىنى اقيقات. مەنىڭ وتانىم – تاۋەلسىز قازاقستان!..». 5-سىنىپ وقۋشىسى فەرۋزا ياكۋپوۆا كەشتە وسىنداي اڭىزعا قۇرىلعان اڭگىمە ايتىپ بەردى. قۇس ەكەش قۇسقا دا وتان كەرەك، بوستاندىق كەرەك… بالعىن قىزدىڭ اڭگىمەسى جينالعانداردى ءبىر ءسات تەبىرەنءتىپ، وي قۇشاعىنا بولەدى.
الماتى قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتتارى ءسوز الدى. بۇگىنگى ءىس-شارانىڭ وتۋىنە قولداۋ كورسەتكەن فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى كەنجەحان ماتىجانوۆ پەن «الماتى اقشامى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى قالي سارسەنباي ورتاعا شىقتى.
كەنجەحان سليامجان ۇلى: «كەشتىڭ ادەبي دەپ اتالۋى وتە دۇرىس ەكەن. ادەبيەت پەن مادەنيەت، جالپى ونەر قاي كەزدە دە دوستىققا قىزمەت ەتكەن» دەپ باستاپ، ارى قاراي اڭگىمەسىن دوستىق تۇرعىسىندا ءوربىتتى.
– الگى وقۋشى قىز ايتقان ءاپسانا ابدەن وي ەلەگىنەن وتكەن، تالايدىڭ ساناسىنا سەرپىن بەرگەن، نامىسىن جانىعان، ءسويتىپ بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىك زامانىمىزعا جەتكەن ساف التىنداي سارا ءسوز عوي. مەنىڭ دە ەرتەگى ايتقىم كەلىپ تۇر. ەرتەدە ءبىر ەل بولىپتى. ول ەلدىڭ ادامدارى ءبىرىن-بىرى مىنەۋ-سىناۋدى، بالاعاتتاۋ دەگەندى مۇلدە بىلمەيدى ەكەن. مۇنىڭ سىرى نەدە ەكەن دەپ وزگەلەر تاڭداي قاعىسىپتى. سويتسە، ول ەلدىڭ حالقى تەك قانا ادەبيەت وقيدى ەكەن. مىنە، ادەبيەتتىڭ، ياعني كوركەم ءسوزدىڭ قۇدىرەتى دەگەن وسى بولسا كەرەك. ەلباسىمىزدىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىن، سانانىڭ تازالىعىن، ءتىلى، ءدىلى، ءدىنى، بۇگىنگى وتانى ورتاق ەكى ۇلتتىڭ قازىرگىسى مەن كەلەشەگىن بۇدان دا جارقىن ەتۋ ءۇشىن جۇكتى ادەبيەتكە جۇكتەۋ، ونىڭ ىشىندە ولەڭگە سەنىم ارتۋ وتە ورىندى تاڭداۋ، – دەدى قالي قوشقار ۇلى.
ءسوز قازاقستان جازۋشىلار وداعى ۇيعىر ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى، جازۋشى احمەتجان اشيريگە بەرىلدى.
– كەز كەلگەن ءتىل وزگە تىلمەن قارىم-قاتىناسقا تۇسكەندە عانا وسىپ-وركەندەيدى.
ءبىزدىڭ قوعامدا ءار ءتۇرلى مادەني ەلەمەنتتەر بىر-بىرىمەن بىرىككەن، ولار ءبىرىن-بىرى تولىقتىرىپ، بىرىنە-بىرى ءنار بەرىپ تۇرادى. ءبىز وسى قۇندىلىقتاردى بولاشاق ۇرپاققا قاز-قالپىندا بوياۋىن بۇزباي، قارقىنىن باسەڭدەتپەي جەتكىزۋگە ءتيىسپىز.
قازاقستان. قۇشاعى ىستىق، قۇلاشى كەڭ بايتاق ولكە. 130-دان استام ۇلت وكىلىنىڭ ءبىر اتانىڭ بالاسىنداي ىرىس پەن ىنتىماقتا ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقاندىعى بارىمىزگە ايقىن. وسىنشاما ۇلت پەن ۇلىستىڭ وكىلى بىرگە تۇرىپ، بىرگە جاساپ، ءبىر ماقساتقا جۇمىلىپ، ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقانى ەلباسىمىزدىڭ دانا ساياساتىنىڭ ناتيجەسى بولسا كەرەك.
قازاق-ۇيعىر ادەبيەتتەرىنىڭ دوستىعى ۇزاق جىلدان كەلە جاتىر. ءبىز نەگىزى ءتىلىمىز مەن ءدىلىمىز جانە ءدىنىمىز ءبىر بولۋمەن قاتار، تاعدىرىمىز دا، تاريحىمىز دا ورتاق حالىقپىز. ماسەلەن، ھەزيم يسكانداروۆ پەن ءسابيت مۇقانوۆتىڭ، ھەزمات ابدۋللين مەن قۋاندىق شاڭعىتبايەۆتىڭ، يليا ءباحتيا مەن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ، ماھمۋت ابدراحمانوۆ پەن قادىر مىرزا ءاليدىڭ دوستىقتارى، ارىپتەستىك بايلانىسى كوپكە ۇلگى. سونىمەن قاتار، قابدەش جۇماءدىلوۆ، جاركەن بودەش، جانات احمادي، داۋلەتبەك بايتۇرسىن ۇلى ۇيعىر ادەبيەءتىنىڭ قازاق تىلىنە اۋدارىلۋىنا كوپ كۇش سالعان قالامگەرلەر.
ماسكەۋ شاھارىنان كەلگەن مەيمان، شايىر، وستروۆسكيي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ۆيليام سادىكوۆ، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، تۇركسويدىڭ «ماقتۋمق ۇلى فراكي» مەدالىنىڭ لاۋرەاتى، يلحام سىيلىعىنىڭ يەگەرى داۋلەتبەك بايتۇرسىن ۇلى كەشتە ەكى حالىقتىڭ ادەبي جانە مادەني دوستىعى تۋرالى، اۋدارما ماسەلەسىنە قاتىستى كەلەلى پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى.
– ابايدىڭ دانالىعى، اۋەزوۆتىڭ عۇلامالىعى، جامبىلدىڭ جىرلارى مەن قۇرمانعازىنىڭ كۇيلەرى، ءجۇسىپ بالاساعۇن، ماحمۋت قاشقاريدىڭ تەرەڭ فيلوسوفياسى، يليا ءباحتيانىڭ ليريكاعا تولى ولەڭدەرى، زيا ءساماديدىڭ تاريحي روماندارى – عاسىرلار قويناۋىنان جەتكەن بابالار ءۇنى. بۇلار ءبىزدىڭ رۋحاني مادەنيەءتىمىزدىڭ ءبىر پاراسى عانا. رۋحاني جاڭعىرۋ ۇلتتىق سانانى ءداۋىر تالابىنا ساي قايتا تۇلەتىپ، جاراستىراتىن قۇدىرەتتى كۇش. بۇل – تاراۋ-تاراۋ تاريحتىڭ جاسامپاز بۇگىنى مەن جارقىن بولاشاعىن ۇيلەستىرەتىن، ساباقتاستىراتىن ۇلت جادىنىڭ تۇعىرناماسى، – دەدى كەش يەسى، ابدۋللا روزىباقييەۆ اتىنداعى №153 مەكتەپ-گيمنازياسىنىڭ ديرەكتورى، الماتى قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتى شاۆكات وماروۆ قوناقتارعا قاراتىپ ايتقان سوزىندە.
كەزەك قۇدىرەتتى پوەزياعا بەرىلدى. «وتان»، «كوكتەم»، «ماحاببات»، «دوستىق» تاقىرىبىندا ولەڭدەر وقىلدى. «ەركىن ميكروفون» ادىسىمەن پىكىر الماسۋ، قوناقتارعا سۇراقتار قويۋ جۇزەگە اسىرىلدى.
كوكتەممەن بىرگە بۇرلەيىن…
قايداعى قۇستىڭ عاشىق ءبىر ءانى،
كەۋدەمە بۇققان اشىپ تۇمانى.
باسىڭنان سيپار باقىتىڭ بار دەپ
باقتارعا قاراي اسىقتىرادى.
اسىعام باققا، اسىعام قىرعا،
اڭسارىم مەنىڭ اسىل ءان-جىردا.
كوك ءورىم كوكتەم اربايدى مەنى،
تامىرى تولى تاسىعان نۇرعا.
بەلدەردەن بەلگە سابىلىسىپ ءار،
ءساۋىر عوي مىناۋ، ساعىم ۇشىنار.
سارعالداق قۇسىم سايرايدى مەنىڭ،
ورمانعا دەگەن ساعىنىشى بار…
اق بۇلتتان اپپاق تۇسىنىك تابام،
ايتا الماي ءبارىن قىسىلىپ بارام.
بيلەيىك دەيدى قايىڭنىڭ ءبيىن،
اق سامال قولىن ۇسىنىپ ماعان.
اينالا تولى ءنوپىر اعىنعا،
بەكەرگە قاراپ وتىرامىن با؟
كوكتەممەن بىرگە بۇرلەيىن مەن دە،
قازاقتىڭ مىناۋ توپىراعىندا…
وقۋشى يلياس ميرعياسوۆ مانەرلەپ وقىعان بۇل ويلى ولەڭنىڭ اۆتورى – قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەءسى، الماتى قالاسى جاستار ساياساتىن دامىتۋ مەملەكەتتىك قورى اياسىنداعى «ادەبيەت الەمى» ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى، اقىن مۇراتقان شوقان.
ادەبي كەشتە نۇرتاس تۇرعانبەك، قۇربانگۇل اعابەك، راقىمبەردى جەتىباي، سابيرا انۆاروۆا، ت.ب. ونداعان جاس اقىندار، ادەبي توپتاردىڭ جەتەكشىلەرى، ساياساتكەرلەر مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ پوەزيا تۋرالى، دوستىق حاقىندا قويعان سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرىپ، بىرلىك، ىنتىماق، مەيىرىم جايىندا جازىلعان ولەڭدەرىن وقىدى.
مۇنان سوڭ ەجەلدەن ەتەنە جاقىن ەكى حالىقتىڭ قۇرمەتىنە گيمنازيادا «پوەزيا دوستىعى» سايتى اشىلدى. ونىڭ لەنتاسىن جازۋشىلار احمەتجان اشيري مەن قالي سارسەنباي قيدى.
كەشتىڭ ەكىنشى بولىمىندە قوس گيمنازيا وقۋشىلارى «قازاقستان – ورتاق ءۇيىمىز» دەگەن تاقىرىپپەن قوناقتارعا ارناپ كونسەرت قويىپ بەردى. «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءانى، «ياڭرا» ءبيى، «قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ» مەن «عەريپ-سانام» قويىلىمدارىنان كورىنىس، اباي مەن بيلال نازيم بەينەسى، تاعى سول سياقتى ورىنداۋلار قوناقتاردىڭ كوڭىلىنەن شىقتى.
ءبىرتۇتاس ەلىمىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتتى مادەني مەنتاليتەتىن قالىپتاستىرۋعا، زاماناۋي مادەنيەت كلاسترلەرىن دامىتۋعا باعىتتالعان شارا رەتىندە پوەزيا كەشىنىڭ باستى ماقساتى: ىنتىماعى مەن بىرلىگى جاراسقان قازاق جانە ۇيعىر حالىقى اراسىنداعى جاس اقىنداردىڭ شىعارماشىلىعىن جالعاپ تۇراتىن دوستىق كوپىرىن قالىپتاستىرۋ. داستۇرگە اينالدىرىپ، جاس اقىندار كەشى مەن «دوڭگەلەك ۇستەلدە» سىرلى سۇحبات جۇرگىزىپ، اقىندار اراسىن پوەزيا ارقىلى بىر-بىرىمەن جاقىنداستىرۋ. ۇلتتار اراسىنداعى دوستىق ۇلگىسىن كورسەتۋ. مىنە، مەملەكەت باسشىسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىنىڭ ءبىر جىلدىعىن قورىتىندىلاعان ابدۋللا روزىباقييەۆ اتىنداعى №153 مەكتەپ-گيمنازياسىندا وتكەن باسقوسۋ الدىنا قويعان وسى ماقساتتارعا جەتتى عوي دەپ ويلايمىز. ولەڭمەن ءورىلگەن، تۇيدەك-تۇيدەك ويلار ورتاعا سالىنعان ادەبي كەش ۇلت رۋحانياتىن عاسىرلار بيىگىنە كوتەرەتىن ۇلى كۇشتىڭ ءبىر قىرىن تانىتقانىنا ءشۇبا جوق.
كەشتە تۋعانىنا 120 جىل تولعان ۇيعىر ۇلتىنىڭ وكىلى، ەلىم دەپ وت كەشكەن رەۆوليۋسيونەر، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، جالىندى پۋبليسيست ابدۋللا روزىباقييەۆتىڭ كىتابى قوناقتارعا تارتۋ ەتىلدى.
سارسەنبەك بەكمۇرات ۇلى
الماتى اقشامى
