قازاقستاندا 130 ۇلت وكىلدەرى مەن 40-تان استام ءدىني كونفەسسيا وكىلدەرى ءتاتۋ-تاتتى ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. كەزىندە پيعىلى جامان كەيبىر ساياساتكەر-سىماق كەيبىرەۋلەر «قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ناعىز ءتۇرلى ۇلتتار مەن دىندەردىڭ الاۋىزدىعى ورىن الاتىن ۇلكەن سوعىس ورداسى بولادى» دەگەن ساياسي بولجامدارىن ايتقان ەدى. قۇدايعا شۇكىر، ءتىپتى قيىن-قىستاۋ كەزدەردىڭ وزىندە شەتتەن بوسىپ كەلگەن تالاي حالىقتاردى باۋىرىنا باسا بىلگەن قازاق ەلى بۇگىندە كوپتەگەن يگى باستامالار ۇيىتقىسى بولىپ وتىر.

ەلىمىز ازاتتىققا قول جەتكىزگەلى بەرى «قازاقستان جولى» دەگەن اتپەن بەلگىلى كەلىسىم مەن تاتۋلىق قوعامىنىڭ ەرەكشە ۇلگىسىن قۇرا ءبىلدى جانە الەمگە ونىڭ ۇلگىسىن دە كورسەتىپ وتىر. قازاقستاندى مەكەن ەتكەن ءبىر دە ءبىر باسقا ەتنوس نەمەسە ءدىن وكىلى ەشقاشان دا قۋدالاۋعا ۇشىراپ نەمەسە قىسىم كورگەن ەمەس. ۇلتىمىز قالىپتاسقالى بەرى كەڭدىكتىڭ سيمۆولىنا اينالعان ۇلى دالا ەلى بۇگىندە بۇل باعىتتا دا باستاما كوتەرىپ، ونى ءىس جۇزىنە اسىرىپ الەمدىك بەيبىت قاتار دامۋ مەن ءومىر ءسۇرۋدىڭ ەتالونى دا بولىپ وتىر.

بۇل رەتتە ايتپاعىمىز، بيىل التىنشى رەت وتكەن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزى تۋرالى بولماق. ەلباسى ن.نازاربايەۆتىڭ 2003 جىلعى باستاماسىنا كوفي اننان، دجوردج بۋش، مارگارەت تەچەر، سزيان سزەمين، نەلسون ماندەللا سياقتى ءىرى ساياسي تۇلعالار قولداۋ ءبىلدىرىپ، سول جىلى 23-24 قىركۇيەكتە استانادا العاشقى باسقوسۋ بولعان ەدى. وعان ەۋروپا، ازيا جانە افريكانىڭ 13 ەلىنەن يسلام، حريستيان، بۋدديزم، يۋدايزم، سينتويزم، داوسيزم سياقتى كونفەسسيالار اتىنان 17 ءدىني ۇيىمىنىڭ وكىلدەرى قاتىسقان بولاتىن. ول تۋرالى ەلباسىمىز «بۇگىن ەجەلگى قازاق جەرى زور مارتەبەگە يە بولدى - ول الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ ليدەرلەرى مەن جوعارى وكىلدەرىن جەر شارىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن وركەنيەتتەر مەن دىندەر اراسىنداعى ءۇنقاتىسۋعا شاقىرىپ وتىر»، - دەپ ماقتانىشپەن ايتقان ەدى.

سودان بەرى ەلوردامىز الەمدىك قوعامداستىقتا ءوز ورنى بار دىندەر كوشباسشىلارى مەن جوعارى دەڭگەيدىگى ساياسي تۇلعالاردىڭ كەزدەسەتىن ورنى مەن پىكىر الماسار الاڭى بولىپ قالىپتاستى. العاشقى سەزدىڭ وزىندە-اق وعان قاتىسقان ءتۇرلى ءدىن وكىلدەرى الەم حالقىنىڭ بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن ىنتىماقتاستىق پەن تولەرانتتىلىق يدەيالارىنىڭ ماڭىزدىلىعىن، سونىمەن قاتار ولاردى ىسكە اسىرۋدىڭ اسا قاجەت ەكەندىگىن جاريا ەتتى. ادىلدىك، اقيقات، يماندىلىق جانە شىدامدىلىق سياقتى قۇندىلىقتاردى وزىنە ارقاۋ ەتەتىن الەمدىك دىندەر قازاق جەرىنەن وزدەرىنىڭ ۇسىنىستارى مەن وزەكجاردى ويلارىن جاريا ەتىپ جاتتى. ءدىننىڭ اتىن جامىلىپ لاڭكەستىك جانە ەكسترەميزم وتىن مازداتىپ جاعۋ ارقىلى بەيبىت حالىققا كۇش كورسەتىپ، قاسكۇنەمدىك جاساۋ بۇل كۇندە الەمدىك ماسشتابتاعى اسا ۇلكەن پروبلەمالاردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر. وعان دالەل رەتىندە افريكا مەن ازيا ەلدەرىندە بولعان بىرنەشە اسكەري توڭكەرىستەر مەن پلانەتامىزدىڭ بارلىق قۇرلىقتارىن قامتىعان تەررورلىق اكتىلەردى وكىنىشپەن ايتا الامىز. ءبىراق وسىنداي قانقۇيلى وقيعالارعا نەگىز بولعان جالعان يدەيالاردىڭ شىنايى دىنگە ەشقانداي دا قاتىسى جوق ەكەندىگى بەلگىلى. رۋحاني قۇندىلىقتار الماعايىپ اۋىسقان قازىرگى زاماندا ەلىمىز وسىنداي باستامامەن الەم ەلدەرىنە ۇلگى بولاتىن شارانى ۇيىمداستىرىپ وتىر. العاشقى سزەزدە ونى ءار ءۇش جىل سايىن تۇراقتى تۇردە وتكىزىپ وتىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانىپ، ونىڭ حاتشىلىعىن قۇرۋ ۇيعارىلدى. قاتىسۋشىلار قازىرگى الماعايىپ زاماندا قوعامنىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتاۋ مەن بەيبىتشىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ باعىتىندا بىرلەسكەن ىس-ارەكەتتەر تۋرالى دەكلاراسيا قابىلدادى.

اراعا 3 جىل سالىپ، 2006 جىلعى 12-13 قىركۇيەكتە استانادا قالاسىندا 26 ەلدەن 29 ءدىني دەلەگاسيا كەلگەن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ II سەزى ءوتتى. «ءدىن، قوعام جانە حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك» دەپ اتالدى. سەزدە ءدىني سەنىم بوستاندىعى، باسقا ءدىن وكىلدەرىنە قۇرمەت جانە قازىرگى زامانعى قاۋىپ-قاتەرلەر كەزىندەگى ءدىن كوشباسشىلارىنىڭ حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋداعى ءرولى تۋرالى ماسەلەلەر تالقىلاندى.

بۇل باسقوسۋدا قابىلدانعان «ءۇنقاتىسۋ قاعيداتتارى» اتتى قۇجاتتا كونفەسسياارالىق ءۇنقاتىسۋدىڭ پرينسيپتەرى تۇجىرىمدالىپ، وندا ءدىنارالىق سەرىكتەستىكتى نىعايتۋ ارقىلى وركەنيەت قۇندىلىقتارىن ساقتاۋ جانە ورنىقتىرۋ كوزدەلدى.

الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ كەزەكتى III سەزى «ءدىن باسشىلارىنىڭ تولەرانتتىققا، ءوزارا قۇرمەت پەن ىنتىماقتاستىققا نەگىزدەلگەن الەمدى قۇرۋداعى ءرولى» دەگەن تاقىرىپتا 2009 جىلعى 1-2 شىلدەدە ءوتتى. وعان  35 ەلدەن 77 دەلەگاسيا قۇرامىندا 300 ادام قاتىستى. ولاردىڭ اراسىندا كورنەكتى قوعام قايراتكەرلەرى، ساراپشىلار جانە ءىرى ساياساتكەرلەر بولدى.

سەز بارىسىندا ءدىنارالىق ۇيلەسىم مەن دىندەر اراسىنداعى ءوزارا قۇرمەت، ءدىني نەگىزدەگى قاقتىعىستاردى بولدىرماۋ سياقتى ماسەلەلەر تالقىلانىپ، پىكىر الماسۋلار بولدى. اتالعان باعىتتار بويىنشا قولداۋعا شاقىرعان بىرلەسكەن دەكلاراسيا قابىلداندى.

2012 جىلعى 30-31 مامىردا ەلوردادا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ IV سەزى وتكىزىلدى. ونىڭ تاقىرىبى «بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم - ادامزات تاڭداۋى» دەپ تاڭداپ الىنىپ، ءدىني قايراتكەرلەر مەن تەولوگتار، ساياساتكەرلەر مەن قوعام قايراتكەرلەر ءوز ويلارى مەن ۇسىنىستارىن ايتتى. سەز اياسىندا وتكەن فورۋمدا  قۇرىلعان ءدىني باسشىلاردىڭ كەڭەسى جۇمىسىن باستادى. «ءدىني باسشىلاردىڭ تۇراقتى دامۋداعى ءرولى»، «ءدىن جانە مادەنيەتتەر ءارالۋاندىعى»، «ءدىن جانە ايەل: ءدىني يگىلىكتەر جانە قازىرگى ۋاقىت سىنى»، «ءدىن جانە جاستار» دەگەن سياقتى ماڭىزدى تاقىرىپتار سەكسيالىق وتىرىستاردا تالقىلاندى.

سەز كەزىندە بولعان ماڭىزدى وقيعالار بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ وركەنيەتتەر اليانسىمەن ءوزارا جۇمىسىن باستاۋى مەن ەلىمىزدىڭ باستاماسىمەن قابىلدانعان يۋنەسكو-نىڭ 2013-2022 جىلداردىڭ مادەنيەتتەردىڭ جاقىنداسۋىنىڭ حالىقارالىق ونجىلدىعى بولىپ جاريالانۋى بولدى. دەلەگاتتار ادامزاتتىڭ بولاشاعى ءۇشىن ءوزارا ىقپالداستىققا، كەلىسىم مەن  بەيبىتشىلىككە، ادىلەتتىلىك پەن جاسامپازدىققا شاقىرعان ۇندەۋدى قابىلدادى.

الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ 2015 جىلى 10-11 ماۋسىمداعى V cەزىنىڭ جۇمىسىنا 42 ەلدەن 80 دەلەگاسيا قاتىستى. ولاردىڭ ىشىندە بۇۇ باس حاتشىسى پان گي مۋن، يوردانيا پاتشاسى ءىى ابداللا، فينليانديا پرەزيدەنتى ساۋلي نيينيستە بولدى.

سەزگە قاتىسقان پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ وسىنىڭ الدىنداعى سەزدەن سوڭعى ءۇش جىل ىشىندە الەم جۇرتشىلىعى ادامدار اراسىنا ءدىني اركەلكىلىك ارقىلى ىرىتكى سالۋدىڭ جاڭا ارەكەتتەرىنە تاپ كەلىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتىپ،  مەرەيتويلىق فورۋم ەتنيكالىق جانە ءدىني نەگىزدى گەوساياسي شيەلەنىس پەن داۋ-جانجالدار كەزەڭىندە جاڭا شەشىمدەر كەرەك ەكەندىگىن ايتتى.

سەزدە مەملەكەتارالىق ماسەلەلەر، قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ، قاقتىعىستاردىڭ الدىن الۋ جاعدايلارى تالقىلانىپ، پلانەتامىزدىڭ ءار جەرىندە بولىپ جاتقان زورلىق-زومبىلىقتاردى توقتاتۋ تۋرالى ۇندەۋ قابىلداندى. ينتەرنەت پەن ب ا ق ارقىلى ءدىنارالىق الاۋىزدىقتى ورشىتەتىن قاۋىپ-قاتەردى اۋىزدىقتاۋدى جاقسىلاپ قولعا الۋ تۋرالى دا ايتىلدى.

2018 جىلدىڭ 10-11 قازان ارالىعىندا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ VI سەزى بولدى. ءدىنباسىلارىنىڭ بۇل ءسامميتى «ءدىني كوشباسشىلار ءقاۋىپسىز الەم ءۇشىن» دەگەن تاقىرىپپەن ءوتتى.

سەز وتىرىسىندا الەمدەگى قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ جانە رۋحاني، ءدىني داستۇرلەردىڭ قوعامداعى ءرولىن ارتتىرۋ تۋرالى باستامالار كوتەرىلدى. بۇل باسقوسۋدا العاش رەت ءدىنارالىق سۇحباتتاستىققا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن استانالىق حالىقارالىق سىيلىعى تاعايىندالىپ، ونىڭ قۇرمەت مەدالىمەن لايىقتى دەلەگاتتار ماراپاتتالدى. وتكەن V سەزدە ەلباسىنىڭ  قۇرۋ تۋرالى باستاماسى قولداۋ تاۋىپ، وسى كەزدەسۋدە بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم مۇراجايى اشىلدى.

كەز كەلگەن ساياسي، ءدىن جانە ەتنوسارالىق جاعدايلار شيەلەنىسكەن XXI عاسىر باسىندا قازاقستاننىڭ مۇنداي اۋىرتپاشىلىعى كوپ جۇك بولاتىنداي ءىس-شارالاردى اتقارۋى ەلىمىز ءۇشىن اسقان ابىروي بولىپ قالىپتاسىپ كەلەدى. باسقا ەلدەر مەن ايماقتارعا ۇسىنىستار نەمەسە اقىل-كەڭەس ايتپاق تۇگىلى، ءوزىنىڭ ىشكى ساياسي ماسەلەلەرىنەن اسا الماي وتىرعان مەملەكەتتەر بارشىلىق. ىشكى ساياساتتا دا جەتىستىكتەرگە جەتىپ، سىرتقى ساياساتقا بەرىك ۇستانىمعا يە قازاق ەلى وسىنداي تالاي ىستەرگە ۇيىتقى بولارىنا كامىل سەنەمىز.

سەرىكقازى كوكەناي